نقش آموزه‌های عبادی در تربیت

(برگرفته از سیره‌ی تربیتی مادر مقام معظم رهبری(حفظه‌الله))      حمیده سالارزاده

 تأثیر آموزه‌های عبادی در استحکام و تقویت خانواده، موضوعی غیرقابل‌انکار است. در خانواده‌ای که التزام عملی به اعتقادات و عبادات وجود دارد، آرامش روانی، نورانیت درونی و مسائل اخلاقی موج می‌زند. از این رو در این نوشتار با بیان برخی مؤلفه‌های عبادی تأثیرگذار، به نقش سیره‌ی عبادی بانو میردامادی در تربیت دینی مقام معظم رهبری (حفظه الله) می‌پردازیم.

نماز اول وقت

نماز، مهمترین وظیفه‌ی دینی و اسلامی مسلمانان است که هیچ عبادتی به اندازه‌ی آن اهمیت ندارد. بر همین اساس است که رسول خدا ص می‌فرماید: «نماز، ستون دین است. پس اگر قبول شد، دیگر عبادت‌ها نیز پذیرفته می‌شود و اگر رد شد، عبادت‌هاي دیگر نیز رد می‌شود» (متقی هندی، علی بن حسام الدین،کنز العمال، بیروت،1412)

این اهمیت بدان اندازه است که ابراهیم خلیـل ع، در مناجـات خود از خـدا خواست خود و ذریه‌اش را از نمـازگزاران قرار دهـد (ابراهیم/38).

نکته‌ی قابـل توجه در چنین آیـات و روایـاتی این است که خطاب‌ها و دسـتورهاي شـرعی هر چنـد به صـیغه‌ی مـذکر آمـده و خطاب به مردان است، ولی منحصـر به آنان نیست، بلکه شامل مرد و زن می‌شود و مادر نیز هماننـد پدر، مأمور به اجراي آن وظایف است. بنابراین مادر نباید نسبت به تکالیف دینی و عملی فرزند بی‌توجه باشد، بلکه باید با تربیت صحیح و مناسب، او را به عبـادت علاقه‌منـدکنـد.

از نظر روانی _ تربیتی، بهترین روش براي ایجـاد و تقویت انگیزه‌ی عبادت در فرزنـد، اسـتفاده از روش عملی و الگویی است. این روش، به طور غیرمستقیم در فرزند اثر می‌گذارد. اگر مادر، به خواندن نماز اول وقت اهمیت دهد و همواره در برابر چشـمان کودك سر وقت نمازش را بخواند، به یقین، بر روح و روان کودك اثر می‌گذارد و وي را به این کار علاقه‌مند می‌کند؛ بدون این که امر و نهی یا اجباري در کار باشد (احسانی، 1397، ص91).

انس با نماز و دغدغه‌مندی نسبت به نماز اول وقت از همان سنین کودکی در وجود آقا سید علی نهادینه شده بود. توجه و اهتمام پدر و مادر به این مسأله یکی از دلایل اصلی این دغدغه‌مندی بود (برگرفته ازجرعه‌نوش کوثر، 1384، ص31).

عبـادت‌هـا و نیـایش‌هـا

عبـادت‌هـا و نیـایش‌هـاي مـادر نقش بسـزایی در پرورش روحی و معنوي فرزنـد دارد. اگر فضـاي حاکم بر زنـدگی کودك، فضاي معنوي و پرسـتش و توجه به خـدا باشد، بی‌تردید کودک نیز انسانی باایمان خواهد بود. در حقیقت، نخستین مدرسه‌اي که کودك در آن آموزش می‌‌بیند، محیط خانه است و تمام عوامل موجود در آن محیط، بر روح و روان و رفتار وي اثر می‌گذارد. به این ترتیب اساس روحیه‌ی دین‌پذیري وکسب فضایل اخلاقی فرزند در محیط خانه شکل می‌گیرد. عبـادت مادر در خانه، نوعی تمرین عملی و ارائه‌ی الگو به فرزنـد است که ذهن آماده‌ی او را به خود جلب می‌کنـد و اثر آن سال‌ها در دل و ذهن او باقی می‌ماند. در قرآن کریم، به موارد بسیاري اشاره شده که کودکان و نونهالان، روحیه‌ی عبادت و دعا را از مـادران خود به ارث برده و عبـادت‌کردن را در عمـل از آنان آموخته‌انـد. "حنه" همسـر عمران و مـادر حضرت مریمƒ، از بانوانی است که پیش از ولادت فرزنـدش، با عبادت و توسل و دعا، از خـدا فرزندي خواست و نذر کردکه او در راه خدا و در کلیسا، خدمت‌گزار بندگان مؤمن باشد.

مادرانی که خود از تربیتی شایسـته و بینش و منشـی خدایی بهره‌مندند، فقط به پرورش دینی و معنوي فرزنـدشان توجه نمی‌کننـد، بلکه با تیزبینی و آینده‌نگری هـدایت و سـعادت ذریه‌ی او را نیز از خـدا می‌خواهنـد. دعاي مادر حضرت مریمƒ براي در امان‌مانـدن ذریـه‌ی فرزنـدش از وسـوسه‌هـاي شـیطان، گـواهی روشـن بر اهمیت‌ تربیت دینی نزد مـادران شاخص است. اگر مادران از این رفتار الگو بگیرنـد و براي سـلامت روحی و معنوي فرزندانشان چاره‌اندیشـی و دعا کنند، همانگونه که خداونـد، دعـاي مادر مریم را پـذیرفت، دعاي آن‌ها را نیز می‌پذیرد.

تربیت عملی مادران، از راه عبادت، رفتار و اخلاق نیکو و پسـندیده بیش از هر روش دیگري بر جسم و روح فرزنـد اثر می‌گذارد و انتظار می‌رود که مـادران بـا عملکرد خود، مربی خوبی براي فرزندانشان باشند (احسانی، 1397، ص88).

بانو خدیجه با دعا و مستحبات مأنوس بود؛ از اعمالی چون ام داود، ادعیه‌ای مانند عرفه و نمازهایی چون جعفر طیار غفلت نمی‌ورزید. او فرزندان خود را در این مؤانست شریک می‌کرد.

در حیاط کوچک خانه فرش می‌انداخت و دعاها و اعمال روز عرفه را همراه فرزندانش به جا می‌آورد. از مقام معظم رهبری (حفظه الله) در این باره نقل شده که فرموده‌اند: «در سایه‌ای می‌نشستیم و ساعت‌های متمادی اعمال روز عرفه را انجام می‌دادیم؛ هم دعا داشت، هم ذکر و هم نماز. مادرم می‌خواند، من و بعضی از برادرها و خواهرها هم بودند، می‌خواندیم» (بهبودی، 1391، ص25).

مادر که سجاده‌اش را از عصر کنار حیاط پهن می‌کرد بچه‌ها می‌فهمیدند امروز روز خاصی است؛ پانزدهم رجب، عرفه و ... از همان کودکی بچه‌ها تصویر عبادت مادر و تضرع‌های او به درگاه الهی را می‌دیدند و با آن انس می‌گرفتند.

خدیجه خانم برای این که بچه‌ها را هم شریک در عبادت کند قالیچه‌ای را برای نشستن آنان گوشه‌ی حیاط کوچک خانه می‌انداخت و خودش کنار آن‌ها به عبادت مشغول می‌شد؛ دعاها و نماز جعفر طیار مادر طوری آن‌ها را جذب می‌کرد که ساعت‌ها کنار مادر می‌نشستند و از آن لذت می‌بردند. کوچکترها گاه با هم بازی می‌کردند و بزرگ‌ترها با مادر در دعاها شریک می‌شدند (زندگی مقام معظم رهبری(حفظه‌الله)، 1378، ص13).

حضور در مراسم و مکان‌های مذهبی

حضور در مکان‌های مذهبی و برگزاری مراسم مذهبی در محیط خانه می‌تواند نقش مهمی در تربیت دینی و نهادینه‌شدن آموزه‌ها و شعائر اسلامی در کودکان داشته باشد.

نقش روضه‌های خانگی در تقویت دین و آموزه‌های دینی کاملاً مشخص است. یکی از عوامل مهم در انس فرزندان با اهل‌بیت ع همین برگزاری مراسم دینی و مذهبی در فضای خانه است.

روضه‌های ماهانه‌ی مادر مقام معظم رهبری (حفظه‌الله) و برگزاری مراسم خاص مذهبی در منزل ایشان نقش بسیار مهمی در تربیت دینی فرزندانشان داشت.

آموزش و تلاوت قرآن

تلاوت قرآن در خانه و بیان داستان‌های قرآنی در تربیت سایر افراد خانواده اثر دارد. پدر و مادری که تلاوت قرآن و عمل به آن جزء برنامه‌ی زندگی‌شان است فرزندانشان نیز به فراگیری و خواندن قرآن علاقه‌مند می‌شوند. باید اهل قرآن شد؛ تلاوت قرآن مقدمه است، هدف نیست؛ هدف، تخلّق به اخلاق قرآن است (بیانات در دیدار شرکت‌کنندگان در سى‌ و دومین دوره مسابقات بین‌المللى قرآن کریم‌، 02/03/1394).

بیان داستان‌های قرآنی یکی از روش‌های مهم و تأثیرگذار در آموزش و فهم قرآن است. این روش در سیره‌ی تربیتی مادر مقام معظم رهبری کاملاً مشهود بود (فیش مصاحبه). ایشان قرآن را با صدایی خوش تلاوت می‌کرد، به ویژه در دوران جوانی، گوش فرزندانش از این نوا حظ می‌برد. رهبر معظم انقلاب(حفظه‌الله) می‌فرمایند: «من اولین نغمه‌های خوش قرآن را از حنجره‌ی مادرم شنیدم. آن وقت‌ها که ما بچه بودیم، ایشان جوان بودند و صدای خیلی خوبی داشتند... دور او جمع می‌شدیم و می‌نشستیم و ایشان قرآن را با صوتی خیلی شیرین و دلپذیر برای ما می‌خواند و آیاتی از آن را ترجمه می‌کرد» (مرکز اسناد انقلاب اسلامی، خاطرات سید علی خامنه‌ای، شماره بازیابی 1225). او هر از گاه در میان گفته‌های خود تأکید می‌کرد که این سخن «حدیثی» است، یعنی بر روایات ثقه استوار و از پیرایه‌های خرافی به دور است. متن اصلی روایت او بر آیات قرآن تکیه داشت (بهبودی، شرح اسم، 1391، ص25).

منابع

قرآن کریم

بهبودی، هدایت الله، شرح اسم، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، تهران، 1391

بیانات در دیدار شرکت‌کنندگان در سى‌ و دومین دوره مسابقات بین‌المللى قرآن کریم‌، 02/03/1394.

خاطرات وحکایت‌ها ویژه زندگی مقام معظم رهبری(حفظه‌الله)، مؤسسه فرهنگی قدر ولایت، 1378.

احسانی، محمد، نقش مادران در تربیت دینی فرزندان، 1397

مؤسسه فرهنگی قدر ولایت، جرعه نوش کوثر (زندگی نامه رهبر معظم انقلاب اسلامی(حفظه‌الله))، 1384.

شماره نشریه:  شمیم نرجس شماره 46