دانشگاه معارف الهی (شرح زیارت آل‌یاسین)

استاد رثایی

مقدمه

زیارتنامه‌ها گفتار و کلمات معصومین ع و دارای معانی و مضامین والاست. زائر در محضر مزور این متون مقدس را بر زبان جاری می‌کند و باورها و عقایدی را که در دل دارد، اظهار می‌نماید. زیارت تجدید پیمان ولایت است با حجت‌های الهی و پیشوایان دینی.

زیارت آل‌یاسین از جمله زیارتنامه‌های معتبر است که با بیانی بلیغ و شیوا به توصیف مقامات و فضایل امام زمان حجة‌بن الحسن العسکری عج می‌پردازد. آغاز زیارت با چندین سلام است که زائر با این سلام‌ها به عناوین و مقامات و حالات مختلف حضرت اشاره می‌کند و در ادامه، اصول اعتقادات شیعه از شهادت به توحید و نبوت و امامت امیرالمؤمنین ع و یازده فرزندش که همه دارای مقام عصمت بوده و حجت خدا در زمین هستند بیان می‌شود.

اینک در مقام توضیح این فراز هستیم: «أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ»؛

گواهی می‌دهم که هیچ معبود حقی جز الله نیست در حالی که تنهاست و شریک و انبازی ندارد.

اولین درس اصول اعتقادی، ایمان به خداست که او یکتا و بی‌همتا بوده و تمام قدرت در نظم عالم در یَدِ قدرت اوست. این همان توحید است؛ زیربنای معتقدات ادیان آسمانی که پیامبران الهی این ندای یکتاپرستی را با تحمل رنج‌ها و دردهای بسیار ترویج می‌نمودند. حرکت تکاملی همه‌ی موجودات به سوی توحید و رمز رستگاری انسان‌ها در قبول همین مسأله‌ی اعتقادی توحیدی است که این اعتقاد باید از پهنه‌ی ذهن و قلب در عمل فرد و محیط و اجتماع پیاده شود که بنابر فرموده‌ی معصومین ع ایمان همه‌اش عمل است.

در این فراز، زائر در پیشگاه امام زمان عج به توحید و یگانه بودن خداوند شهادت می‌دهد و آن حضرت را شاهد می‌گیرد تا به رضوان الهی برسد. امام باقر ع می‌فرمایند: «هرکس در مقابل امام ع تکبیر گفته و بعد از آن بگوید: «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ» خداوند رضوان اکبرش را برای او بنویسد و او را همراه حضرت ابراهیم ع و رسول اکرم… و سایر پیامبران ع در دار جلال قرار دهد». پس اولین امری که زائر شهادت می‌دهد، وحدانیت و یگانگی حق تعالی است؛ همان حقیقتی که اگر به راستی باور کرده و معتقد شود، همه‌ی شؤونش اصلاح شده، هیچ کسری و کاستی در زندگی‌اش نخواهد داشت. زیرا همه‌ی حقایق و تمام کمالات از مظاهر همین اعتقاد است و گواهی‌هایی هم که در جملات بعد آمده از همین اعتقاد و باور ناشی می‌شود. همین خداست که پیامبر تعیین کرده و برای این پیامبر اوصیایی و برای آنان رجعتی مقرر نموده است. هم اوست که مرگ را برای بندگان حتمی نموده و قیامت و رستاخیز دارد و برای آنان صراط و میزان و حشر و حساب و بهشت و دوزخی معین نموده است.

«لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ» که از آن به کلمه‌ی توحید و اخلاص و کلمه‌ی طیبه تعبیر می‌شود، در مسائل اعتقادی، عملی، ذکری و ثوابی جایگاه خاصی دارد و آیات و احادیث زیادی در این باب آمده است. خداوند در قرآن می‌فرماید: «فَاعْلَمْ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ اللَّهُ»؛ پس بدان که همانا خدایی جز الله نیست.

امام صادق† می‌فرمایند: «یَصْدَءُ الْقَلب، فَإذا ذَکَّرْتَهُ بِلا إِلهَ إِلاَّ اللَّهُ إنْجَلی»؛ دل (بر اثر گناه و غفلت) زنگار می‌گیرد، هرگاه او را به کلمه‌ی طیّبه‌ی لا اله الا الله، یادآوری نمودی، زنگارش زدوده شده، شفاف و منجلی می‌گردد.

و نیز فرمودند: «مَنْ قَالَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُخْلِصاً دَخَلَ الْجَنَّةَ وَ إِخْلَاصُهُ أَنْ يَحْجُزَهُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ عَمَّا حَرَّمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ»؛ هرکس این کلمه را از روی اخلاص بگوید وارد بهشت می‌شود و اخلاصش این است که این جمله او را از آنچه خدای عزّوجل حرام نموده، باز دارد.

چه خوب است با عنایت به احادیث اهل بیت ع در این باب، اهتمام بیشتری به این کلمه‌ی طیبه در مقام قول و گفتار، عمل و رفتار و نیت و اخلاص داشته باشیم.

شهادت به «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّه»، نخستین برگ شناسنامه‌ی مسلمانی است و اقرار به آن لازم و مایه‌ی پاک شدن از نجاست شرک و کفر و دفع شبهه‌ی بی‌دینی و حفظ جان و مال و آبروی انسان بوده و نیز موجب خشنودی خداوند رحمان و دوری شیطان است. شهادت به یگانگی خداوند، روح را صفا می‌بخشد و دل را زنده می‌کند، اندیشه را پرورش داده و زبان را نورانی می‌سازد و آدمی را به کردار شایسته و اخلاق پسندیده وامی‌دارد.

علاوه بر آثار دنیوی تهلیل، ثواب‌های اخروی فراوانی نیز در لسان بزرگواران و اولیاء دین ذکر شده است. پیامبر اکرم ص فرمودند: «لَيْسَ عَلَى أَصْحَابِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْشَةٌ فِي قُبُورِهِمْ كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَيْهِمْ يَنْفُضُونَ رُءُوسَهُمْ وَ يَقُولُونَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي صَدَقَنا وَعْدَهُ»؛ کسانی که ملازم کلمه‌ی لا اله الاَ الله باشند وحشت و نگرانی در قبرهایشان وارد نیاید، گویی آن‌ها را می‌نگرم که سرهای خود را (از خاک قبر) خارج نموده و می‌گویند: حمد و سپاس خداوندی را که به ما به راستی وعده داد.

در کلام دیگری حضرت بیان عجیب‌تری دارند و می‌فرمایند: «در حقیقت لا اله الا الله کلمه‌ای بزرگ است و بر خداوند گرامی است هرکه با اخلاص آن را بگوید بهشت را برای او واجب سازد و هرکه به دروغ این جمله را بگوید خون و مالش را مصون نموده ولی سرانجامش آتش است».

شرایط و اسرار تهلیل

از مجموع آیات و روایات چنین برمی‌آید که این کلمه‌ی طیبه شرایط و اسراری دارد:

اول؛ نفی هر معبودی جز خداوند و پرهیز از انواع مختلف کفر و شرک.

دوم؛ التزام به توحید واقعی و اعتقاد به خدای یکتای منزه از همه‌ی نقایص و واجد تمام کمالات.

سوم؛ اعتقاد به نبوت پیامبر اکرم ص که توحید واقعی همین است.

چهارم؛ اعتقاد و اقرار به امامت ائمه‌ی معصومین ع.

پنجم؛ تمام حروف لا اله الا الله جوفی (درونی) است؛ این کلمه از سر دل برمی‌آید و حقیقت آن پوشیده و مکتوم است.

گفته‌اند «لا اله الا الله» دوازده حرف است و هر حرفی بدرقه‌ی ماهی از عمر توست تا هر گناهی که در آن ماه کرده باشی، یک حرف از حروف کلمه‌ی شهادت در مقابل آن بایستد و آن گناه را محو کند که «إِنَّ الْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئاتِ». تمام این اسرار و وعده‌ها وقتی محقق می‌گردد که ما در آن عهد و شهادتی که با امام زمان عج داشتیم، صادق بوده و با عمل خود رضایت حضرت را جلب نماییم.

 منابع

* قرآن کریم

 

 

1. شیخ صدوق؛ کمال الدین و تمام النعمة، تهران، دارالکتب الإسلامیة، بی‌تا.

2. صفار قمی، محمد بن حسن؛ بصائرالدرجات، قم، مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، بی‌تا.

3. کلینی، محمد‌بن‌یعقوب‌بن‌اسحاق؛ الکافی، ج 1،تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1363.

 

 

شماره نشریه:  شمیم نرجس شماره 45