گذری بر ابعاد دشمن شناسی در سوره‌ی ممتحنه( با نگاهی به سند ۲۰۳۰) عاطفه استخری
مقدّمه
اهمیّت مسأله‌ی تعلیم و تربیت انسان‌ها بر کسی پوشیده نیست چنان که هدف اصلی ارسال انبیا و سرلوحه‌ی برنامه‌ی ائمه(ع)، انجام این مهم بوده است. رهبر انقلاب در اهمیّت این مسأله می‌فرماید: «بافت انسان و قالب و تراش یک انسان مطلوب اسلام چیزی است که با تربیت حاصل می‌شود» (بیانات در دیدار معلّمان و فرهنگیان سراسر کشور، ۱۷/۲/۱۳۹۳).
با این توصیف باید دانست که دشمنان اسلام سعی در اخلال در این هدف دارند و تأکید بر اجرای سند ۲۰۳۰ در کشورهای مسلمان نیز دستاورد همین تلاش آن‌هاست که در ادامه با توجّه به آیات مبارکه‌ی سوره‌ی ممتحنه به بررسی شرایطی که قراردادهای بین المللی باید دارا باشند و این شروط در این سند موجود نیست، خواهیم پرداخت.
آیه‌ی۱: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا عَدُوِّی وَعَدُوَّکُمْ أَوْلِیَاءَ تُلْقُونَ إِلَیْهِمْ بِالْمَوَدَّهِ وَقَدْ کَفَرُوا بِمَا جَاءَکُمْ مِنَ الْحَقِّ… ».
* اصلی‌ترین معیار در قراردادهای بین المللی که بازگشت آن به برقراری رابطه بین دولت‌هاست، مسأله‌ی تطبیق آن‌ها با ملاک‌های اسلامی است (ر.ک: بیانات رهبری در دیدار با مسئولین نظام، ۲۲/۳/۱۳۹۶)
* دین از سیاست جدا نیست، فرمان قطع رابطه با دشمنان یک دستور سیاسى است که در متن قرآن آمده است. «لَا تَتَّخِذُوا عَدُوِّی وَعَدُوَّکُمْ أَوْلِیَاءَ».
* برقرارى رابطه با کفّار در صورتى جایز است که آن‌ها به ارزش‌هاى شما احترام بگذارند و در صدد توطئه نباشند. «لَا تَتَّخِذُوا… قَدْ کَفَرُوا… یُخْرِجُونَ الرَّسُولَ».
همان‌طور که مقام معظّم رهبری نیز به آن اشاره نموده‌اند: «این‌که دولت بخواهد به صورت پنهانی این سند را اجرا کند، حرکتی نافرجام است (یعنی حتّی اگر با این نگرش که دولت توجّهی به اشتباه بودن امضای این سند نداشته و بدون عمد، قصد امضا و اجرای آن را در کشور داشته است، هیچ منفعتی با اجرای آن، حاصل نخواهد شد» (ر.ک: بیانات رهبری در دیدار با معلمان و فرهنگیان، ۱۷/۲/۱۳۹۶).
* فکر تأمین منافع از طریق روابط سرّى با دشمنان دین، بیراهه رفتن و حرکتى بى فرجام است. «وَمَنْ یَفْعَلْهُ مِنْکُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاءَ السَّبِیلِ».
آیه‌ی۲: «إِنْ یَثْقَفُوکُمْ یَکُونُوا لَکُمْ أَعْدَاءً وَیَبْسُطُوا إِلَیْکُمْ أَیْدِیَهُمْ وَأَلْسِنَتَهُمْ بِالسُّوءِ وَوَدُّوا لَوْ تَکْفُرُونَ».
* دشمنان به دنبال سلطه‌ی همه جانبه بر شما هستند. «یَثْقَفُوکُمْ».
*اهدافی که دشمنان در نتیجه‌ی امضای این سند توسّط کشورهای اسلامی، دنبال آن هستند، چیزی جز سلطه‌ی همه جانبه بر ممالک اسلامی نخواهد بود. «و امّا جنس این سلطه از نوع نظامی نیست؛ بلکه آنچه هدف قرار گرفته است، هوایی است که مسلمانان در آن تنفّس می‌کنند؛ یعنی فرهنگ ایشان این بار مورد تهاجم دشمنان واقع شده است» (ر.ک: بیانات رهبری در تاریخ ۱/۱/۱۳۹۳، درحرم مطهر رضوی).
* دشمن هم تهاجم نظامى دارد هم تهاجم فرهنگى. «یَبْسُطُوا إِلَیْکُمْ أَیْدِیَهُمْ وَأَلْسِنَتَهُمْ».
* هدف دشمن از ضربه‌هاى نظامى و فرهنگى، دست برداشتن شما از مکتب است. «وَوَدُّوا لَوْ تَکْفُرُونَ».
* تا کفر نورزید، دشمن از شما راضى نمى‌شود. «وَدُّوا لَوْ تَکْفُرُونَ» در آیه‌ی ۲۱۷ سوره‌ی بقره نیز مى‌خوانیم: «وَلَا یَزَالُونَ یُقَاتِلُونَکُمْ حَتَّى یَرُدُّوکُمْ عَنْ دِینِکُمْ إِنِ اسْتَطَاعُوا».
آیه‌ی۴: «قَدْ کَانَتْ لَکُمْ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ فِی إِبْرَاهِیمَ وَالَّذِینَ مَعَهُ إِذْ قَالُوا لِقَوْمِهِمْ إِنَّا بُرَآءُ مِنْکُمْ وَمِمَّا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ کَفَرْنَا بِکُمْ وَبَدَا بَیْنَنَا وَبَیْنَکُمُ الْعَدَاوَهُ وَالْبَغْضَاءُ أَبَدًا حَتَّى تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَحْدَه… ».
* امّا اگر قرار شد که از شیوه‌های تربیتی دشمنان استفاده نکنیم، پس تربیت اسلامی چه شیوه‌هایی برای خود دارد؟ خداوند پس از نهی از استفاده از شیوه‌های دشمنان، الگوهای دینی را برای تربیت مشخّص می‌فرماید.
الگوهایی که تاریخ مصرف ندارند و سند تحوّل آموزش و پرورش که رهبری، مسئولین را به اجرای آن موظّف می‌نمایند، با مبنا قرار دادن همین الگوهای قرآنی به دست آمده است (ر.ک: بیانات رهبری دردیدار معلمان و فرهنگیان، ۱۷/۲/۱۳۹۶).
* در تربیت و تبلیغ، ارائه‌ی نمونه‌ى عینى و عملى و الگو لازم است: « قَدْ کَانَتْ لَکُمْ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ».
* گذشت زمان، نقش الگوهاى دینى و معنوى را کم رنگ نمى‌کند. حضرت ابراهیم مى‌تواند براى امروز ما الگو باشد. « کَانَتْ لَکُمْ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ فِی إِبْرَاهِیمَ».
* همگامى، همراهى و هماهنگى فکرى و عملى با رهبران الهى لازم است. «وَالَّذِینَ مَعَهُ».
«و اتّفاقاً آنچه که منافع بیشتری از سازش با دشمنان در پی دارد، به چالش کشیدن آن‌هاست (بیانات رهبری در حرم امام خمینی (ره)، ۱۴/۳/۱۳۹۶).
*صلابت و صراحت در اظهار برائت از مشرکان، یک ارزش است. «إِذْ قَالُوا لِقَوْمِهِمْ إِنَّا بُرَآءُ مِنْکُمْ».
آیه‌ی۵: «رَبَّنَا لَا تَجْعَلْنَا فِتْنَهً لِلَّذِینَ کَفَرُوا وَاغْفِرْ لَنَا رَبَّنَا إِنَّکَ أَنْتَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ».
* زیر بار قوانین دشمنان نرفتن نه در بعد فرهنگی بلکه در تمام ابعاد زندگی از جمله اقتصادی، نظامی و… باید مورد توجّه قرار گیرد.
* مسلمانان در تمام موارد حتّى در قراردادهاى اقتصادى، نظامى و فرهنگى نباید به شیوه‌اى عمل کنند که مورد سوء استفاده‌ی کفّار قرار گیرند و راه فشار و سلطه‌ی کفّار را به روى خود بُگشایند. «لَا تَجْعَلْنَا فِتْنَهً لِلَّذِینَ کَفَرُوا»
* ابزار دست کفّار قرار نگرفتن، رمز عزّت است. «لَا تَجْعَلْنَا فِتْنَهً… أَنْتَ الْعَزِیزُ».
آیه‌ی۶: «لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِیهِمْ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ لِمَنْ کَانَ یَرْجُو اللَّهَ وَالْیَوْمَ الْآخِرَ وَمَنْ یَتَوَلَّ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ».
*تأکید دوباره‌ی خداوند بر وجود الگوهای اسلامی تربیت تا ابد، حاکی از اهمیّت این الگوهاست. الگوهاى الهى تاریخ مصرف ندارند. « لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِیهِمْ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ».
آیه‌ی۸: «لَا یَنْهَاکُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِینَ لَمْ یُقَاتِلُوکُمْ فِی الدِّینِ وَلَمْ یُخْرِجُوکُمْ مِنْ دِیَارِکُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَیْهِمْ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ».
* امّا حساب دولت‌های سلطه‌گر از دول غیر مسلمان و سایر کشورها که در برقراری ارتباط با مسلمین قصد سلطه ندارند، جداست. « لَمْ یُقَاتِلُوکُمْ… لَمْ یُخْرِجُوکُمْ».
آیه‌ی۹: «إِنَّمَا یَنْهَاکُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِینَ قَاتَلُوکُمْ فِی الدِّینِ وَأَخْرَجُوکُمْ مِنْ دِیَارِکُمْ وَظَاهَرُوا عَلَى إِخْرَاجِکُمْ أَنْ تَوَلَّوْهُمْ وَمَنْ یَتَوَلَّهُمْ فَأُولَئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ».
*هیچ توجیهی برای برقراری رابطه با کفّار سلطه گر، قبول نمی‌شود.
* به اسم نوع دوستى و انسان دوستى، مسالمت با کفّار حربى ممنوع است: «وَمَنْ یَتَوَلَّهُمْ فَأُولَئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ».
آیه‌ی۱۱: «وَإِنْ فَاتَکُمْ شَیْءٌ مِنْ أَزْوَاجِکُمْ إِلَى الْکُفَّارِ فَعَاقَبْتُمْ فَآتُوا الَّذِینَ ذَهَبَتْ أَزْوَاجُهُمْ مِثْلَ مَا أَنْفَقُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی أَنْتُمْ بِهِ مُؤْمِنُونَ».
*رعایت تقوا در تمام مسائل از جمله روابط سیاسی لازم است که شاید بتوان از آن به تقوای سیاسی تعبیر نمود.
نشانه ى ایمان واقعى، تقواست. «وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی أَنْتُمْ بِهِ مُؤْمِنُونَ».
آیه‌ی۱۲: «یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِذَا جَاءَکَ الْمُؤْمِنَاتُ یُبَایِعْنَکَ عَلَى أَنْ لَا یُشْرِکْنَ بِاللَّهِ شَیْئًا وَلَا یَسْرِقْنَ وَلَا یَزْنِینَ وَلَا یَقْتُلْنَ أَوْلَادَهُنَّ وَلَا یَأْتِینَ بِبُهْتَانٍ یَفْتَرِینَهُ بَیْنَ أَیْدِیهِنَّ وَأَرْجُلِهِنَّ وَلَا یَعْصِینَکَ فِی مَعْرُوفٍ فَبَایِعْهُنَّ وَاسْتَغْفِرْ لَهُنَّ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ».
* تمام این نواهی و اوامر در روابط سیاسی به جهت تأمین امنیت کشورهای اسلامی است.
* امنیت از موضوعات مورد توجّه نظام اسلامى است؛ هم امنیت مالى و اقتصادى، «لَا یَسْرِقْنَ»؛ هم امنیت خانوادگى، «لَا یَزْنِینَ»؛ هم امنیت جانى، «لَا یَقْتُلْنَ»؛ هم امنیت حیثیتى و عِرضى، «لَا یَأْتِینَ بِبُهْتَانٍ»؛ و هم امنیت سیاسى و اجتماعى. «لَا یَعْصِینَکَ فِی مَعْرُوفٍ».
* ایمان به تنهایى کافى نیست، تعهّد و بیعت بر عمل و اطاعت از رهبر جامعه‌ی اسلامى لازم است: «الْمُؤْمِنَاتُ یُبَایِعْنَکَ عَلَى… » برای حراست از امنیت نظام اسلامی، مهم‌ترین مسأله، اطاعت از رهبری است که در جهت پیاده کردن اوامر و نواهی الهی گام برمی‌دارد.
منابع
۱. بیانات رهبرمعظم انقلاب آیت الله خامنه ای:
بیانات در دیدار معلّمان و فرهنگیان سراسر کشور، ۱۷/۲/۱۳۹۳.
بیانات رهبری در تاریخ ۱/۱/۱۳۹۳، در حرم مطهر رضوی.
بیانات رهبری در دیدار با معلمان و فرهنگیان، ۱۷/۲/۱۳۹۶.
بیانات رهبری در حرم امام خمینی (ره)، ۱۴/۳/۱۳۹۶.
بیانات رهبری در دیدار با مسئولین نظام، ۲۲/۳/۱۳۹۶.
۲. قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، ۱۳۸۳.
