استفاده‌های نادرست از تلفن همراه/ رقیه حسینی
ارتقای فنّاوری‌های ارتباطی در دهه‌های اخیر، نحوه‌ی ارتباطات فردی و اجتماعی افراد را تحت تأثیر قرار داده است. در این میان تلفن همراه جایگاهی ویژه دارد. ورود تلفن همراه به عرصه‌ی وسایل ارتباطی منجر به شکل گیری نوع جدیدی از ارتباطات شده و قابلیّت و امکانات جدیدی را برای رابطه با دیگران در اختیار همگان قرار داده است. از جمله مهم‌ترین و رایج‌ترین این امکانات دو فنّاوری اس ام اس و بلوتوث است.
الف) سرویس پیام کوتاه (SMS)
SMS مخفف (Short Massage Service) به معنای سرویس پیام کوتاه است که نخستین بار در سال ۱۹۹۰م در اروپا به کار رفت و در زمان بسیار کوتاهی توانست به سراسر جهان راه یابد. از سال ۱۳۸۱ش این فنّاوری در ایران به کار گرفته شد و اینک یکی از مهم‌ترین و رایج‌ترین شیوه‌های ارتباطی در جهان است. سرعت بالا، دسترسی دائم، فراگیری مخاطبان، خصوصی بودن و فردی بودن را از جمله ویژگی‌های بارز این پدیده می‌توان دانست.
علاوه بر این اس ام اس کارکردهای زیادی نیز دارد از جمله: اطّلاع‌رسانی، ایجاد ارتباط تفریحی، سرگرمی، تخلیه‌ی روانی، تبلیغات، ایجاد نگرش جدید سیاسی، ایجاد شبکه‌ی اجتماعی، تولید ادبی، هنری، مذهبی، اعتقادی و…
مهم‌ترین دلایلی نیز که موجب افزایش محبوبیت و اقبال مخاطبان به این پدیده شده است را می‌توان شامل این موارد دانست:
الف) هزینه‌ی مناسب: ارسال پیام کوتاه در مقایسه با مکالمه با تلفن همراه مقرون به صرفه و ارزان‌تر است.
ب) آزادی و کنترل‌پذیری کمتر: تلفن همراه در مقایسه با دیگر رسانه‌ها، کمتر دچار سانسور است و به همین علّت کسانی که پیام‌ها و حرف‌ها و اخبار کوتاه را به دلایل امنیتی، سیاسی، فرهنگی و اخلاقی نمی‌توانند از طریق رسانه‌های جمعی ارسال یا در ارتباطات کلامی بیان کنند، این وسیله را برای ارسال بر می‌گزینند.
ج) میل به تفریح، سرگرمی و تفنّن: طنز، لطیفه، شوخی و خنداندن یکی از نیازهای هر جامعه است که باید برآورده شود. حال اگر این امکان توسّط رسانه‌های رسمی و دولتی فراهم نشد، مخاطبان برای پاسخ به نیاز خود و ایجاد فضایی طنز‌آمیز با ارسال پیام کوتاه به هزینه‌ی شخصی در ایجاد این فضا سهیم می‌شوند. از این رو است که یکی از کارکردها و موارد اصلی استفاده‌ی (SMS) خصوصاً در کشور ایران طنز است.
د) فقدان محدودیّت‌های ارتباطی: برخی محدودیت‌های ارتباطی که به دلایل مختلف سیاسی، اخلاقی، عرفی، قانونی و… بر مناسبات میان فردی اعضای جامعه حاکم است را می‌توان با استفاده از SMS نادیده گرفت. به عنوان مثال ارتباط با جنس مخالف یا رساندن پیام به فلان شخصیّت و… .
ب) بلوتوث
قابلیّت دیگری که به واسطه‌ی رواج تلفن‌های همراه به عرصه‌ی ارتباطات فردی وارد شده و به دلیل جذابیت‌هایش با استقبال بسیاری هم مواجه گردیده، فنّاوری بلوتوث است. قابلیتی که بیشتر گوشی‌های همراه به آن مجهّزاند و از آن برای ارسال فایل‌های مختلف صوتی و تصویری از یک گوشی به گوشی دیگر استفاده می‌کنند. حجم فایل‌هایی که از طریق بلوتوث ارسال می‌شود معمولاً بین ۳ تا ۵ کیلوبایت است و ارسال آن وابسته به نوع گوشی و حجم فایل، بین ۱۵ ثانیه تا ۳ دقیقه طول می‌کشد. تفاوت بلوتوث با پیام کوتاه آن است که پیام کوتاه بدون نیاز به کسب موافقت گیرنده به دست او می‌رسد امّا برای دریافت بلوتوث لازم است گیرنده از طریق گوشی خود موافقتش را با ارسال اعلام کند. باید توجّه داشت که در کنار موارد استفاده‌ی بسیار از این قابلیّت، بخش قابل توجّهی از این فنّاوری به تبادل عکس‌ها و مطالبی اختصاص می‌یابد که در فضای رسمی امکان انتشارشان نیست؛ اعمّ از فیلم‌های کوتاه از زندگی خصوصی افراد مشهور یا معمولی (خصوصاً فیلم‌های غیراخلاقی) یا فیلمها و کلیپ‌های سیاسی نظیر صحنه‌ی درگیری‌ها و زد و خورد پلیس و مذهبی. آمارهای رسمی و غیررسمی حاکی از آن است که بخش اعظم بلوتوث‌های رد و بدل شده میان افراد مربوط به صحنه‌های غیر اخلاقی و شنیع است. همین خصوصی بودن و به عبارتی ممنوع بودن مطالب ارسالی با بلوتوث بر جذّابیّت آن‌ها و میل به داشتن‌شان در میان افراد می‌افزاید. خصوصاً که عمده‌ی این فیلمها و عکس‌های تبادلی توسّط دوربین‌های گوشی‌های همراه و در موقعیّت‌های حسّاسی گرفته شده است که به هر دلیلی دوربین‌های رسانه‌های رسمی به آن راه ندارند یا حاضر نیستند. همین خصلت سبب می‌شود که بلوتوث‌ها با پدیده‌ی شایعه نسبت مستقیم بیابند. در مکان‌هایی که ازدحام جمعیّت در آن‌ها بسیار است مانند ایستگاه‌های قطار و مترو، پارک‌ها و اتوبوس و… تبادل بلوتوث بین افراد ناشناس بیشتر صورت می‌گیرد. در واقع تلفن‌های همراه به خاطر حجم کوچکی که دارند بنابراین حمل و انتقال آن‌ها در همه‌ی زمان‌ها و مکان‌ها به راحتی امکان‌پذیر است. این ویژگی نیز به نوبه‌ی خود نقش بسزایی در رفع مشکلات و نیازهای افراد خصوصاً در دوران پیشرفت علوم و فنّاوری ایفا می‌کند امّا همان طور که گفته شد نفوذ این وسیله در مجالس و فضاهای غیراخلاقی و ممنوعه توسّط افراد و از طریق ضبط صدا، فیلم برداری و عکس گرفتن منجر به گسترش فساد و شیوع فحشا می‌گردد و در اینترنت نیز فضایی را برای دانلود کردن فیلم‌های سکس و سوپر برای موبایل فراهم می‌کند که این نیز یکی از راه‌های گسترش فحشا و فساد است. اخیراً نیز یکی دیگر از قابلیت‌های تلفن همراه که شاید بتوان در وصفش چنین گفت که هیچ حسنی در استفاده ندارد و هدف از تولید آن، صرفاً استفاده‌ی غیر اخلاقی می‌باشد و در جهت فریفتن افراد و سوء استفاده‌های جنسی مورد استفاده قرار می‌گیرد، هندزفری‌هایی (گوشی‌های کوچک ضمیمه‌ی تلفن همراه) است که با استفاده از آن‌ها می‌توان صدای زن را به مرد و صدای مرد را به زن تبدیل کرد.
به عنوان مثال می‌توان به نمونه‌ای از کاربردهای سیاسی بلوتوث به فیلم قتل ندا آقا سلطان اشاره کرد که چندی پیش اتّفاق افتاد. این فیلم کوتاه که صحنه‌ی تیرخوردن ندا آقا سلطان را در جریان آشوب‌های پس از انتخابات در حدود یک دقیقه نشان می‌داد با دوربین گوشی همراه گرفته شده و به سرعت از طریق بلوتوث‌ها و بلافاصله بعد از آن در سایت‌های اینترنتی منتشر شد و می‌توان گفت مهم‌ترین فیلمی بود که از این وقایع در سطح جهان و در شکل‌دهی منفی افکار عمومی ایران و جهان نسبت به جریانات داخلی کشور مؤثر بود.
از دیگر نمونه‌های کاربردهای غیراخلاقی بلوتوث می‌توان به انتشار فیلم خانوادگی برخی از بازیگران سینما و تلویزیون و یا اعضای تیم ملی فوتبال اشاره کرد که این فیلمها نیز توسط دوربین‌های گوشی ضبط شده و از طریق بلوتوث و با سرعتی غیرقابل وصف در سطح کشور منتشر می‌شوند.
علاوه بر آن چه گفته شد از دیگر پیامدهای پیشرفت علوم و فنّاوری، در عرصه‌ی مخابرات و ارتباطات، تولید تلفن‌های همراه خیلی پیشرفته با امکانات بسیار زیاد است که با ظواهری بسیار زیبا و جذّاب وارد بازار می‌شوند. پیامد منفی این پدیده، تجمّل‌گرایی و اسراف در هزینه است خصوصاً برای افرادی که تلفن همراه را وسیله‌ای برای گذراندن وقت و اسباب سرگرمی می‌دانند.
برخی فواید تلفن همراه
گرچه نکاتی که درباره‌ی استفاده‌ی سوء از تلفن همراه بیان شد، واقعیّاتی است که در جامعه اتفاق می‌افتد و مشاهده می‌شود اما با نگاهی منصفانه و منطقی می‌توان استفاده‌های مفیدی نیز برای این وسیله‌ی ارتباطی برشمرد (ر.ک: عاملی،صص۶۷-۳۳). از جمله‌ی این فواید می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:
الف) کارکردهای عام: ۱ـ ارتباطات بدل از حضور فیزیکی: با استفاده از تلفن همراه رایانه‌ای، بسیاری از گفتگوها، مذاکرات، نقل و انتقالات و موارد دیگر که پیش از این، مجاورت افراد و حضور فیزیکی آنان را در کنار یکدیگر می‌طلبید تسهیل شده و بدون نیاز به جابه جایی افراد انجام شدنی است.
۲ـ تسهیل امور در حال حرکت: کاربران تلفن‌های همراه موارد متعددی را می‌توانند برشمارند که به علت داشتن تلفن همراه از برخی مشکلات که به «در حرکت بودن» یا «جای مشخص نداشتن» مربوط می‌شود پیشگیری کرده و کارها را تسهیل کرده‌اند و از محدودیّت‌های ارتباطی و کاری بسیاری رها شده‌اند.
۳ـ سرگرمی: تلفن همراه به منزله‌ی وسیله‌ای چند رسانه‌ای به مهم‌ترین وسیله‌ی گذران اوقات فراغت و وسیله‌ی سرگرمی تبدیل شده است.
۴ـ خدمات شهری: دولت تلفن همراه و مدیریت آن تنوع گسترده‌ای از خدمات شهری مرتبط با تلفن همراه را فراهم کرده است مانند: ارائه‌ی خدمات مبتنی بر موقعیت، شامل نقشه‌ی هوشمند شهرها و مراکز خدمات شهری و راهنمایی‌دارندگان تلفن‌های همراه رایانه‌ای به یافتن نزدیک‌ترین پمپ بنزین، داروخانه، اداره‌ی پلیس و… .
۵ـ دسترسی دائمی به اطّلاعات و تبادل آن: کاربران تلفن همراه می‌توانند به اینترنت متصل شوند و فایل‌ها و اطّلاعات مورد نیاز خود را دریافت کنند و یا برای دیگران ارسال نمایند و… .
۶ـ ذخیره‌ی اطّلاعات فردی: تلفن‌های همراه رایانه‌ای جدید امکانات متعدّدی برای ذخیره‌ی اطّلاعات در انواع فرمت‌ها را دارند و حجم آن‌ها نیز هر روز رو به افزایش است.
ب) علاوه بر کارکردهای عام می‌توان کارکردهای اقتصادی مانند آگهی‌های تبلیغاتی همراه، کارکردهای سیاسی و دولتی مانند دولت تلفن همراه و کارکردهای فرهنگی نیز برای تلفن همراه برشمرد که در این مجال تنها به بردن نامی از آن‌ها اکتفا شده و مشتاقان می‌توانند برای دریافت اطلاعات بیشتر و مفصّل‌تر به منابع مربوط مراجعه کنند. (عاملی، همان)
مقابله با استفاده‌ی نادرست از تلفن همراه: در این مورد به سخن یکی از بزرگان بسنده می‌کنیم. ایشان معتقدند که:
«گسترش، تعمیق و پرطنین‌تر ظاهر شدن تلفن همراه، مسئولان و اولیای آینده‌نگر را بر آن می‌دارد که فرصت طلایی سال‌های پیش رو را از دست نداده اولاً به رفع تعارض‌های فرهنگی- اجتماعی جوامع خویش دست یازند و ثانیاً با پذیرش این واقعیّت که اولیای امور جوامع در انتخاب بین خوب و بد مخیّر نبوده غالباً باید بین بد و بدتر دست به انتخاب بزنند، با کنار نهادن رویکرد آرمان‌گرایانه که در شرایط فعلی جامعه، به هیچ وجه حاضر به تن دادن به واقعیّات و پذیرش هزینه کردن نیست، رویکرد مداخله‌گرایانه را پیشه‌ی خود ساخته در این مسیر با پذیرش هزینه کردن، اقدام‌های مداخله‌گرایانه را با موفقیتی هر چند نسبی، مواجه سازند. ثالثاً، اولیای امور باید دست به فرهنگ‌سازی لازم بزنند و در این میان حتّی از اقدام‌هایی نظیر آن‌چه نیک‌اندیشان غربی برای کاهش مراجعه کاربران اینترنتی به سایت‌های سکس انجام داده‌اند نیز پرهیز و ابا نداشته باشند. آن چه از آن یاد شد، جامعه را در برخورد با آمیزه‌ی فرصت‌ها و تهدیدهای فن‌آوری ارتباطی پیشرفته، از جمله تلفن همراه یاری کرده، به فرصت‌های بالقوّه‌ی آن اجازه‌ی رشد داده خواهد شد در غیر این صورت با از دست رفتن سال‌های محدود پیش رو امکان بسترسازی لازم برای برخورداری از فرصت‌های بالقوّه‌ی فنّاوری‌های اطّلاعاتی از دست رفته، در مجموع تهدیدهای بالقوّه‌ی فنّاوری‌های مزبور، از جمله تلفن همراه رخ خواهند نمود و جامه با سیل ویرانگر تهدیدهای فنّاوری‌های اطّلاعاتی بیش از پیش روبرو خواهد شد. (منطقی، ص۲۳۸)
فهرست منابع:
۱. ر.ک: عاملی، سعید رضا، (شاهو صبّار- مهدی رنجبر رمضانی)، مطالعات تلفن همراه، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۷.
۲. ره توشه راهیان نور (فرهنگنامه بصیرت و جنگ نرم)، تهیه و تدوین، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۳۸۹.
۳. عاملی، سعید رضا، مطالعات تلفن همراه، همان.
۴. منطقی، مرتضی، تلفن همراه، نشر عابد، تهران، چاپ دوم، ۱۳۸۷.
