فلسفه‌ی روزه و بیان احکام آن/ استاد موسوی
۱ـ روزه داری چه فایده و حکمتی دارد؟
روزه دارای حکمت‌ها و فوایدی است که به چند مورد از آن‌ها اشاره می شود.
الف: روزه روح انسان را لطیف، اراده‌ی او را قوی و غریزه‌هایش را تعدیل می‌کند و به آدمی در مسیر تقوا و پرهیزکاری کمک می‌کند. «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَى الَّذینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ». (بقره/۱۸۳)
ب: روزه آرام بخش دل‌هاست.
قال الباقر (علیه‌السلام): «الصِّیَامُ وَ الْحَجُّ تَسْکِینُ الْقُلُوب». (مجلسی، ۱۸۳/۷۸)
ج: روزه اثر بهداشتی و درمانی فراوانی دارد و باعث سلامتی و تن‌درستی جسم می گردد.
قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): «صُومُوا تَصِحُّوا» (267/59)
د: روزه برای برقراری مساوات میان فقیر و غنی است تا مردم با چشیدن طعم گرسنگی، به یاد فقیران و محرومان بیفتند و حق آنان را ادا کنند. (شیخ صدوق، ج۲، ح۱۷۶۹-۱۷۶۶)
اولین نکته‌ای که در مبحث روزه مطرح می شود، مسأله‌ی نیت است:
سؤال: نیت یعنی چه؟
نیت روزه یعنی شخص تصمیم داشته باشد برای انجام فرمان الهی از اذان صبح تا مغرب کاری که روزه را باطل می‌کند انجام ندهد و لازم نیست آن را از قلب خود بگذراند و یا بر زبان جاری کند و برای آن که یقین کند تمام این مدت را روزه بوده باید مقداری پیش از اذان صبح و مقداری هم بعد از مغرب از انجام کاری که روزه را باطل می‌کند خودداری کند. (توضیح‌المسائل مراجع، مسأله۱۵۵۰)
۲ـ دختری که روز اول ماه رمضان (وسط روز) متولد شده آیا روزه‌ی آن روز بر او واجب است؟
اگر بچه بعد از اذان صبح بالغ شود، روزه‌ی آن روز بر او واجب نیست. (توضیح المسائل مراجع، مسأله ۱۵۶۲)
۳ـ روزی که نمی‌دانیم آخر ماه شعبان است یا اول رمضان (یوم‌الشک شعبان) باید روزه گرفت؟ اگر روزه گرفتیم به چه نیّتی روزه بگیریم؟
روزه‌ی یوم‌الشک شعبان واجب نیست. (همان، مسأله ۱۵۶۸)
اگر کسی بخواهد روزه بگیرد نمی‌تواند نیت روزه‌ی رمضان کند، اگر روزه‌ی قضا دارد نیت روزه‌ی قضا نماید و الاّ نیت ماه شعبان کند. چنان چه بعداً معلوم شود رمضان بوده از رمضان حساب می‌شود. (همان)
مبطلات روزه
خوردن و آشامیدن
۱ـ کسی که در سحر تا پایان اذان غذا بخورد روزه‌اش چه حکمی دارد؟
اگر موقعی که مشغول غذا خوردن است، بفهمد صبح شده باید لقمه را از دهان بیرون آورد و چنان چه عمداً فرو برد روزه‌اش باطل است و کفاره هم بر او واجب است. (همان، مسأله ۱۵۷۴)
۲ـ آیا با شروع اذان مغرب افطار روزه جایز است؟
اگر یقین پیدا کند که وقت داخل شده افطار جایز است ولی اگر شک دارد که مغرب شده یا نه افطار جایز نیست.
۳ـ آیا مسواک زدن یا خلال کردن هنگام سحر لازم است؟
کسی که می‌خواهد روزه بگیرد لازم نیست پیش از اذان دندان‌هایش را خلال کند ولی اگر بداند غذایی که لای دندان مانده در روزه فرو می‌رود چنان چه خلال نکند و چیزی از آن فرو رود روزه‌اش باطل می‌شود. (همان، مسأله ۱۵۷۸)
۴ـ آیا مسواک کردن با خمیر دندان در حال روزه اشکال دارد؟
خیر، اشکال ندارد، اما به شرط این که چیزی از خمیر دندان یا آب وارد حلق او نشود.
۵ـ آیا استفاده از عطر و ادکلن یا کرم ویتامینه و ضد آفتاب روزه را باطل می‌کند؟
خیر، هیچ یک از موارد ذکر شده روزه را باطل نمی‌کند (زیرا هیچ کدام مصادیق مبطلات روزه نمی‌باشند).
۶ـ به علت درس خواندن و امتحانات ضعف و سستی بر من غالب می‌شود؛ آیا می توانم روزه‌هایم را بخورم؟
این گونه ضعف و سستی تا حدودی لازمه‌ی روزه است و اصولاً برای افراد پیش می‌آید. انسان نمی تواند برای ضعف، روزه را بخورد. (همان، مسأله۱۵۸۳)
۷ـ دختری که به حدّ بلوغ رسیده آیا به واسطه‌ی ضعف جسمانی می تواند روزه نگیرد؟
انسان به واسطه‌ی ضعف نمی‌تواند روزه را بخورد ولی اگر ضعف او به قدری است که معمولاً نمی‌شود آن را تحمّل کرد خوردن روزه اشکالی ندارد. (همان، مسأله۱۵۸۳)
۸ـ اگر خانمی چند دقیقه قبل از اذان صبح از حیض پاک شود، وظیفه‌اش چیست؟
اگر فرصت دارد غسل حیض را انجام دهد و روزه‌ی آن روز را بگیرد. اگر فرصت برای غسل ندارد، تیمّم بدل از غسل حیض کند (و بعد از اذان برای نماز صبح غسل کند) و روزه‌ی آن روز را بگیرد. (همان، مسأله ۱۶۳۸)
و اگر برای هیچ کدام وقت ندارد روزه‌ی آن روز او صحیح است. (همان، مسأله ۱۶۳۹)
۹ـ اگر خانمی بعد از اذان صبح بفهمد که پیش از اذان از حیض پاک شده وظیفه‌اش چیست؟
روزه‌ی آن روز را باید بگیرد و صحیح است. (همان)
۱۰ـ اگر خانمی یک دقیقه بعد از اذان صبح خون حیض ببیند و سپس پاک شود روزه‌ی او چه حکمی دارد؟
روزه‌ی آن روز او باطل است. (همان، م۱۶۴۰)
فهرست منابع:
۱ـ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، تهران، اسلامیه، ۱۳۷۱.
۲ـ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، مؤسسه انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۳ق.
۳ـ توضیح المسائل مراجع،
