اعتکاف و احکام آن
اعتکاف گسستن بندهای تعلق و وابستگی به یک سری عادات و برنامه‌های روزمره است که انسان‌ها را اسیر خود کرده و نمی‌گذارد که انسان گذر ایّام را احساس کند.
در طول عمر انسان گاهی فرصت‌هایی پیش می‌آید که می‌توانیم کمی به خودمان بیندیشیم و تأمل کنیم چه بوده‌ایم، چه کرده ایم و چه هستیم. یکی از این فرصت‌ها زمان اعتکاف است که اگر انسان قدر شناس باشد به خوبی می‌تواند از این زمان بهره ببرد زیرا با اعتکاف ترک خانه یا حتی دیار می‌کنی، از بند خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها می‌رهی، امور زندگی روزمره را رها می‌کنی و در مدت این حداقل سه روز، فقط تو هستی و خالق تو. او خواسته که تو در خانه‌ی خودت نباشی تا خواسته و ناخواسته گرفتار امور دنیوی شوی، خواسته در حال روزه باشی که علاوه بر کاهش شهوت شکم و فرج، کمتر در قید پخت و پز و خورد و خوراک باشی و این بهترین زمان برای توست این یک دعوت خاص است که فقط برخی توفیق آن را می‌یابند تا روح خود را پالایش کنند. همان طور که جسم ما به رسیدگی، تغذیه، مداوا و… نیاز دارد روح هم نیازمند توجه و تغذیه است؛ ما در اعتکاف با عبادت، توبه، دعا و تفکر این نیاز را برطرف می‌کنیم، روح را جلا می‌دهیم و زنگارها و غباری را که در طول سال یا سال‌ها بر آن نشسته می‌زداییم. چنان چه حداقل سالی یک بار با خانه تکانی نظافت کلی و عمیق محیط زندگی و کار خود، محل زندگیمان را از آلودگی‌ها پاک کرده و آن را جلا می‌دهیم به شرط آن که با اتمام زمان اعتکاف، معتکف به یک دگردیسی دست یابد که طهارت او، در جامعه هم تأثیرگذار شود نه آن که دوباره روز از نو و روزی از نو. به طوری که حتی اطرافیانش تغییراتی در او احساس نکنند و هم چون گذشته به گناهان و اعمال ناپسند باز گردد و آلوده شود.
درباره‌ی احکام اعتکاف توجه به چند مطلب دارای اهمیت است که به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
اعتکاف در لغت به معنای توقف در جایی است و در اصطلاح ماندن در مسجد به قصد عبادت که حداقل آن سه روز می‌باشد.
اقسام اعتکاف
اعتکاف بر ۲ قسم است: ۱ـ مستحب 2ـ واجب
در اصل اعتکاف یک عمل مستحبی است ولی ممکن است به سببی واجب شود مانند نذر و عهد… .
زمان اعتکاف
در طول سال در هر زمانی که انسان بتواند حداقل ۳ روز در مسجد بماند و روزه بگیرد می‌تواند معتکف شود ولی بهترین زمان برای اعتکاف ماه مبارک رمضان و در ماه رمضان دهه‌ی آخر آن است.
شرایط اعتکاف:
۱ـ ماندن در مسجد و عدم خروج از آن در حد امکان .
۲ـ در مسجد جامع باشد.
۳ـ کم تر از سه روز نباشد.
۴ـ روزه بگیرد.
منظور از این که اعتکاف از سه روز کمتر نباشد چیست؟
به عبارت دیگر آغاز و پایان این ۳ روز چه زمانی است؟
این سه روز از طلوع فجر روز اول تا مغرب روز سوم است، بنابراین اگر بعد از طلوع فجر ولو با چند دقیقه تأخیر به مسجد برسد آن روز جزء اعتکاف به حساب نمی‌آید و چنان چه قبل از مغرب روز سوم اعتکاف را قطع کند و از مسجد خارج شود، علاوه بر این که کار حرامی کرده، اعتکاف او نیز باطل است.
ـ اعتکاف را با چه نوع روزه ای می‌توان انجام داد؟
اعتکاف را با هر روزه ای اعم از روزه‌ی رمضان، قضای رمضان، نذر، کفاره و مستحبی می‌توان انجام داد به جز روزه‌ی استیجاری که در آن اختلاف است.
۱ـ نیت: قصد انجام اعتکاف صرفاً برای رضای خدا و چنان چه اعتکاف بر او به دلایل مختلف واجب شده باید مورد را مشخص کند. زمان نیت از شروع اعتکاف یعنی طلوع فجر است گرچه با استمرار نیت از اول شب مانعی ندارد.
الف: مسافری که قصد ده روز کرده می‌تواند در شهر دیگری معتکف شود ولی اگر قصد کم تر از ده روز هم دارد چون روزه‌ی مسافر در سفر صحیح نیست:
به فتوای برخی از فقهاء در سفر نذر روزه کند صحیح است. (حضرات آیات عظام: بهجت، سیستانی، شبیری زنجانی)
به فتوای برخی از فقها قبل از سفر در وطنش نذر روزه کند. (حضرات آیات عظام: فاضل، صافی، نوری و خامنه‌ای)
حضرت آیه الله مکارم نذر روزه را در سفر اشکال می‌کنند و اگر چنان چه نذر کرد احتیاط آن است که به نذرش عمل کند.
ب: آیا در صورت داشتن روزه ی قضا، نذر روزه صحیح است؟
ـ اشکال دارد و نمی‌تواند. (مکارم، سیستانی، تبریزی و امام)
اشکال ندارد و می‌تواند. (صافی)
ـ بستگی به نوع نذر دارد:
نذر معین: در صورت انجام قضای روزه‌های قضایش قبل از انجام روزه‌ی نذر، مانعی ندارد. (فاضل)
نذر نامعین: بنابراحتیاط واجب اشکال ندارد، اول روزه‌ی قضا را بگیرد. (آیت الله خامنه ای)
ـ معتکف برای چه اموری اجازه دارد از مسجد خارج شود؟
۱ـ برای گواهی در دادگاه.
۲ـ برای تشییع جنازه، در صورتی که میت یک نحو وابستگی به معتکف داشته باشد به طوری که شرکت در تشییع جنازه‌ی او از ضرورت‌های عرفی به حساب آید.
۳ـ برای انجام سایر کارهای ضروری عرفی یا شرعی.
ـ آیا برای دیدار با خانواده می‌توان از مسجد خارج شد؟
اگر دیدار با خانواده آن قدر مهم و ضروری است که از مصادیق ضرورت محسوب می‌شود می‌تواند خارج شود و الاّ خیر.
ـ آیا برای شرکت در کلاس درس می‌توان از مسجد خارج شد؟ خیر، زیرا از مصادیق ضرورت به حساب نمی‌آید.
ـ آیا اذن شوهر در اعتکاف زن لازم است؟ در صورتی که اعتکاف با حق شوهر منافات داشته باشد، اذن همسر لازم است. و در صورتی که اعتکاف با حق شوهر منافات نداشته باشد، برای اصل خروج از منزل از شوهر اذن بگیرد.
ـ آیا اذن والدین در اعتکاف فرزند لازم است؟
در صورتی که اعتکاف او موجب آزار والدین گردد اذن آن‌ها لازم است.
ـ اگر خانمی در حال اعتکاف حائض شود وظیفه اش چیست؟
چون اعتکاف در مسجد واقع می‌شود و بر زن حائض حرام است در مسجد بماند، باید بلافاصله از مسجد خارج شود و اعتکاف او باطل می‌شود.
ـ اگر حیض او روز سوم اعتکاف باشد چه حکمی بر او بار می‌شود؟
همان طور که می‌دانیم در اعتکاف مستحبی، روز اول و دوم اعتکاف مستحب است و اگر خانمی در این دو روز حایض شود چیزی بر عهده‌ی او نیست. اما از آن‌جا که اگر کسی روز دوم اعتکاف را تا غروب درک کرد ماندن آن در مسجد تا پایان روز سوم واجب می‌شود بنابراین اگر خانمی روز سوم اعتکاف حایض شود طبق نظر بسیاری از فقها قضای این اعتکاف بر او واجب می‌شود.
محرّمات اعتکاف
آن چه بر معتکف حرام است بدین شرح است:
۱ـ استفاده از عطریات و گیاهان خوش‌بو.
۲ـ خرید و فروش.
۳ـ مجادله.
۴ـ استفاده‌ی شهوانی از جنس مخالف.
۵ـ استمناء.
