مرضیه جویا
پا آن قدر مهم است که به عنوان قلب دوم شناخته شده. پس بیاییم همیشه به فکر قلب دوم خود باشیم. مجموعه ای از عضلات، تاندون عضلات، استخوان‌ها و مفاصل کوچک در ناحیه‌ی کف پا، قوس‌های طولی داخلی و خارجی کف پا را تشکیل می‌دهند. این دو قوس درکف پا مانند ضربه‌گیر عمل می‌کنند و وجود آن‌ها امکان انعطاف و تحمّل وزن بیش‌تر در حین ایستادن و راه رفتن به پا می‌دهد. چنان چه یکی از عناصر این قوس‌ها ضعیف شود یا آسیب ببیند، استخوان‌های قوس پا از امتداد خود خارج می‌شوند و قوس به هم می‌ریزد. این اختلال باعث می‌شود فشار و کشش زیادی به نسوج نرم کف پا وارد شود و در نتیجه راه رفتن و دویدن به خستگی زودرس پا و بیش‌تر اوقات درد پا و کمر درد می‌انجامد. یکی از اصلی‌ترین علل بروز چنین مشکلاتی پوشیدن کفش‌های نامناسب است. از دیگر عوارض آن، زخم شدن پشت و پهلوهای قوزک پا و نیز فرو رفتن قسمت‌های کناری ناخن انگشت شست پا در نسوج نرم کنار آن است. در این شرایط و با اضافه شدن آلودگی میکروبی، زمینه‌ی بروز عفونت همراه با درد شدید و ناتوانی در راه رفتن فراهم می‌شود.
در واقع کفش سه نقش اساسی در فعّالیّت‌های انسان دارد که عبارت است از:
۱- حمایت و حفاظت: حمایت از پا مهم‌ترین وظیفه‌ی کفش است. کفش به عنوان یک ابزار حفاظتی هنگام راه رفتن، دویدن، پریدن و سایر فعّالیّت‌های حرکتی، پاها را حمایت می‌کند. بدون کفش مناسب، بافت‌های نرم پا به ویژه به دلیل ناتوانی مفصلی آسیب می بیند. کودکان و سالمندان در این زمینه، آسیب‌پذیرترند.
۲- شکل‌دهی و ظرافت بخشی: کفش، شکل و ظرافت ویژه‌ای به عمل راه رفتن می دهد.
3- ورزش: این نقش بسیار اختصاصی است، از این رو کفش نه تنها باید با الگوهای حرکتی هر رشته سازگار باشد بلکه باید از صدمات ورزشی نیز جلوگیری کند. کفش ورزشی باید پا را از عوامل آسیب‌رسان خارجی حفظ نماید و هیچ‌گونه تأثیر منفی بر پا نداشته باشد. کفش نامناسب موجب آسیب و چرخش زیاد داخلی پا می شود.
پوشیدن کفش تنگ، موجب اعمال فشار بر پا و اصطکاک شدید پوست پا با کفش و ایجاد پینه در انگشتان یا کف پا می شود. وجود پینه و میخچه در پا با درد و ناراحتی همراه است برای جلوگیری از بروز این مشکل کفش و جوراب باید از لحاظ قد و پهنا برای پا مناسب باشند و به پا و انگشتان فشار نیاورند.
شکل کفش نیز اهمّیّت زیادی دارد. مخصوصاً برای کسانی که ایستاده کار می کنند. ساییدگی پاشنه‌ی کفش را باید فوراً تعمیر کرد به ویژه در مورد کودکان، زیرا بر اثر پوشیدن کفشهایی که پاشنه‌ی آن‌ها ساییده شده، پاهای کودکان کج و معیوب می شوند. (صادقی، ص۳۹)
مشخّصات کفش استاندارد
۱ـ رویه‌ی کفش: رویه‌ی کفش‌های موجود در بازار از دو جنس مختلف ساخته شده؛ یا رویه‌ای از چرم طبیعی دارند و یا از پلاستیک و چرم مصنوعی تهیّه می‌شوند. چرم طبیعی، به علّت دارا بودن منافذ طبیعی در بافت، امکان تبادل هوا به بیرون و داخل کفش را فراهم آورده، باعث تنفّس پا می‌شود. به همین دلیل ساده، بهترین رویه برای کفش، همان رویه‌ی چرم طبیعی است. بالتّبع رویه‌ی مصنوعی به علّت عدم امکان تبادل هوا باعث بوی بد پا و عرق کردن بیش از حدّ آن می‌شود.
۲ـ زیره‌ی کفش: زیره‌ی کفش باید سبک، راحت و در برابر سایش مقاوم و با دوام باشد. زیره نباید زیاد نرم باشد و نه زیاد سخت. برای امتحان زیره‌ی مناسب می‌توانید کفش خود را بین دو دست خود قرار دهید و با اعمال فشار سعی در خم نمودن تخت آن نمایید. چنان چه کفش از ناحیه‌ی وسط تخت خم گردد، مناسب و استاندارد نیست. در یک کفش خوب با اعمال چنین فشاری، تخت کفش از ناحیه‌ی جلوتر(حدود قرار گیری محل پنجه‌ی پا) خم می‌شود نه از وسط. علاوه بر این به هنگام خرید کفش باید به این نکته نیز دقت کرد که کف زیره نباید صاف باشد؛ بلکه باید آج دار باشد تا از لیز خوردن جلوگیری کند.
۳ـ قالب و پنجه: از نظر قالب بندی، فضای پنجه‌ی کفش باید طوری باشد که به انگشت‌های پا فشار وارد نکند. کفشهایی که پنجه‌ی آن‌ها تیز است، باعث می‌شود انگشت‌های پا روی هم بیفتند. این کفش‌ها، انگشتان پا را تحت فشار قرار داده و آن‌ها را بد فرم می‌کنند. این مسأله درخانم‌ها شایع‌تر است، به طوری که انحراف شست پا در خانم‌ها ۹ برابر آقایان است. جلو کفش باید به گونه ای باشد که پنجه‌های پا از هم باز شود.
رنگ کفش
در مورد عدم کراهت استفاده از کفش و عبا و عمامه‌ی سیاه در روایتى به نقل از امام صادق (علیه‌السلام) آمده است:
رسول گرامى اسلام (صلی الله علیه وآله) استفاده از رنگ سیاه را در پوشش‌ها ناخوش داشت مگر در سه چیز: در کفش و عبا و عمامه.
مرحوم مجلسى بعد از نقل روایت فوق نوشته است: این حدیث به استحباب پوشیدن کفش سیاه دلالت مى‌کند و آن را چون عمامه و عبا از حکم کراهت، مستثنا کرده است.
در مورد استفاده از کفش خوب سفارش زیادی شده است. امام حسین (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «فرزندم: کفش خوب پا کن، که کفش زینت پای مردان است». (محمدی ری شهری، ۳۳۷/۱۴)
پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) می‌فرمایند: «هر کس بقا را دوست دارد، هر چند بقایی نیست، صبح زود غذا بخورد، کفش خوب و راحت بپوشد…». (شیخ صدوق، ۵۵۵/۳)
مستحب است پوشیدن کفش خوب چه آن که دشمن سرکوب شود و نور چشم را زیاد می‌کند و عمر را دراز کرده و از بلا حفظ می‌کند و مکروه است پوشیدن کفشی که زیرش صاف باشد و هیچ پاشنه‌ای نداشته باشد. (مامقانی، ص۹۹)
پنج توصیه برای خرید کفش مناسب
۱- خرید کفش باید بعد از ظهر باشد؛ زیرا به طور طبیعی پای افراد صبح‌ها حدود نیم سایز کوچک‌تر از بعد از ظهر‌هاست.
۲- دقت در سایز کفش: اول این که در انتخاب کفش حتماَ باید آن را پوشید و اتکا به نمره‌های درج شده روی آن برای اطمینان از اندازه بودن آن کافی نیست. دوم این که باید به این نکته توجه کرد که اندازه‌ی پای افراد با افزایش سن، کم و زیاد شدن وزن و حتی بارداری تغییر می‌کند؛ لذا ملاک قراردادن سایزهای قبلی در انتخاب آن، کار صحیحی نیست.
۳- در هنگام خرید، پوشیدن هر دو لنگه‌ی کفش ضروری است. در بیش‌تر افراد سایز یکی از پاها، بزرگ‌تر از دیگری است. لذا افراد لازم است که در انتخاب کفش، پای بزرگ‌تر را ملاک قرار دهند، نه پای کوچک‌تر را.
۴- راه رفتن با کفش در همان زمان خرید بسیار مهم است. اگر کفش بند دارد باید بندهای آن را بست و باآن چند قدم راه رفت.
۵- کفش مناسب کفشی است که انگشت شست پا، به راحتی در آن حرکت کند و بین انگشت شست و لبه‌ی جلو کفش، حدود نیم تا یک سانتی‌متر فاصله وجود داشته باشد.
۶- نکته‌ی آخر این که کفش‌های «پاشنه تخت» چون حالت ضربه‌گیری در پاشنه ندارد، هنگام راه رفتن باعث درد پاشنه می‌شوند. پس پاشنه باید وجود داشته باشد؛ امّا کفش‌های پاشنه بلند هم به طریق دیگری سبب آزار و دردپا می‌شوند. کفش‌های بچّه‌گانه باید فاقد پاشنه باشد و کفش بزرگ‌ترها حتماَ پاشنه داشته باشد. ارتفاع مناسب پاشنه نهایتاً۳/۵ سانتی‌متر برای آقایان و۴/۵ سانتی‌متر برای خانم‌ها است.
کفش‌های تابستانی یا صندل
نکته‌ی مهم درباره‌ی کفش‌های موسوم به کفش تابستانی یا صندل این است که پا به هنگام حرکت باید در یک حالت ثابت بماند. در کفشهایی که پشت باز هستند، هنگام حرکت، مقداری انرژی صرف بیرون نیفتادن آن‌ها از پا می‌شود بنابراین کفش‌ها باعث خستگی بی مورد می‌شوند؛ لذا توصیه می‌شود اگر قصد پیاده‌روی طولانی‌تر از ۲۰ دقیقه را دارید، به هیچ وجه صندل نپوشید.
ما با در نظر گرفتن شرایط کفش مناسب در حقیقت به خودمان و پاهای خودمان احترام گذاشته‌ایم و چون بستر نرمی برای پاهای خود ایجاد کرده‌ایم راحت‌تر راه می‌رویم. وقتی راحت‌تر راه می‌رویم، طبیعتاً دیرتر خسته می‌شویم. شب هنگام نیز با خواب شیرین و راحتی رو به رو می‌شویم که خود در آرامش جسمی و روحی نقش بسزایی دارد.
بدین ترتیب، با انتخاب کفش مناسب، کسانی که بیش‌تر کارهای ایستاده دارند، از جمله خانم‌های خانه‌دار دیرتر خسته می‌شوند، کارگران در کار محوّله با سرحالی، کارشان را دقیق‌تر تحویل کارفرما می‌دهند، فروشندگان با مشتریان خوش برخوردتر خواهند بود، معلمان انتقال دانش بهتری داشته و پلیس‌ها نیز دیرتر خسته خواهند شد. بنابراین خرید یک جفت کفش خوب برای برخورداری از انرژی بیش‌تر و افزایش کارایی روزانه توصیه می‌شود.
فهرست منابع:
۱ـ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، مؤسسه انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۳ق.
۲ـ صادقی، رؤیا، بهداشت فردی و عمومی، قم، نشر کتاب‌های درسی، چاپ اول، ۱۳۸۸.
۳ـ مامقانی، عبدالله، اخلاق و آداب زندگی در شریعت اسلامی، ترجمه علی فضلی، نشر رسالت، قم، چاپ اول، ۱۳۸۸.
۴ـ محمدی ری شهری، محمد، حکمت نامه پیامبر اعظم، نشر دارالحدیث، قم، ۱۳۸۶.
۵ـ http://noorportal.net
