وز شمار دو چشم یک تن کم/ در امتداد ولایت

معطّر به علم و عمل و اخلاص

مصاحبه با خانم فرهمند پور                       

شمیم: لطفاَ خود را معرّفی فرمایید و از سابقه‌ی آشنایی‌تان با استاد بگویید

من فرهمند پور، عضو هیأت علمی و رئیس مطالعات و تحقیقات زنان در دانشگاه تهران هستم.

خدا این لطف را در حق من ننموده ‌بود تا در خدمت ایشان باشم، دورا دور به ایشان ارادت داشتم چند سال پیش من به مکتب نرجس(س) دعوت شدم و در جلسه‌ی سخنرانی که در صحن مکتب داشتم تمام طلّاب روی زمین نشسته بودند و استاد طاهایی هم در انتهای صحن نشسته بودند‌. من تمام جزئیات آن جلسه، حتّی رنگ لباس خانم طاهائی را به یاد دارم‌. در آخر سخنرانی من، استاد فرمودند: «احسنت»! و شاید این احسنت استاد با تمام تشویق های دیگر من متفاوت بود. احساس کردم ایشان مانند مادری مهربان، با گفتن این احسنت، به من گفتند زحمت بکش، تلاش کن. حسّ من این بود که ایشان مانند کسی که در قلّه است به افراد پایین و دامنه‌ی قلّه هم توجّه دارند و امروز هم در این جمع دائماً دنبالشان می‏گردم؛ و فقدان ایشان چه‌قدر دردناک است.

استاد ذاتاً معطّر بودند، احساس نمودم چه‌قدر ایشان بوییدنی هستند، حتّی من این عطر را از تمام وجود ایشان استشمام نمودم؛ گاهی انسان عطر خوش‌بویی به خودش می‏زند ولی عطر استاد، ذاتی وجود ایشان بود‌.

شمیم: چه اتّفاقی افتاد که هنگام ملاقات با استاد، اشک شما جاری شد ؟

من ۱۲ـ۱۳ساله بودم که شروع به خواندن تحصیلات حوزوی نمودم. سه لیسانس، دوتا فوق لیسانس و دکتری خود را در کنار درس حوزه خوانده‌ام، ولی نمی دانم تا چه اندازه پیدا کرده‌ایم و چقدر حقیقت را یافته‌ایم. ولی هنگامی که وارد حوزه‌ی علمیه‌ی مکتب نرجس (س) شدم، حاجیه خانم را تجسّم همان چیزهایی دیدم که از روز اوّل به‌دنبال آن بودم، رابطه‌ی قرآن و اهل بیت از هم جدا ناشدنی است. قرآن بیان عمل و اهل بیت (علیهم السّلام) تجسّم عمل هستند، تجسّم چیزی که قرآن برای ما تصوّر نموده است. حاجیه خانم طاهایی بالذّات روشن و روشنی‌بخش بودند، این همه نورانیت حوزه، به برکت وجود ایشان بود و برای من عین‏الیقین است که ایشان مجسّمه‌ی چیزی است که زمانی ما برای آن زحمت کشیدیم، صدمه ها خوردیم، حرف‏ها شنیدیم، عرق ریختیم و برای آن جنگیدیم.

شمیم: چه پیامی برای شاگردان ایشان دارید؟

بهشت را به بها می دهند و به بهانه نمی‌دهند، ما با آرامش و رفاه نمی‌توانیم به جلو برویم، «الّذین جاهدوا فینا لنهدینّهم سبلنا، الذین قالوا ربّنا ثم استقاموا».

امثال سرکار خانم رنج‏ها کشیدند، و واقعاً کسی که می‌خواهد جا پای ایشان بگذارد، رنج و استقامت و همسنگ این دو، اخلاص نیاز دارد و با این زحمت‏ها و رنج‏هاست که می شود این پایگاه فرهنگی را حفظ نمود که پیام مقام معظّم رهبری است که فرمودند: «باید این پایگاه فرهنگی حفظ شود».

شمیم: در یک جمله اگر بخواهید استاد را تعریف بفرمایید، چه جمله‏ای در شأن ایشان بیان می‌فرمایید که خصوصیت بارز ایشان باشد؟

من معتقدم خدا هر آن چه را که در قدم اوّل به ایشان داد در قدم دوّم ایشان عمل نمودند، عمل است که مؤمن را معطّر می‌کند، من ایشان را معطّر به علم و عمل و اخلاص دیدم.

گنجینه‌ی دعای استاد

مصاحبه با خانم پزشکی ‏

شمیم: ضمن معرّفی خود، ابتدای آشنایی شما با استاد از چه زمانی بوده است؟

سلامٌ‏ علیکم. من ریحانه پزشکی هستم، ۲۷ سال با خانم بودم. دلیل جذب من به حوزه، تکریمی بود که استاد به جوانان داشتند. من ۱۲سال داشتم که در اوّلین دیدار با استاد، ایشان از من دعوت نمودند تا در منزل خودشان، زیارت عاشورا را بخوانم، این قضیه برای من بسیار جالب بود که شخصیتی که تمام طلاّب او را دوست داشتند، ایشان مرا دوست داشتند و در آن جلسه فرمودند: ریحانه جان کنار من بنشینید. در مدّتی که من طلبه بودم، گاهی صبح زود به همراه ایشان به پیاده روی می‏رفتم. برای منِ جوان همراهی با چنین شخصیتی بسیار جذّاب بود، بعدها هم با ایشان شمال هم می ‏رفتیم. صبح زود در هنگام پیاده ‏روی، زیارت آل‏ یاسین و جامعه‌ی سوم را می‏ خواندند، هرگاه فرصت بیشتری داشتند، جامعه‌ی کبیره را می‏ خواندند؛ این‌ها همه عامل جذب دل من شد.

در آن ایّام، من در سنّ نوجوانی بودم. هرگاه استاد خطایی از من می‏دیدند، اصلاً تذکّر نمی‏دادند با لبخندی محبّت‏آمیز به طرزی زیبا بیان می‏فرمودند که من متوجّه خطای خودم می‏شدم.

شمیم: از ایشان چه خاطراتی دارید؟

ایشان به دعوت میزبان اهمیّت خاصّی می‏ دادند؛ اگر نمی‏ توانستند برای مهمانی تشریف بیاورند، حتماً زنگ می‏زدند و معذرت ‏خواهی می‏ نمودند. برای مجلس عروسی برادرم نتوانستند تشریف بیاورند، فردای آن روز، با هدیه و چند جلد کتاب برای عرض تبریک به منزل مادرم آمدند. ایشان هیچ وقت دست خالی جایی نمی‏رفتند.

یکی از آقایان طلبه می‏ گفتند: من ۲۸ سال دارم و در قم تحصیلات بالای حوزه را می‏گذرانم و تمام موفقیّت‏ های خودم را مدیون خانم طاهایی می‏دانم.

گنجینه‌ی دعای استاد در قلبشان بود. من با ایشان بسیار جامعه‌ی کبیره را خوانده‌ام، زمزمه ‏های استاد همیشه در گوش من است. ایشان هنگام دعا خواندن، فقط به یک نقطه تمرکز می ‏نمودند، می ‏فرمودند: انسان به فرد غایب سلام نمی‏دهد. ائمّه (علیهم ‏السّلام) حضور دارند.

استاد، تجلّی تمام صفات ائمّه (علیهم ‏السّلام) بودند. ایشان مصباح‏الهدی و علم‏الهدی بودند. مرا از ملک به ملکوت رساندند. امام زمان (عجل‏ الله‏ تعالی‏ فرجه) را به من شناساندند.

تواضع استاد، باعث جذب من به ایشان شد، نسبت به جوان، محبّت ظاهری نداشتند، می‏ فرمودند: در ملاقات با هر فردی، این تصوّر را در خود ایجاد کنیم که او از من بهتر است، او بنده‌‌ی خداست و من از خودم گناهی دیده‌ام ولی از او ندیده ‏ام، این تصوّر باعث می‏ شود از عمق وجودم او را دوست داشته باشم.

ایشان به هیچ عنوان به کسی اجازه‌ی دست بوسیدن نمی‏ دادند، بلکه دستمان را می‏ گرفتند و روی سرشان می‏ گذاشتند. با افراد همراهی می ‏نمودند، اگر جمعی از دنیا صحبت می‏ نمودند، ایشان هم نظر می ‏دادند.

اگر هدیه ‏ای به دستشان می‏ رسید، می‏ فرمودند: مرحمتی شما رسید و یا «هذا من فضل ربّی».

بین ‏الطّلوعین جمعه معتقد به زیارت اهل قبور بودند. احوال همه‌ی اموات را می‏ پرسیدند این اواخر پا درد داشتند فقط از مکانی بالا، قبرها را به من نشان می‏ دادند و می ‏فرمودند این قبر آقای طاهایی است، این قبر فلان شهید است و… ولی درگذشت خانم اعتمادی برای ایشان خیلی دردناک بود. و سر قبر ایشان می ‏رفتند وگریه می‏ نمودند و با ایشان صحبت می‏ کردند. در راه حرم مطهّر، سوره ‏های کوچک را می‏خواندند و زیارت را به نیّت ائمّه(علیهم‏ السّلام) به روح اموات هدیه می ‏نمودند.

ایشان به شوخی فرمودند: حتّی خدمت به طاهایی را می‏شود نیّت نمود.

شمیم: استاد در مکه چه اذکاری داشتند؟

استاد در طواف‏ ها آخر دعای افتتاح را می‏خواندند: «اللّهُمّ بِرحمتک فی الصّالحین أَدخِلنا و فی علییّن أَرفَعنا». در سعی میان صفا و مروه جامعه‌ی کبیره می‏خواندند، عاشق جامعه بودند، صد تا تکبیر جامعه را می‏خواندند و اگر در زیارت‏ها، جوان‏ها همراه ایشان بودند، مراعات حال آنان را می‏نمودند و اعمال را کوتاه به‌جای می‏آوردند، و مطالبی بیان می‏فرمودند که به اقتضای سنّ جوان، برای آنان کاربرد داشته باشد.

شمیم: استاد عارف بودند یا عالم؟

ایشان مسائل عرفانی را خیلی باز نمی‏نمودند، تأکید روی شناخت وظیفه و انجام آن داشتند، این همان تقوایی است که عرفای ما هم‏چون آیت‏الله بهجت روی آن تأکید داشتند. ما از حالات خاص ایشان مسایلی را دیدیم که ناشی از خلوص نیّت ایشان بود. خیلی حرف‌ها را هم نمی‌شود گفت.

کاری از دوش امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) برداریم، کافی است

مصاحبه با خانم عظیمی:

مرضیه عظیمی، معاونت فرهنگی مکتب نرجس(سلام‏الله‏علیها)

در سال ۶۴ در آزمونی که مکتب برگزار نمود، شرکت کردم و قبول شدم و این شروع آشنایی من با مکتب نرجس(سلام‏الله‏علیها) بود البته مادرم در سال ۱۳۴۷ـ۴۸ قبل از انتقال به تهران، با مکتب آشنا بودند و در کلاس احکام خانم موسوی و تفسیر خانم شرکت می‏کردند و جزوات استاد را تا سال‏ها داشتم. مادرم خوشحال بودند که من هم شاگرد ایشان هستم.

استاد متخصّص در کارهای فرهنگی بودند، تدوین و کارگردانی نمایشنامه و اصل نوشتن نمایشنامه را خودشان انجام می‏دادند. هر سال مهم‏ترین جشن ما در نیمه‌ی شعبان برگزار می‏شود. ایشان یک بار نمایشنامه را می‏خواندند و ما اوّلین بار در حضور ایشان، اجرای نمایش داشتیم. و استاد معایب کار را یادآور می‏شدند. به عنوان مثال: در تئاتر شیطان‏پرستی، شیطان با شنل خاص خود با حالتی قهقهه زنان، چرخی می‏زند، استاد متوجّه این قسمت شدند و فرمودند، شیطان باید آرام و خرامان خرامان و با نرمی خاص، در عین حال با قدرت کار خودش را انجام دهد. این دید قرآنی استاد در این زمینه بود. اگر نمایشنامه شاد بود، استاد اوّلین فردی بودند که می‏خندیدند و اگر غمگین بود، گریه می‌کردند. احساسات خودشان را به موقع نشان می‏دادند. استاد در زمینه‏ های مختلف فرهنگی پیشنهاداتی می‏دادند. می‏ فرمودند: جلسات اخلاقی برای اعضاء برگزار کنید؛ با وضو باشید و اخلاص در همه‌ی کارها داشته باشید، و این اخلاص کادر تبلیغات بود که در محیط رنگ و روغن و در یک زیرزمین این همه کار دینی و معنوی مؤثر انجام داد..

هر زمان که دشمن می‏خواست از طریق جهل خانم‏ها، سوءاستفاده نماید. و هنر کاذب خویش را به معرض نمایش درآورد، استاد دامنه‌ی فعالیت‏های علمی و هنری را توسعه می‏دادند. عدّه ‏ای از طلّاب، جشن نیمه‌ی شعبان را علّت اصلی جذب خود به حوزه می‏دانند، نمایش «واقعه»‌ی ما بیش از۵۰ بار به اجرا درآمد. ما در زمینه‌ی فعاّلیت‏ های فرهنگی ۹ بخش داریم. واحد تهذیب و اخلاق یکی از آن‌هاست که استاد می‏فرمودند: دعوت شما در زمینه‌ی اخلاق به روش اهل‌البیت(علیهم ‏السّلام) باشد.

در واحد هنرِ بخش فرهنگی، استاد تأکید داشتند که اعضای آن از نظر حجاب و مسائل دیگر اخلاقی موردی نداشته باشند، ولایی باشند و بصیرت داشته باشند.

استاد تأکید می‏فرمودند که ادعیه‏ را حفظ کنید و به شوخی می‌گفتند: این پیرزن‏ ها هستند که مفاتیح باز می‏کنند و می‏خوانند، امین‏الله، جامعه و عاشورا را حفظ کنید. ایشان بسیاری از ادعیه را از حفظ می‏ خواندند، اشک می ‏ریختند و لذّت می‏ بردند.

یک بار استاد به من فرمودند: می‏خواهید دعایی به شما یاد بدهم تا بهره‌ی دنیوی و اخروی داشته باشد؟ من گفتم: بله! استاد، در خدمتم. استاد فرمودند: از پیامبر(صلّی‏الله‏علیه‏وآله) نقل شده که هر کس این ادعیه را بخواند کار دنیا و آخرت او سر و سامان می‏ گیرد. دعا برای آخرت: «سبحان الله العظیم و بحمده و لا حول و لا قوّه الاّ بالله العلیّ العظیم» این دعا را ده بار بخوان.

و بعد از آن، دعا برای دنیا: «اللّهمّ اهْدِنی مِنْ عِنْدِک، و أَفِض عَلیّ من فضْلک، و أنْشُر علیّ منْ رحْمَتک، أنْزِل علیّ من برکاتک».

استاد داشته‏ ها و نقاط مثبتمان را متذکر می‏شدند و بعد از آن می ‏فرمودند: همین اندازه که کاری از دوش امام زمانمان برداریم، کافی است، بقیه‌ی آن را به خدا واگذار کنید. «و أُفَوِّضُ اَمری إِلَی الله، إِنَّ الله بَصیرٌ بِالعِباد».

 عقایدتان را به آقا عرضه کنید

مصاحبه با خانم برجی، طلبه‌ی خوابگاهی مکتب نرجس(علیها السلام)

خانم برجی: استاد در ایّام شلوغی مثل روز عاشورا، اصراری برای رفتن به حرم مطهّر نداشتند، می‏فرمودند: زیارت مستحب است، ولی در اموری مثل محرم و نامحرم و خندیدن بلند در صورتی که نامحرم بشنود، حسّاس بودند می‏فرمودند: شاید زیارت در این ایّام حقّ‏الناس را به دنبال آورد.

استاد در راه با خودشان نماز می‏ خواندند. شب‏ های ماه مبارک، در راه نماز شب می‏خواندند؛ من از همان‏جا نماز در راه را که با اشاره‌ی چشم و پلک بود، یاد گرفتم.

هر شب ماه مبارک، دعای افتتاح را می‏ خواندند. نماز شب را در حرم می‏خواندند و ۴۰ دقیقه و یا یک ساعت مانده به اذان صبح، به منزل تشریف می‏آوردند و سحری میل می‏فرمودند.

استاد مقیّد به اذن دخول قبل از ورود به حرم مطهّر بودند و به ما می‏فرمودند: در ابتدای زیارت عقایدتان را به آقا عرضه کنید، شهادت به ولایت علی(علیه ‏السّلام) بدهید، و این باعث کسب معنویات و فیوضات می‏گردد. سفارش می‏فرمودند: قدم ‏هایتان را کوچک بردارید، هر قدمی ثواب هزاران حج را دارد.

در نماز زیارتشان، برای همه دعا می‏فرمودند، برای تمام مؤمنین و مؤمنات دعا می‏فرمودند، ندیدم برای خودشان خصوصی دعا کنند، می‏ فرمودند: من هیچ چیز نمی‏خواهم جز این‏که فقط یک بار ارباب را ببینم و منظورشان حضرت مهدی(علیه السّلام) بود. استاد، دائماً در حال ذکر بودند، سفارش می ‏فرمودند دعاها را حفظ کنید.

در حضور کسی، تعریف از خودشان نمی‏کردند، امّا از دوران کودکی خود تعریف می‌کردند که از کوچکی علاقمند به کتاب بوده‌اند.

پدر و مادر ایشان، دارای معنویتی خاص بودند. مادر ایشان، وقتی آب برنج را می‏ گذاشتند، تا جوش آمدن آب و دم‌کشیدن آن، یک جزء قرآن را می ‏خواندند. می‌فرمودند: مادر هیچ وقت اسراف نمی‏ کردند و هیچ وقت چیزی را دور نمی‏ریختند.

استاد می ‏فرمودند: وقتی من سبزی را می ‏شویم، بار اخر آن که آبش زلال است را دور نمی ‏ریزم و با آن، حیاط را می‏ شویم.

ایشان مقیّد به خواندن هفت بار تسبیحات اربعه در هنگام طلوع و غروب آفتاب بودند. بسیار نظیف بودند. چادر نماز و سجّاده‌ی مادرشان را برای ما آوردند (متعلّق به هفتاد سال پیش)؛ به قدری تمیز و نو بود که برای ما عجیب بود که استاد چقدر آن را تمیز نگه داشته‏ اند، لباس ۲۰ سال قبل ایشان بسیار تمیز، اتو ‌کشیده و نو بود.

استاد می ‏فرمودند: من ۱۲ساله بودم که ازدواج کردم. هیچ‏گاه از آقای طاهایی چیزی نخواستم حتّی یک عدد جوراب، اگر چیز‌ واجبی می ‏خواستم، از مادرم تقاضا می‏ کردم.

درباره‌ی سازش با خانوادۀ همسر می‏ فرمودند: چرا به پدر و مادر همسر احترام نمی‏ گذارید، من حتّی از خواهر همسرم هم اطاعت می‏ کنم.

استاد خاطره‏ای فرمودند و این‏که چون من فرزند نداشتم؛ بارها از حضرت رضا(علیه ‏السّلام) خواستم خدا به من فرزندی عطا فرماید، ولی غافل از این‏که خداوند دخترانی در سراسر جهان به من عنایت فرموده، و به حال خودم افسوس خوردم که چرا چنین چیزی از خداوند خواسته‌بودم.

حتّی یک بار هم نشنیدم که پشت سر طلبه‏ی ایرانی یا غیرایرانی، حرفی بزنند و یا ابراز ناراحتی کنند. احترام خاصّی برای طلّاب قایل بودند.

دست شما را ببوسم

مصاحبه با خانم پیوندی، مستأجرخانم

حدود ۹ سال من خدمت خانم بودم، به عنوان خادمی در منزل ایشان بودم.

ایشان تواضع خاصّی داشتند اگر ۱۰ دفعه خدمت ایشان می ‏رفتم هر دفعه از جایشان بلند می‏شدند. اگر در حین مطالعه خدمت می‏ رسیدیم، کتابشان را می‏ بستند و به چهره‌ی ما نگاه می‏ فرمودند و دقیق گوش می‏دادند.

هر صبح ما صدای سلام دادن ایشان به حضرت حجّت (علیه السّلام) را می‏ شنیدیم.

در طیّ این ۹ سال ایشان هیچ‏گاه به ما دستور نمی‏دادند، حتّی به دخترانی که در خانه ‏شان بودند، و اگر کاری برای ایشان انجام می دادیم؛ می فرمودند: «دست شما را ببوسم».

از لحاظ بهداشتی فوق‏العاده بودند؛ بعد از هر وعده‌ی غذایی، مسواکشان را فراموش نمی‏ کردند. این اواخر با وجود این‏که ضعف زیادی داشتند، خودشان را وادار به این امور می‏کردند.

ایشان بسیار پاکیزه و تمیز بودند، لباس‏ هایشان را بسیار تمیز نگه می‏داشتند. دست خیس به لباس نمی‏ زدند. برای هر امری یک لباس مخصوص داشتند، برای نظافت منزل، غذا درست کردن، میهمانی و مکتب لباس خاصّی داشتند.

در عین مهربان بودن، در حیطه‌ی مدیریتی خویش ابهّتی خاص داشتند.

هیچ کس را سبک صدا نمی‏زدند، همیشه خطاب ایشان به صورت آقا، خانم و یا جان بود.

ایشان اسوه‌ی تقوا و پرهیزگاری و معلّم بزرگ اخلاق بودند.

 تفکر ایشان را عملیاتی کنیم

مصاحبه با دکتر قنبری ‏                                                           

در خدمت دکتر قنبری هستیم و از بیانات ایشان درباره‌ی با شخصیت استاد طاهایی بهره‏مند می‌شویم. با عرض سلام و خسته نباشید، من آشنایی نزدیک با استاد نداشتم ولی با خاندان خاموشی از مدّت‫ها قبل توفیق آشنایی داشته‫ام. توصیفاتی که حلیمه خانم چینی از استاد داشتند، در واقع می‫تواند یک نظام تعلیم و تربیت کشور بر آن استوار گردد و اصلاح حوزه و دانشگاه در پرتو عمل به بیانات سرکار خانم طاهایی می‫باشد. نقیصه‌ی حوزه، در اثر ندیده شدن استاد است. یک دختر خانم از چین آمده در آسیای شرقی تبلیغ دین دارد و روش استاد را دایر کرده است. این برای ما ظلم است و گرفتاری، که نمی‫توانیم تفکّر ایشان را عملیاتی کنیم، بار دیگر پای صحبت‫های ایشان بنشینیم و ببینیم اثر وضعی تعلیم و تربیتی ایشان از کجا آمده؟ خانم طاهایی، یک مکتب اخلاقی هستند و باید تعریف شوند، کالبد شکافی شوند، و اگر بخواهیم به فلاح برسیم باید افکارشان را زنده کنیم و آن را در نظام خانه و خانواده نهادینه کنیم. باید برای ایشان بنیاد درست کنیم.

ایشان صِرف یک خانم طاهایی نیستند بلکه برقی از زینب کبری (سلام الله علیها) هستند. این مکتب تربیتی استاد برای من جالب بود که برای طلبه‫ی چینی که از چین آمده، نوار موسیقی تهیه کردند، در واقع استاد چین را مکتب نرجس کردند. مکتب نرجس را از مشهد امام رضا (علیه‏السلام) به چین بردند، این یک نوع سرمایه‫گذاری است. من تا یک هفته فکرم مشغول این قضیه بود که چه‌قدر ایشان لطافت و ملایمت و اخلاق باطراوت داشتند.