پاسخ به پرسش هایی در باره ی زیباسازی / رحیم زاده
مقدمه
فراگیری تکالیف شرعی و احکام اسلامی در زوایای مختلف زندگی ـ به ویژه اموری که همه روزه با آن سروکار داریم ـ یک ضرورت و وظیفه ی دینی برای عمل است، عملی که ضامن سعادت، جلب رحمت الهی و کامیابی دنیوی و اخروی انسان است.
با توجّه به رواج شیوه‌های آرایش و زیبایی و جرّاحی هایی از قبیل جراحی پلاستیک اعضا مثل بینی یا استفاده از موی مصنوعی، ناخن مصنوعی، لاک، کاشت مو، خال کوبی و تاتو، استفاده از لنز داخل چشم، ژل یا روغن مو، سؤالاتی در زمینه ی حکم وضو و غسل و صحّت آن از محضر مراجع بزرگوار مطرح شده که در ذیل به تفصیل بیان می‌شود.
در مورد جرّاحی پلاستیک برای زیبایی، ابتدا سؤال از اصل انجام جرّاحی است که آیا جایز و مشروع است یا خیر و سپس حکم وضو و غسل آن مطرح می شود.
حکم جرّاحی پلاستیک برای زیبایی
امام خمینی (ره) می‌فرمایند: «اگر جرّاح زن باشد و موجب ضرر هم نشود مانع ندارد». (امام خمینی، ۲۵۳/۳، سؤال۲۲، ص۶۲۸، سؤال۱۸۳)
آیت الله خامنه‌ای: «این کار فی نفسه اشکال ندارد (ولی در صورتی که پزشک مرد باشد چون) عمل جرّاحی زیبایی، درمان بیماری محسوب نمی‌شود، نگاه کردن و لمس حرام به خاطر آن جایز نیست مگر در مواردی که برای درمان سوختگی و مانند آن باشد و پزشک مجبور به لمس و نگاه کردن باشد». (اجوبه الاستفتائات، ص۳۱۱، سؤال۱۳۰۱؛ محمودی، ۱۵۳/۳)
آیت الله سیستانی: «با پرهیز از لمس و نظر حرام، جایز است». (محمودی، ۱۵۳/۳)
آیت الله مکارم شیرازی: «در صورتی که آمیخته با حرام دیگری نباشد در هیچ صورت اشکال ندارد و در صورتی که مستلزم حرامی باشد (مثل نظر و لمس نامحرم) تنها در صورت ضرورت، جایز است». (آیه الله مکارم شیرازی، ۴۷۸/۱، س۱۵۶۳)
آیت الله صافی و نوری همدانی: «اگر در جرّاحی مذکور عَرض عقلایی داشته باشد و اسراف نباشد جایز است». (محمودی، ۱۵۴/۳؛ هزار و یک مسأله ی فقهی، ۲۸۵/۱)
وضو و غسل با جراحی پلاستیک
سؤال: شخصی در دست یا صورت خود عمل جرّاحی پلاستیک انجام داده و پلاستیک، روی پوست را گرفته است؛ وظیفه ی او برای وضو و غسل چیست؟
آیات عظام بهجت (ره)، سبحانی، صافی و مکارم در پاسخ می‌فرمایند: «جرّاحی پلاستیک ـ اگر مانع از رسیدن آب به پوست باشد ـ در صورت ضرورت اشکالی ندارد و در غیر این صورت جایز نیست و اگر مشکلات و مشقّت زیادی ندارد باید برطرف شود؛ وظیفه‌ی چنین شخصی نیز وضوی جبیره‌ای است». (واحد پاسخ به سؤالات جامعه الزهرا، مسائل پزشکی، ص۴۶)
سیستانی: «جرّاحی پلاستیک ـ اگر مانع از رسیدن آب به پوست باشد ـ در صورت ضرورت اشکال ندارد و در غیر این صورت بنا بر احتیاط واجب باید ترک شود و اگر مشکلات و مشقّت زیادی ندارد باید برطرف شود؛ وظیفه ی چنین شخصی به جای وضو، جمع بین وضو و تیمّم و به جای غسل، جمع بین غسل و تیمّم است». (همان)
وضو با موی مصنوعی
سؤال: به وسیله ی کاشتن مو، موهای سر و یا ابرو ترمیم می‌گردد؛ آیا وضو یا غسل با موی کاشته شده، اشکال دارد؟
آیت الله خامنه‌ای در پاسخ می‌فرمایند: «موی مصنوعی اگر به نحو کلاه گیس باشد، واجب است برای مسح، آن را بردارد؛ ولی اگر موی مصنوعی بر پوست سر کاشته شده باشد و برداشتن آن از جلوی سر باعث ضرر و مشقّتی شود که عادتاً قابل تحمّل نیست و نیز با وجود موهای مصنوعی قدرت بر رساندن رطوبت به پوست سر نباشد، مسح بر روی همین موها کافی است و غسل نیز همین حکم را دارد. (خامنه‌ای، س۱۰۱و۱۲۶)
آیت الله مکارم: «هرگاه نتواند آب را به پوست سر برساند، بر همان موها مسح کند و بنابر احتیاط واجب تیمّم هم بنماید و اگر در ترمیم موی سر ضرورتی احساس کند، اگر امکان باز شدن فرق سر نیست، می‌تواند همان مو را مسح کند». (مکارم شیرازی، ج۳، س۷۲،۶۶۶ و۶۴)
آیت الله صافی: «اگر قابل برداشتن است، باید برداشته شود و اگر قابل برداشتن و برطرف کردن نیست، باید علاوه بر وضو یا غسل جبیره‌ای، تیمّم بدل از غسل و وضو نیز انجام دهد». (جامع‌الاحکام، ج۱، س۱۰۵)
کاشتن مو، حکم وضو و غسل
به وسیله‌ی کاشتن مو، موهای سر یا ابرو ترمیم می‌گردد، وضو یا غسل با موی کاشته شده چه صورت دارد؟
آیت الله خامنه‌ای: اگر مانع از رسیدن آب در وضع و غسل باشد، جایز نیست و گرنه اشکال ندارد. (محمودی، ۹۲/۲)
آیت الله مکارم شیرازی: در صورتی که واقعاً مو را بکارند و جزو بدن شود و رشد و نمو کند هیچ اشکالی ندارد و اگر مو به صورت مصنوعی باشد و مانع از رسیدن آب به بدن نگردد آن هم اشکالی ندارد ولی اگر مانع رسیدن آب به بدن است فقط در مواقع ضرورت جایز است. (محمودی، ج۲، صص۹۳-۹۲)
آیت الله سیستانی: اگر احتمال داده شود که مانع رسیدن آب به بشره (پوست) است باید برطرف شود.
آیت الله بهجت (ره): در فرض سؤال کاشتن خلاف احتیاط وجوبی است و در صورت کاشتن باید برطرف شود و اگر امکان ندارد احتیاط جمع بین وضو یا غسل جبیره است و تیمم. (همان)
آیت الله فاضل لنکرانی(ره): اشکال دارد و در صورت امکان باید برطرف شود، اگر نمی‌شود، وضو و غسل جبیره انجام شده و احتیاطاً تیمّم هم بکند. (همان)
حکم غسل و وضو با لنز داخل چشم
چون لنز داخل چشم قرار می‌گیرد (و موقع بستن پلک چشم، دیده نمی‌شود)، برای وضو و غسل مانع محسوب نمی‌شود». (توضیح المسائل مراجع، ج۱، با استفاده از مسأله۲۴۲؛ حضرت امام، استفتائات، ج۱، س۱۹؛ آیت الله بهجت، استفتائات، ج۱، با استفاده از سؤال۶۱۸و۶۲۲؛ آیت الله سبحانی، توضیح المسائل، با استفاده از مسأله ۲۳۹ و آیت الله خامنه‌ای، اجوبه الاستفتائات، سؤال۱۹)
حکم وضو و غسل و خال کوبی و تاتو
با استفاده از روش‌هایی که در برخی اماکن و آرایشگاه‌ها (به صورت غیر قانونی انجام می‌شود، برای خانم‌ها ابرو یا خط دور چشم و خط لب و… می‌کشند. این کار با استفاده از سوزن مخصوص یا «سوزن الکتریکی» و تزریق جوهر رنگی در لایه ی میانی پوست انجام می‌شود و در اصطلاح فنِ خود به آن «تاتو» می‌گویند. در واقع تاتو نوعی خال کوبی است که امروزه در اغلب موارد به جهت آرایش و زیبایی صورت می‌گیرد و چون بر روی صورت و دست‌ها زینت محسوب شده و باعث جلب توجّه نامحرم می‌گردد، بر بانوان واجب است که از نامحرم بپوشانند». (محمّدی نژاد و همکاران، ص۳۵)
اگر خال‌کوبی و تاتو موجب ضرر زدن به بدن یا شامل عکس‌های زشت و مبتذل باشد، حرام است و به طور کلّی بهتر است مسلمان از این کارها (خال کوبی و تاتو) در غیر موارد ضرورت پرهیز کند، هر چند ضرر هم نداشته باشد». (همان)
تکلیف کسانی که اسمای جلاله یا آیاتی از قرآن را بر روی بدن خود خال‌کوبی نموده‌اند، نسبت به طهارت و جنابت و مسّ بدن بدون وضو چیست؟
آیات عظام بهجت، خامنه‌ای و صافی می‌فرمایند: «خال‌کوبی آیات قرآن بر روی بدن حرام و پاک کردن آن در صورتی که مشقّت زیادی ندارد واجب است، ولی در هر صورت مسّ آن‌ها اشکال ندارد، چون زیر پوست است». (همان)
آیت الله مکارم: «چون هنگام خال‌کوبی، آیات زیر پوست قرار می‌گیرد، مسّ آن‌ها اشکالی ندارد، ولی اگر بتوانند بدون عسر و حرج آن‌ها را پاک کنند، احتیاط واجب آن است که آن را پاک کنند». (آیت الله مکارم شیرازی، ج۲، س۷۲)
خال‌کوبی و تاتو که مجرّد رنگ است و در زیر پوست بوده و مانع از رسیدن آب به ظاهر پوست نمی‌شود، برای وضو و غسل اشکالی ندارد». (امام، استفتائات، ۳۷/۱، س۴۴، آیت الله خامنه‌ای، اجوبه الاستفتائات، س۱۴۴، آیت الله بهجت، استفتائات، ۶۴۲/۱)
وضو با ناخن مصنوعی
برخی افراد که فاقد ناخن هستند یا برخی از بانوان برای زیبایی و زینت، از ناخن مصنوعی استفاده می‌کنند. که گاهی تا چند هفته قابل جدا کردن نیست، حکم وضوی آنان چگونه است؟
مقام معظّم رهبری می‌فرمایند: «کاشتن ناخن مصنوعی به خودی خود اشکال ندارد، اگر برداشتن ناخن در وقت نماز مشقّت داشته باشد، باید به وظیفه ی جبیره عمل کند». (محمّدی نژاد و همکاران، ص۳۵)
آیات عظام سیستانی، صافی و مکارم شیرازی می‌فرمایند: «اگر در وقت نماز نمی‌توان آن را جدا کرد، جایز نیست، مگر در موارد ضرورت، مانند کسی که ناخن ندارد». (همان)
توجّه: در مواردی که گذاشتن ناخن مصنوعی ضروت ندارد، بر آرایش‌گران نیز این کار حرام است. (همان)
وضو با ژل یا روغن مو
مسح سر بر موهای روغن زده یا ژل زده چگونه است؟
اگر روغن به قدری زیاد نباشد که مانع از رسیدن آب وضو، به روی موها یا بیخ موها یا پوست سر باشد، اشکال ندارد. پس اگر روغن یا ژلِ مو به قدری است که در موقع مسح، آب به مو نمی‌رسد، وضو بر روی موها صحیح نیست و باید بر پوست یا بیخ موهای جلوی سر مسح نمود. (به شرط این که روغن مانع رسیدن آب به آن‌ها نباشد). (امام (ره): استفتائات، ج۱، س۴۳-۴۲؛ آیت الله خامنه‌ای: اجوبه الاستفتائات، س۱۰۴ و با استفاده از س۱۱۴ و ۱۴۰؛ آیت الله سبحانی، احکام بانوان، با استفاده از مسأله۳۰ ی و استفتائات، ج۱، س۱۰۳؛ آیت الله صافی، جامع الاحکام، ج۱، س۱۰۶؛ آیت الله مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ج۱، با استفاده از سؤال ۶۹ و آیت الله سیستانی، سایت سؤال ها و جواب ها، وضو، سؤال۱۱)
وضو با لاک آرایشی
استفاده از لاک توسّط خانم‌ها در انگشتان دست و پا، در هنگام وضو چه حکمی دارد؟ همه (به جز سبحانی) در صورتی که لاک در ناخن‌های دست باشد و بدون بر طرف کردن آن وضو بگیرد، وضو باطل است.
در ناخن پا، چنان چه ناخن یکی از انگشتان پا لاک نداشته باشد و مسح روی همان انگشت کشیده شود، وضو صحیح است. (آیات عظام امام، استفتائات وضو، س۴۲-۴۱، خامنه‌ای، اجوبه الاستفتائات، س۱۱۴، سیستانی: سایت، سؤال و جواب‌ها؛ مکارم، سایت، احکام طهارت)
آیت الله سبحانی: احتیاط لازم آن است که روی پا از پهنا به اندازه‌ی سه انگشت بسته مسح شود؛ لذا باید به این مقدار از انگشتان بدون لاک باشد. (مقلّدین ایشان می‌توانند در این مسأله به فتوای مجتهدی که بعد از ایشان اعلم می‌دانند عمل کنند). (توضیح المسائل، مسأله۲۵و۳۰)
فهرست منابع:
۱ـ امام خمینی، استفتائات، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه ی مدرسین قم، چاپ اول، ۱۳۸۲.
۲ـ آیت الله مکارم شیرازی، استفتائات، ابوالقاسم علیان نژادی، بی‌جا، انتشارات امام علی ابن ابیطالب، چاپ پنجم ۱۳۸۸.
۳ـ هاشمی خمینی، محمد حسن بن، توضیح المسائل مراجع، قم، انتشارات اسلامی وابسته به جامعه ی مدرسین، چاپ پانزدهم، ۱۳۸۷.
۴ـ محمودی، حسین، مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید، بی‌جا، انتشارات علمی و فرهنگی صاحب الزّمان، چاپ دهم، ۱۳۸۶ .
۵ـ محمّدی نژاد، علی رضا و همکاران، رساله مصّور، بی جا، مؤسسه ی فرهنگی هنری اطلس، چاپ سوّم، ۱۳۸۹.
