تصفیه‌ی خانه‌‌‌ی بدن

بررسی نشانه‌های بیماری کلیوی / فاطمه معززی

پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «ما أنزَلَ اللّه‏ُ مِن داءٍ إلاّ وقَد أنزَلَ مَعَهُ دواء…؛ خدای متعال هیچ درد و بیماری نفرستاد، مگر آن که برای آن درمانی قرار داد، جز مرگ که درمانی برای آن نیست…». (مجلسی، ۶۶و۷۳/۵۹ )

مکتب حیات بخش اسلام برای بهداشت و سلامت جسمی و روانی انسان‌ها اهمیت ویژه‌ای قائل است. دسته‌ای از روایات در این زمینه به پیش‌گیری قبل از درمان نظر دارند و دسته‌ای دیگر انسان‌ها را به بهداشت و معالجه‌ی بیماری‌ها در اسرع وقت دعوت می‌کنند.

احادیث طبّی بر سه قسم‌اند؛ ۱- آن جا که مستقیمأ به نام بیماری اشاره دارند؛ ۲- روایاتی که با کمک احادیث دیگر قابل فهم می باشند؛  3- باید ابتدا با بیماری آشنا باشیم تا بتوانیم از احادیث استفاده کنیم.

 

کلیّه و کارکرد آن

کُلیه یا قلوه (یا به فارسی کهن: گُرده)، یکی از اندام‌های درونی بدن انسان و برخی دیگر از جانداران است.

به طور معمول در هر فرد سالم دو کلیه وجود دارد که هر یک در یک‌ طرف ستون مهره‌ها و زیر دنده‌های تحتانی واقع شده‌اند. کلیه‌ها به رنگ قرمز متمایل به قهوه‌ای بوده و از نظر شکل شبیه لوبیا می‌باشند. هر کلیه به اندازه‌ی مشت بسته فرد است و حدود صد گرم وزن دارد. بیشتر اعضای بدن برای عملکرد مطلوب به کلیه‌ها وابسته هستند. در نتیجه کلّیه‌ها یکی از مهم‌ترین اعضای بدن انسان هستند. مهم‌ترین وظیفه‌ی کلیه‌ها برداشت مواد زائد از خون و بازگرداندن خون تصفیه شده به بدن است. هر دقیقه حدود یک لیتر خون (یک پنجم خونی که توسط قلب پمپ می‌شود) از طریق سرخرگ کلیوی وارد کلیه‌ها می‌شود. پس از این‌که خون تصفیه شد، خون تصفیه شده از طریق سیاهرگ‌های کلیوی به بدن باز می‌گردد. کلیه‌ی سالم قابلیت افزایش فعالیت خود را دارد به طوری‌ که اگر یک کلیه‌ از دست رود کلیه‌ی دیگر بزرگ شده و کار دو کلیه را انجام خواهد داد.

کلیه‌ها چند کارکرد مهم و اساسی دارند: ۱- آب بدن را تنظیم می‌کنند؛ ۲- هورمون تولید می‌کنند. این هورمون‌ها وارد گردش خون می‌شوند و فشارخون ما را تنظیم می‌کنند. ساختن گلبول‌های قرمز و جذب کلسیم از روده‌ی کوچک را بر عهده دارند؛  3- مواد زاید را از بدن خارج می‌کنند.

چرا کلیه‌ها از کار می‌افتند؟ اختلالات و نارسایی‌هایی کلیوی، یکی از بیماری‌هایی است که افراد نسبتاً زیادی را درگیر می ‌کند. در چنین افرادی کلیه نمی‌‌تواند عملکرد خود (تصفیه خون) را به خوبی انجام دهد. وقتی کارکرد کلیه به ۱۰% مقدار معمولی‌اش می‌رسد، دیگر نمی‌تواند آب، نمک یا مواد زاید را از بدن بیرون کند. در اثر این اتفاق بافت‌های بدن مثل بادکنک پر از آب می‌شوند و ورم می‌کنند. این تازه علاوه بر مسمومیت خونی است که از سموم و مواد زاید انباشته شده است. فشار خون بالا می رود و در ایران از هر ۱۰ نفر یک نفر به بیماری کلیوی مبتلا است و ۹ نفر دیگر نمی‌دانند که بیمار کلیوی هستند یا خیر. برای سلامت کلیه‌ها می‌بایستی مرتب آب نوشید، ورزش کرد،بدون تجویز پزشک از داروها استفاده نکرد، عفونت‌های اداری را جدی گرفت و در نهایت اگر دچار دیابت و فشارخون هستید زیر نظر پزشک آن را کنترل کنید.

الإمام الکاظم (علیه‏السلام): «الحَمّامُ یَومٌ ویَومٌ لا، یُکثِرُ اللَّحمَ، وإدمانُهُ فی کُلِّ یَومٍ یُذیبُ شَحمَ الکُلیَتَینِ؛ حمّام رفتن یک روز در میان، گوشت بدن را مى‏افزاید؛ امّا عادت به آن در هر روز، پیهِ کلیه‏ها را آب مى‏کند». (کلینی، ۴۹۶/۶)

نشانه‌های بیماری کلیوی

بیماری کلیوی معمولاً بی‌سر و صدا پیشرفت می‌کند و پیش از ایجاد هر گونه شکایت موجب تخریب قسمت عمده‌ای از فعالیت و عملکرد کلیه می‌گردد. بنابراین افراد در معرض خطر پیشرفت بیماری کلیوی باید به طور مرتب مورد ارزیابی قرار گیرند. این افراد کسانی هستند که مبتلا به بیماری قند – دیابت – فشار خون، بیماری عروقی و وابستگان نزدیک افراد مبتلا به بیماری‌های ارثی کلیه می‌باشند.

گاهی اوقات افراد با بیماری شدید کلیوی نیز بدون علامت می‌باشند. این موضوع اهمّیت آزمایش خون یا آزمایش ادرار را در بررسی مشکلات کلیوی روشن می‌کند. به هر حال علایم زیر می‌توانند نشانگر بیماری کلیوی باشند:

·  خستگی

·  پرفشاری خون

·  ورم چشم‌ها، دست یا پا

·  دفع ادرار خونی، تیره یا رنگ چای

·  شب‌ادراری (بیشتر از یک بار در موقع خواب)

·  کاهش اشتها (کاهش وزن)

·  خارش

·  وجود خون در ادرار

الإمام الصادق (علیه‏السلام): «فی ذِکرِ خَواصِّ البِطّیخِ: یُذیبُ الحَصى فِی المَثانَه؛ درباره ویژگى‏هاى خربزه: سنگ را در مثانه، ذوب مى‏کند». (شیخ صدوق، ص۴۴۳، حدیث۳۶)

سنگ کلیه در اثر افزایش میزان دفع ادراری، موادی چون کلسیم، اسید اوریک، اگزالات و جمع شدن آن حول یک هسته و رسوب‌گذاری ایجاد می‌شود. نوشیدن مایعات بیشتر، حتی تا ۱۲ لیوان آب در شبانه روز مفید است.

عوامل سنگ‌ساز:

۱- دفع کریستال در ادرار؛

۲- نوع زندگی‌ای که معمولاً در شهرهای صنعتی رواج دارد، مثل رژیم غذایی پرچربی، مصرف پروتئین حیوانی و قند زیاد و فیبر و پروتئین گیاهی کمتر و همین طور مصرف زیاد سدیم (نمک طعام) و تحرک کم هم از عوامل خطر سنگ‌سازی محسوب می‌شود؛

۳- آب و هوای گرم باعث زیاد شدن عرق و دفع بیشتر آب بدن می‌شود؛

۴- سابقه‌ی فامیلی مثبت؛

۵- مصرف برخی داروها مثل انواعی از داروهای ضد فشارخون در دراز مدّت؛

زمانی که کلیه‌ها نارسا شوند مواد زاید و مایعات در بدن تجمّع پیدا کرده و نیاز به درمان دیالیز (برای تصفیه‌ی خون یا به وسیله‌ی ماشین یا از راه شکم و به صورت دیالیز صفاقی) یا پیوند کلیه است.

دیالیز

مرکز دیالیز ایران در سال ۱۳۵۴ و با تحت پوشش گرفتن ۳۰۰ نفر بیمار دیالیزی شروع به کار کرده است و هم اکنون بیش از ۱۷هزار بیمار دیالیزی را تحت پوشش قرار داده است. فرد تحت درمان دیالیز با سایر افراد تندرست، تفاوتی ندارد و تنها برای حفظ سلامتی خود، از دیالیز، رژیم تغذیه و دارو، بهره می‌گیرد. بدون دستگاه دیالیز امکان زندگی نخواهد بود. دستگاه دیالیز این دوست بی‌ادعا ولی زندگی بخش برای درمان بیماران نارسایی مزمن غیر قابل بازگشت در سال ۱۹۶۰ مورد استفاده قرارگرفت.

معمولاً اولین درمان ممکن دیالیز می باشد. دیالیز یعنی تصفیه کردن خون از راه مکانیکی. به کمک این روش مواد زاید و آب اضافی از خون خارج می شوند و بدن نظم و ترتیب پیدا می کند. اتفاقی که در هنگام دیالیز می‌افتد شبیه کار کلیه است. وقتی دیالیز دیگر جواب نمی‌دهد، وقت پیوند کلیه است!

به فشارخون بالا قاتل خاموش می‌گویند، بدون آن‌که بدانید فشارخون دارید ممکن است روزی دچار نارسایی کلیه، سکته قلبی و سکته‌ی مغزی شوید. فشارخون در بیشتر موارد بی‌علامت است فقط گاهی بیماران احساس سردرد دارند و اگر فشارخون خیلی بالا باشد ممکن است در بینایی خود دچار اختلال شوند. بیماری کلیه و فشار خون با یکدیگر ارتباط مستقیم دارند . کلیه‌ها هورمون‌های تنظیم فشارخون را می‌سازند پس بیماری کلیه باعث افزایش فشارخون می‌شود؛ عکس این مسأله نیز صادق است، یعنی فشارخون بالا به کلیه‌ها آسیب می‌رساند.

قدم اول درمان فشارخون بالا، کم کردن وزن با راه رفتن سریع، تغذیه‌ی مناسب، رژیم غذایی کم نمک، غذاهای کم چرب، مصرف میوه و سبزی، کم کردن استرس‌ها و در نهایت قطع سیگار و الکل است.

کم خونی یک عارضه‌ی مهم بیماری کلیه است و وقتی کسی کم خونی دارد که گلبول‌های قرمز کم باشد کم خونی را جدی بگیرید. تپش قلب، رنگ پریدگی و خستگی مفرط از علایم کم‌خونی است. بعضی از بیماران کلیوی، در نهایت نیاز به پیوند کلیه پیدا می‌کنند. اولین جراحی پیوند کلیه در دنیا در سال ۱۹۵۰ انجام شده است و اولین پیوند کلیه در ایران در سال ۱۳۴۷و در شیراز انجام گرفته است. انجمن خیریه‌ی حمایت از بیماران کلیوی ایران بانی پیوند از مرگ مغزی می‌باشد و پیوند از مرگ مغزی و زنده‌ی غیر فامیل از نظر نتایج یکسان است. محل کلیه‌ی پیوندی در حفره‌ی خاصره‌ای بدن خواهد بود نه در محل قبلی کلیه‌های برداشت شده. محل جدید به جهت در دسترس بودن مراقبت‌های ویژه‌ای می‌طلبد.

دیابت شایع‌ترین علت نارسایی کلیه‌ها می‌باشد و می‌تواند باعث از کارافتادن آن‌ها و نهایت به همودیالیز (تصفیه خون) کشیده شود.

قال الامام الرّضا (علیه‌السلام): «المَرَضُ لِلْمُؤْمِنِ تَطْهیرٌ وَ رَحْمَهٌ وَلِلْکافِرِ تَعْذیبٌ وَ لَعْنَهٌ، وَ إنَّ الْمَرَضَ لا یَزالُ بِالْمُؤْمِنِ حَتّی لا یَکُونَ عَلَیْهِ ذَنْبٌ؛ بیماری، برای مؤمن سبب رحمت و آمرزش گناهانش می‌باشد و برای کافر عذاب و لعنت خواهد بود. مریضی، همیشه همراه مؤمن است تا آن که از گناهانش چیزی باقی نماند و پس از مرگ آسوده و راحت باشد». (مجلسی، ۱۸۳/۷۸)

 

چگونه می‌توانید درپیشگیری از بیماری‌های کلیوی مؤثّر باشید؟

 فشار‌خون خود را به طور منظّم چک کنید. فشار خون بالا و کنترل نشده سرعت طبیعی هرگونه بیماری کلیوی را افزایش می‌دهد. اگر مبتلا به مرض قند می‌باشید، باید بیماری شما تحت کنترل باشد. تعداد زیادی از بیماران کلیوی مبتلایان به بیماری قند می‌باشند؛ به ویژه و حتی‌الامکان از مصرف داروهایی که توسّط پزشک تجویز نشده‌اند؛ مانند مسکن‌ها خودداری کنید. پیش از مصرف هر دارو حتماً با پزشک خود مشورت نمایید. سموم، آفت‌کش‌ها و موادّ مخدّر و… نیز می‌توانند موجب آسیب کلیه شوند.

 عسل و بیماری‌های کلیوی، مجاری ادراری و پروستات

دانشمندان به این نتیجه رسیدند که در بیماران کلیوی عسل بهترین ضد عفونی کننده‌ی مجاری ادرار به شمار می‌آید و پادزهر خوبی برای سموم مختلف می‌باشد و در کاهش شدت درد توصیه می‌شود. اگر مخلوط با آب باران یا آب مقطر تغذیه شود باعث زیاد شدن ادرار، رفع تشنگی و خرد شدن سنگ‌های کلیه و مثانه می‌گردد.

پزشکان عسل را با جوشانده‌ی نسترن و با عصاره‌ی ترب سیاه و در مورد رفع سنگ کلیه مصرف عسل را با روغن زیتون و آب لیمو، ۳ بار در روز توصیه می‌کنند.

 فهرست منابع:

۱ـ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار (علیهم‌السلام)، تهران، اسلامیه، ۱۳۷۱.

۲ـ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامی، چاپ چهارم، ۱۳۶۵.

۳ـ شیخ صدوق، الخصال، مترجم: صادق حسن زاده، بی‌جا، ارمغان طوبی، ۱۳۸۹ .

۴ـ شیخ طبرسی، مکارم الاخلاق، مترجم: ابراهیم میرباقری، تهران، بی‌نا، ۱۳۸۲ .

۵ـ نصرتی، مهین، آن‌چه که باید بیماران پیوند کلیوی بدانند، ارومیه، جهاد دانشگاهی، بی‌تا.

۶ـ اسمیت، هومر، اصول فیزیولوژی کلیه، مترجم: مجید خویی، تبریز، محققین، ۱۳۴۵ .

۷ـ فاسی، آنتونی و دیگران، بیماری‌های کلیه، مترجم: بهار حسن میرزایی و محبوبه ابراهیم‌پور، تهران، اندیشه رفیع، ۱۳۸۷.

۸ـ ئولی، آندر و دیگران، بیماری‌های کلیه، مترجم: سیامک واحدی، نازنین قاضی جهانی، تهران، گلبان، ۱۳۷۹ .

۹ـ تقی زاده افشاری، علی، با پیوند کلیه زندگی دوباره بیابید، تهران، بی‌نا، بی‌تا.