بررسی ارکان سعادت خانواده / حمیده سالارزاده
کانون خانواده منبع محبّت و امید بوده و مایهی تکامل روحی و اخلاق اسلامی است. در سایهی تشکیل خانواده و روابط خوب میان زن و شوهر، کمال و رشد ویژهای به دست میآید که شاید جایگزین نداشته باشد. قرب الهی، پرورش عاطفه، بهبود وضع اقتصادی، بلوغ اجتماعی و دهها نعمت دیگر ثمرهی شیرین ازدواج و روابط زوجین در کانون گرم خانواده است. دستیابی به این کمالات در صورتی میسّر است که ارکان سعادت خانواده بر بنیان استواری پایهگذاری شود و با برنامهی صحیحی ادامه یابد. از این رو به برخی از ارکان سعادت خانواده در ذیل اشاره میشود:
۱-معنویت: اعتقاد به معنویت و حفظ همیشگی آن نیز از مسئولیّتهای مهم خانوادگی است. زن و مرد چه در دورانی که هنوز فرزندی ندارند و چه زمانی که فرزندان به گرمی و صمیمیت محفلشان می افزایند باید بکوشند فضای معنوی خوبی را در خانه حاکم کنند تا در این فضای معنوی هم اطرافیان و هم فرزندانی که به دنیا می آیند با دیدن این الگوها به خوبی رشد کنند؛ زیرا داشتن الگو مؤثّرترین و طبیعیترین وسیله برای انتقال ارزشهای اخلاقی و فرهنگی است.(خانهی خوبان، ج۲۸، ص۶۳)
پیامبر اعظم (صلّیالله علیه وآله) رعایت مسائل دینی و اعتقادی را موجب سرور در زندگی و رعایت تمام حقوق بین زن و شوهر میداند و میفرماید: بالاترین چیز برای شخص، پس از اسلام، همسری با ایمان و با تقواست که وقتی به او مینگرد خوشحال میگردد و او (شوهر) را اطاعت میکند و هرگاه از او پنهان گردد خود و مال را به خوبی نگهداری میکند. (شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۴، ص ۲۳) ایمان و تقوا از شروط اصلی زندگی مشترک و عامل اساسی ثبات خانواده می باشد. تنش و اختلاف در زندگی از اثرات نفی ایمان میباشد و رفتارهای ناشایست، مرام انسانهای دور از معنویت میباشد.
۲- اخلاق نیکو: یکی از مهمترین روش های حل مشکلات و درگیریهای خانوادگی، خوش برخوردی و رفتار نیکوست. با آب نیک خویی می توان آتش خشونت و کدورت را خاموش کرد و محیطی آکنده از صفا و دوستی به وجود آورد و زندگی را شیرین و گوارا ساخت.
در روایتی آمده است: به پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) خبر دادند که فلان شخص زن خوبی است، روزها روزه می گیرد و شب ها عبادت می کند، ولی بداخلاق است و با زبان خود، همسایگان را آزار می دهد. پیامبر (صلی الله علیه وآله) فرمود: خیر و برکتی در او نیست و او از اهل آتش است. (محمّد باقر مجلسی، بحارالانوار،ج۳،ص۱۷) بزرگترین و شریف ترین انسان ها کسانی هستند که نسبت به خانوادهی خویش خوش رفتار باشد. اخلاق بد موجب از بین رفتن برکات زندگی شده و عقوبت اخروی را به دنبال دارد. ( محمد صفری، زن و شوهر از نظر اسلام،ص۳۶)
۳- محبّت: علاقمندی و محبّت زن و مرد به یکدیگر رمز بقای خانواده است.( مجموعه آثار شهید مطهری،ش ۱۹، ص۱۸۲) قانون خلقت زن و مرد را طالب و علاقمند به یکدیگر قرارداده است امّا نه از نوع علاقهای که به اشیاء دارند، علاقهای که انسان به اشیا دارد از خود خواهی او ناشی می شود؛ یعنی انسان اشیا را برای خود می خواهد، به چشم ابزار به آن ها نگاه می کند می خواهد آن ها را فدای خود و آسایش خود کند اما علاقهی زوجیت به این شکل است که هر یک از آن ها سعادت و آسایش دیگری را می خواهد و از محبّت و فداکاری در بارهی دیگری لذّت می برد. ( همان، ص ۱۸۳).
انسان ها نیازهای عاطفی فراوانی دارند که محبّت و عشق یکی از اساسی ترین آن هاست. محبّت نظیر قانون جاذبه در این جهان است. همان طوری که این جهان روی قانون جاذبه پابرجاست، خانه و خانواده روی محبّت پابرجاست. اگر محبّت در خانواده نباشد آن خانواده از هم میپاشد. ( حسین مظفری، اخلاق در خانه،ص۱۹۹)
ابراز علاقه و محبّت به همسر موجب ایجاد علاقهی عاطفی و روحی شدید میان زوجین می شود. چنان چه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)چنین می فرماید سخن مرد که به همسرش بگوید «دوستت دارم» هرگز از قلبش خارج نمی شود. (شیخ حرّ عاملی، وسایل الشیعه،ج۱۴،ص۱۰)
۴- رعایت نظافت و پاکیزگی: نظافت ظاهر و رعایت مسایل بهداشتی، نقش مؤثّر و اساسی در ایجاد علاقه و محبّت در میان زوجین دارد و در حفظ پاک دامنی آنان نیز مؤثّر است. در اسلام به مردان و زنان مؤمن ، بسیار سفارش شده است که خود را برای همسران خود بیارایند و آن ها را در حفظ پاک دامنی یاری کنند و موجبات ایجاد زندگی محترمانه و ریشه دار را فراهم سازند. رسول اکرم(صلّی الله علیه وآله) توجّه به مسأله زیبایی و حفظ نظافت را موجد محبّت و ایمان در زندگی زناشویی میداند و میفرماید: لباس های خود را پاکیزه گردانید و موهای خود را کوتاه و منظّم کنید و مسواک بزنید و خود را زیبا سازید، زیرا بنی اسرائیل به خاطر عدم رعایت این موارد، زنانشان میل به فساد پیدا کردند. ( سید علیرضا فاخری، اخلاق خانواده، ص ۱۴)
۵- عفو و گذشت: زن و شوهر در ابتدای زندگی، یکدیگر را محک می زنند. از این رو، به شکل ظریفی کردارهای هم را زیر نظر دارند. از آن جا که هر دو بشر هستند، مسلّماً دچار اشتباهاتی می شوند و اگر گذشت و چشم پوشی نداشته باشند، اختلاف ها و درگیریها سر می گیرد و کم کم به جای احترام، اهانت و در عوض محبّت، قهر و کینه نمود پیدا میکند. نتیجه ی این بیگذشتی، سستی ارکان خانواده و تربیت فرزندانی ناهنجار و پرمشکل است. پس اگر همسران محبّت و احترام میخواهند، باید از همان ابتدای زندگی مشترکشان بکوشند که روحیه ی عفو و گذشت را تقویت کنند و در حقیقت، صاحب این کلیدِ مشکل گشای زندگی شوند. چنان که حضرت رسول (صلّی اللهعلیهوآله) میفرماید: از یکدیگر گذشت کنید تا کینه های شما برطرف گردد.( محمّدباقر مجلسی، بحارالانوار،ج۶۹،ص۳۹۷)
نتیجهی مداومت بر گذشت ایجاد روابط سالم، انسانی و قابل ستایش در زندگی زناشویی است که در پرتو آن، زن و شوهر از سعادت خانوادگی قابل توجّهی برخوردار میشوند و این از بزرگترین نکتههای ظریف در ارتباط با همسر است.