مولود خیر و برکت

مروری بر زندگی امام جواد ^{(علیه السّلام)}

حمیده سالارزاده

زندگانی امام جواد^{(علیه‌السّلام)}

امام جواد^{(علیه‌السّلام)} نهمین اختر تابناک امامت و ولایت و تنها فرزند امام رضا ^{(علیه السّلام)} می‏باشند که خداوند بعد از مدّت‏ها ایشان را به آن حضرت و جامعه‌ی انسانی موهبت نمود.

در تاریخ ولادت آن امام همام اختلاف است. مرحوم کلینی و شیخ مفید، ماه رمضان سال ۱۹۵ هجری را ماه تولّد ایشان بر شمرده‏اند. (جلال العیون، ص ۵۶) امّا آن‌چه در دعای ناحیه‌ی مقدّسه وارد شده قول آخر را تأیید می‏کند، آن جا که می‏فرماید: اللَّهُمَ‏ إِنِّی‏ أَسْأَلُکَ‏ بِالْمَوْلُودَیْنِ‏ فِی رَجَبٍ- مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الثَّانِی وَ ابْنِهِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمُنْتَجَب‏ پس ولادت ایشان دهم رجب می‌باشد. نام پدر بزرگوار ایشان حضرت علی‌بن‌موسی‌الرّضا^{(علیه‌السّلام)} و نام مادر گرامی‌شان سبیکه می‏باشد. در میان شیعیان، از حضرت جواد^{(علیه‌السّلام)}  به عنوان مولودی پر خیر و برکت یاد می‏شود و حضرت رضا^{(علیه‌السّلام)}  مکرّر از امام جواد^{(علیه‌السّلام)}  با این عنوان یاد می‏نمودند.

جوادالائمه^{(علیه‌السّلام)}  دارای القاب زیادی از جمله : جواد، تقی، متوکّل، مرضی، مرتضی، و… بودند. از مشهورترین القاب حضرت، تقی می‏باشد که از تقوا و پرهیزگاری گرفته شده‌است. علّت این لقب این است که فقط از حق‌تعالی می‏ترسیدند نه از بنده‌ی او، پس خداوند او را از شرّ مأمون در شبی که مست بود و قصد جان حضرت را داشت، نگه داشت.(قمی، ص ۵۷۱)

ویژگی‌های اخلاقی امام جواد^{(علیه‌السّلام)}

۱.عبادت خداوند

عبادت خدا و راز و نیاز به درگاه حق یکی از برنامه‏های همیشگی امام جواد^{(علیه السّلام)} بود، امام^{(علیه السّلام)} شب‏ها را به عبادت و راز و نیاز با خدا و استغفار و روزها را به روزه سپری می‏کردند چنان که در حدیثی آمده است: «ایشان بسیار در نزد حق تعالی سجده می‏کردند» چنان‌که بعد از امام سجّاد^{(علیه‌السّلام)}  در عبادت هیچ کس به کثرت عبادات آن حضرت نبوده است. (خنجی اصفهانی، ص ۲۳۵)

آن حضرت اصحاب خود را به خواندن نماز شب تشویق می‏‌نمود و می‏فرمودند: پیامبر اکرم(صلی اله علیه و آله) فرموده‌اند «مَنْ‏ صَلَّى‏ بِاللَّیْلِ‏ حَسُنَ‏ وَجْهُهُ‏ بِالنَّهَار» و کسی که نماز شب بخواند چهره‌اش در روز زیبا و نورانی خواهد‌شد.(طوسی، ص ۱۱۹)

۲.حلم و بردباری

امام جواد^{(علیه‌السّلام)} حلم و بردباری و مدارا با مردم را سر لوحه‌ی زندگی خود قرار داده بودند. و می‏فرمودند: «مَنْ‏ هَجَرَ الْمُدَارَاهَ قَارَنَهُ‏ الْمَکْرُوه» کسی که مدارا را ترک کند، این ترک مدارا او را به ناملایمات نزدیک می‌سازد». (دیلمی، ص ۳۰۹)

امام جواد^{(علیه‌السّلام)} در رفتار خود با مردم نرم‏خو و گشاده‏رو بودند. تندی ناملایمات روزگار و بی‌نزاکتی‌های مردم را تحمّل می‌کردند و نرمش عظیم و تحمّل فراوان امام موجب هدایت گمراهان به راه راست می‌شد.

۳.جود و بخشش

امام جواد^{(علیه‌السّلام)}  از نظر جود و بخشش در مرتبه‌ای بودند که به جواد‌الائمه ملقّب گشته بودند. آن حضرت مصداق کامل بخشند‏گی و کرامت بوده، مردم را از عطایا و بخشش‏های خود بهره‏مند می‏ساختند . امام به مردم می‏آموختند که باید دنیا را برای آخرت خواست و مال را در راه خدا انفاق کرد. (شاهرودی،‌ص‌172)

۴.دل‌جویی از ستمدیده

امام جواد^{(علیه‌السّلام)} می‏فرمودند: «یَوْمُ‏ الْعَدْلِ‏ عَلَى‏ الظَّالِمِ‏ أَشَدُّ مِنْ‏ یَوْمِ‏ الْجَوْرِ عَلَى الْمَظْلُوم‏» «روز اجرای عدل بر ستمگر، شدیدتر و سخت‏تر از روز ستم بر مظلوم است». (مالکی، ص ۲۷۴)

۵.مخالفت با هوای نفس

سخت‏ترین وادی، در مسیر کسب فضایل اخلاقی مخالفت و مبارزه با هوای نفس است، در همین راستا و برای تبیین بیشتر آن، رسول‌گرامی‌اسلام‌^{(صلی اله علیه و آله)} مبارزه با هواهای نفسانی را، «جهاد اکبر» نامیده است. اهمیّت این مسأله بدان حد بوده که آن حضرت به همین مقدار کفایت نکرده و برای تبیین بیشتر آن فرموده‌اند:

«أَعْدَى‏ عَدُوِّکَ‏ نَفْسُکَ‏ الَّتِی‏ بَیْنَ‏ جَنْبَیْک‏» دشمن‌ترین دشمنانت، نفس توست که در بین دو پهلوی تو قرار دارد.(مجلسی، ص‌64) از این رو یکی دیگر از اصولی که امام جواد^{(علیه‌السّلام)} در وصیّت اخلاقی خویش بیان نمودند این کلام نورانی است که «خالف الهوی: با هوای نفس مخالفت کن» پس مخالفت با هوای نفس و رها نمودن شهوات، راه را برای وصال و لقای الهی هموار می‏سازد.

۶.فقر

از اموری که باعث تضییع عزّت برخی مؤمنان ضعیف‌الایمان می‏شود و یا در سلوک اخلاقی آن‏ها خلل ایجاد می‏کند فقر و مشکلات مادّی است. درنتیجه آن امام همام فرمودند: « اِعْتَنَقِِ‏ الْفَقْر» [ای مؤمن!] فقر را در آغوش بگیر. به بیان دیگر اگر فقر و تنگ‌دستی تحمّل شود مؤمن عزّت‏مند می‌‌گردد.

بر اساس حکمت و معارف توحیدی، انسان سالک الی الله، «فقیر بالذّات» است، در مقابل خداوند متعال که «غنی بالذّات» است. و بر این اساس، خود را نیازمند و محتاج دانسته و بسیاری از خود‏سری‏ها و خودبینی‏های او از بین می‏رود. بیان حضرت علی^{(علیه‌السّلام)} در مناجات زیبایی که در مسجد کوفه قرائت کرد بیان‏گر همین مطلب است که می‏فرماید: «مَوْلَایَ یَا مَوْلَایَ أَنْتَ‏ الْغَنِیُ‏ وَ أَنَا الْفَقِیرُ، وَ هَلْ‏ یَرْحَمُ‏ الْفَقِیرَ إِلَّا الْغَنِی»‏ مولای من ای مولای من! تو بی نیازی و من فقیرم و آیا ترحّم می‏کند بر فقیر جز کسی که بی‏نیاز است.(قمی، ص ۷۰۷)

جایگاه علمی امام جواد^{(علیه‌السّلام)}

امامان و پیشوایان بزرگ هر کدام در عصر خود فعالیت علمی به وسعت اقتضای زمان و شرایط حاکم بر جامعه داشته‏اند که گاه از طریق شاگردان و تعلیم و تربیت، زمانی از طریق تدوین کتاب و دستور به جمع‌آوری حدیث و نشر آن و گاه از راه مناظره و احتجاجات علمی، علوم خود را به جامعه نشر می‏دادند. امام جواد^{(علیه‌السّلام)}  در طول هفده سال امامت خود همواره از تکمیل و غنی ساختن گنجینه‏ی گران‏بهای احادیث و روایات پیامبر^{(صلی اله علیه و آله)}  برای اشاعه‌ی علوم استفاده می‏کردند(کفاش، ص۴۳).

امام جواد^{(علیه‌السّلام)}  جهت نشر دین و علوم قرآنی تشویق به تألیف و تدوین کتاب‌های دینی و بالا‌بردن سطح آموزش علمی مردم برای مقابله با توطئه‏های انحرافی دشمن به تعلیم و تربیت شاگردان توانایی چون علی‌بن‌مهزیار اهوازی، فضل بن شاذان، عبدالعظیم حسنی و… پرداختند. یکی از کارهای مهم امام جواد^{(علیه‌السّلام)}  در مدینه، حفظ حوزه‌ی علمیه‌ی تشیّع بود که مؤسّس آن امام صادق^{(علیه‌السّلام)}  بودند. علّت این که حوزه درس امام جواد^{(علیه‌السّلام)} مانند حوزه‌ی درس امام صادق و امام باقر^{(علیه‌السّلام)}  گسترش نیافت، این بود که امام جواد^{(علیه‌السّلام)} ایشان در خردسالی به امامت رسیدند و در سن ۲۵ سالگی به شهادت رسیدند. و شرایط حکومتی مطلوبی در عصر این امام همام در جامعه برقرار نبود ولی با این حال باز هم گروه نسبتاً زیادی از محضر آن حضرت استفاده‌ی علمی می‏کردند. (جعفریان، ص ۱۲۸)

شهادت

امام جواد^{(علیه‌السّلام)}  در سن ۲۵ سالگی در آخر ذی‌القعده سال‌220 هـ توسّط همسرش ام‏ّالفضل به دستور معتصم (خلیفه‌ی عباسی) با انگور زهر آلود به شهادت رسیدند و مرقد مطهّر آن حضرت در کاظمین کنار قبر مطهّر جدّ بزرگوارشان موسی بن جعفر^{(علیه‌السّلام)}  قرار گرفته است.

ایشان می‌فرمایند: « تَوَسَّدِ الصَّبْرَ وَ اعْتَنِقِ‏ الْفَقْرَ وَ ارْفَضِ الشَّهَوَاتِ وَ خَالِفِ الْهَوَى وَ اعْلَمْ أَنَّکَ لَنْ تَخْلُوَ مِنْ عَیْنِ اللَّهِ فَانْظُرْ کَیْفَ تَکُون:‏ صبر را تکیه‏گاه خود قرار بده و نداری را مایه‌ی راحتی ساز و شهوات را ترک گو، با هوی و هوس مخالفت کن، و بدان که تو هرگز بیرون از دید خداوند نخواهی بود. پس بنگر چگونه‏ای!»

 

فهرست منابع

۱.جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، مؤسسه‌ی نشریه معارف اهل بیت،۱۳۴۳

۲.جمعی از علمای لبنان، زندگی امام جواد^{(علیه‌السّلام)} ، ترجمه حمید کفاش، ،نشر عابد، ۱۳۷۹.

۳.خنجی اصفهانی، فضل الله بن روز بهان، وسیله الحادم الی المخدوم در شرح صلوات چهارده معصوم، ص ۲۳۵.

۴.دیلمی، حسن بن ابی حسن، اعلام الدین، قم: مؤسسه‌ی آل البیت،۱۴۰۸هـ.

۵.شاهرودی، محمد حسین، زندگی امام جواد^{(علیه‌السّلام)}  ،تهران:انتشارات فیض کاشانی،۱۳۷۵.

۶.صباغ مالکی، علی بن احمد، احوال الائمه، نجف: بی تا، بی جا.

۷.طبرسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، ج ۲، ص ۱۱۹.

۸.قمی، شیخ عباس، منتهی الامال، قم: هجرت، چ۸ ،۱۳۷۴.

۹.قمی، عباس، مفاتیح الجنان .

۱۰.کلینی، اصول کافی، ، تهران: اسلامیه ، ۱۳۶۲.

۱۱.مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، لبنان: بیروت، مؤسسه الفاء ،۱۴۰۴ هـ.

۱۲.مجلسی، محمدباقر، جلاء العیون، تهران: اسلامیه، بی تا.