طاهره رحیم‌زاده
۱. احکام نرم افزار
تولید نرم افزار
سؤال: آیا اصولاً تولید نرم افزار حقّی برای تولیدکنندگان ایجاد می‌کند؟
آیات عظام: امام خمینی، تبریزی، سیستانی، صافی‌گلپایگانی: خیر، حقّی برای آنان ایجاد نمی‌کند.
آیات عظام خامنه‌ای و وحید خراسانی: بنابر احتیاط واجب، برای آنان حق ایجاد می‌کند.
آیات عظام مکارم شیرازی، فاضل لنکرانی، نوری همدانی: آری، از حقوق عقلایی به شمار می‌آید و برای آنان حق ایجاد می‌کند.
مسأله: کپی و تکثیر نرم‌افزار بدون اجازه‌ی تولید کننده، چه حکمی دارد؟
آیات عظام امام خمینی، سیستانی، صافی گلپایگانی: اشکال ندارد.
آیات عظام خامنه‌ای و وحید خراسانی: بنابر احتیاط واجب بدون اجازه و رضایت تولید‌کننده‌ی اصلی جایز نیست.
آیات عظام مکارم شیرازی و نوری همدانی: این کار بدون اجازه و رضایت تولید‌کننده‌ی اصلی جایز نیست.(رک. امام، تحریرالوسیله، ج۲ ، فروع متفرقه، الثالث و ج۲، خیار الشرط، م۲؛ آیتالله خامنه‌ای، اجوبۀ الاستفتائات، س ۱۳۴۱و۱۳۴۲؛ مکارم شیرازی، استفتائات، ج۱، س ۱۶۹۷و۱۶۲۴؛ نوری همدانی، استفتائات، ج۱، س ۵۰۱و۵۰۴ )
مسأله: اگر از راه کپی یا تکثیر نرم افزار، خسارتی به تولید‌کننده واردآید آیا موجب ضمان است؟
آیات عظام امام خمینی و سیستانی: خیر، ضمان نمی‌آورد. (امام خمینی، تحریرالوسیله، ج۲، فروع متفرقه، الثالث؛ دفتر آیت الله سیستانی)
آیتالله خامنه‌ای: آری، باید خسارت جبران شود.
حکم نرم‌افزار قفل شکسته
سؤال: تکثیر نرم‌افزارهایی که قبلاً توسّط فرد یا افراد دیگری قفل آن‌ها شکسته شده و در بازار به صورت معمول رایت و توزیع می‌شوند، چه حکمی دارد؟
آیات عظام امام خمینی و سیستانی: تفاوتی بین آن‌دو در حکم نیست در هر صورت اشکالی ندارد. (امام خمینی، تحریرالوسیله، ج۲، فروع متفرقه، الثالث؛ دفتر آیت الله سیستانی)
آیات عظام مکارم شیرازی و فاضل لنکرانی: تفاوتی بین شکستن قفل نرم‌افزار و تکثیر نرم‌افزاری، که قفل آن توسّط دیگران شکسته شده، نیست و در هر دو صورت، تصرّف و تکثیر آن جایز نیست.
آیتالله خامنه‌ای: در هر دو صورت بنابر احتیاط واجب تصرّف و تکثیر آن جایز نیست. (رک.آیتالله خامنه‌ای، اجوبۀ‌الاستفتائات، س1341و۱۳۴۲؛ مکارم، استفتائات، ج۱، س ۱۶۹۷؛ فاضل، جامع المسائل)
نرم افزار خارجی
سؤال: آیا در حکم تکثیر نرم افزار تفاوتی بین تولید داخل و خارج وجود دارد؟
آیات عظام سیستانی و امام خمینی: تفاوتی بین تولید داخل و خارج در حکم نمی‌کند. (امام خمینی، تحریرالوسیله، ج۲، فروع متفرقه، الثالث؛ دفتر آیت الله سیستانی)
آیتالله خامنه ای: اگر تولید داخل باشد بنابر احتیاط واجب اجازه‌ی تولید‌کننده شرط است و اگر تولید خارج باشد تابع قرارداد است. (اجوبۀ‌الاستفتائات ، س۱۳۴۳)
سؤال: اگر ندانیم که تولید‌کننده‌ی نرم افزار به کپی و تکثیر و استفاده از آن رضایت ندارد، تکلیف چیست؟
آیات عظام امام، سیستانی، صافی و تبریزی: تکثیر و استفاده از آن اشکال ندارد. (رک. امام، تحریرالوسیله، ج ۲، فروع متفرّقه، الثالث، دفتر آیتالله صافی، آیتالله تبریزی، صراط النجاه، ج ۵، س ۷۰۶، دفتر آیتالله سیستانی)
آیات عظام وحید و بهجت و مقام معظم رهبری: بنابر احتیاط واجب باید رضایت و اجازه‌ی تولید‌کننده احراز و کسب گردد. (رک. آیتالله خامنه‌ای، اجوبۀ‌الاستفتائات، س ۱۳۴۱ و ۱۳۴۲؛ دفتر آیتالله وحید و آیتالله بهجت)
آیات عظام مکارم، فاضل، نوری: حق نشر و کپی رایت برای مؤلّف و تولید‌کننده است و باید رضایت و اجازه‌ی تولید‌کننده احراز و کسب گردد. (رک. آیت الله مکارم شیرازی، استفتائات، ج1، س ۱۶۹۷ و ۱۶۲۴؛ آیت الله فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج1، س1419؛ آیت الله نوری، استفتائات، ج1، س ۵۰۱ و ۵۰۴)
۲. احکام فیلم
ضوابط شرعی در فیلم‌سازی
سؤال: در صورتی که سوژه و یا قالب موضوع حاکم بر فیلمی اقتضا نماید که کارگردان یا بازیگران زن (مسلمان یا غیر مسلمان) حجاب کامل، یا اصلاً حجاب را رعایت نکنند، از نظر شرعی ساخت، نمایش و تماشای چنین فیلمی چه حکمی دارد؟
آیتالله خامنه‌ای: هرگونه فیلمی که در ساخت آن ضوابط شرعی اهمال شود و یا مفاسدی بر آن مترتّب باشد اشکال دارد، بلکه ساختن و نمایش و تماشای آن نیز جایز نیست. (نشریه‌ی نصیحت، ش ۱۵۶)
آیت الله مکارم شیرازی: در مورد مسلمانان جایز نیست و در مورد غیرمسلمانان در صورتی جایز است که منشأ فسادی نباشد.
آیتالله سیستانی: اگر ساخت آن مستلزم نگاه محرَّم است جایز نیست، همچنین اگر مفسده برآن مترتّب باشد، و نمایش آن دائر مدار مفسده و عدم آن است.
آیتالله صافی گلپایگانی: اشکال دارد. (مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع، ج۱، ص۹۱)
گریم کردن توسّط نامحرم
سؤال: آیا گریم شدن مردان توسّط زن نامحرم و بالعکس جهت فیلم‌سازی و بازیگری جایز است؟
آیات عظام مکارم شیرازی، سیستانی، فاضل لنکرانی، صافی گلپایگانی و بهجت: جایز نیست. (همان، ج۴، ص۷۳)
حکم آموزش تئاتر و بازیگری جهت خواهران
سؤال: آیا می‌توانیم جهت بازی در فیلم و تئاتر آموزش بازیگری ببینیم با توجّه به اینکه مربّی آنان معمولاً مردان می‌باشند؟
آیتالله خامنه‌ای: اگر مربّی مرد است و آموزش ذکر شده فسادی دارد، جایز نیست، در فرض سؤال چنان‌چه موجب فساد است یا مراعات حجاب شرعی نمی‌شود، یا جلب نظر نامحرم می‌شود، جایز نیست.
آیتالله مکارم شیرازی: در صورتی که مربّی آن زن باشد و هدف صحیح فرهنگی برای این بازی‌ها وجود داشته باشد مانعی ندارد.
آیتالله صافی گلپایگانی: جایز نیست. (مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید، ج۱، ص۹۶)
نمایش ورزش زنان از تلویزیون
سؤال: آیا نمایش دادن ورزش زنان از تلویزیون و یا چاپ آن توسّط مطبوعات شرعاً جایز است؟ و نمایش دادن موجب فروریختن حجب و حیای زنان نمی‌شود؟
آیتالله سیستانی: اگر مفسده انگیز باشد، پخش آن جایز نیست.
آیتالله مکارم شیرازی: در صورتی که با حفظ تمام جهات شرعیه و موازین عفت باشد حرام نیست ولی ترک آن بهتر است. (همان، ص۸۷)
حکم نگاه کردن خانم‌ها به برنامه‌های ورزشی
سؤال: آیا برای زنان، دیدن کشتی مردان جایز است؟
آیت الله خامنه‌ای: اگر مشاهده ی آن با حضور در میدان کشتی و به طور مستقیم باشد و یا آن را به طور زنده و مستقیم از تلویزیون ببیند و یا به قصد لذّت و ریبه بوده و یا در آن خوف ارتکاب گناه و فساد وجود داشته باشد، جایز نیست و در غیر این صورت اشکال ندارد. (اجوبۀ‌الاستفتائات، س۱۱۹۰)
حکم تهیه و پخش برنامه‌های خلاف حیا و عفّت
سؤال: تهیه و پخش مسابقات تلویزیونی که موجب ریختن حجب و حیای زنان می‌شود مانند جیغ‌زدن زن در حضور مرد نامحرم، شوخی بیش از حدّ مجریان با زنان نامحرم که در مسابقات شرکت کرده‌اند چه صورتی دارد؟
آیتالله خامنه‌ای: در این گونه برنامه‌ها باید همه‌ی موازین شرعی مراعات شود.
آیتالله مکارم شیرازی: جایز نیست.
آیتالله سیستانی: باید از رفتار شهوت‌انگیز آن‌ها جلوگیری شود.
آیتالله صافی گلپایگانی: بر فرض فساد و ارتکاب حرام جایز نیست. (همان، ج۳، ص۱۶۳و۱۶۴)
حکم ردّ و بدل کردن حرف‌های محرّک توسّط نامحرم در فیلم‌ها و نمایش‌ها
سؤال: بازی زن و مرد نامحرم در فیلم‌ها و گفتن حرف‌های عاشقانه که زن و شوهر به یکدیگر می‌گویند (مانند عزیزم، قربان تو، دوستت دارم و… )، بازی در این فیلم‌ها و نمایش و خرید و فروش آن‌ها که غالباً تحریک‌کننده همراه با ارائه‌ی الگوهای غیر اسلامی و ضدّ اخلاقی می‌باشد چه صورتی دارد؟
آیتالله خامنه‌ای: اگر مفسده داشته باشد، یا موجب ارتکاب حرام شود جایز نیست.
آیتالله مکارم شیرازی: هرگاه منشأ مفاسدی گردد جایز نیست.
آیتالله سیستانی: ردّ و بدل کردن کلمات تحریک‌کننده بین زن و مرد نامحرم جایز نیست.
آیتالله صافی گلپایگانی: جایز نیست و حرام است. (مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید، ج۲، ص۳۳)
دروغگویی در فیلم‌ها
سؤال: دروغگویی (خالی‌بندی) در نمایش فیلم‌ها به عنوان طنز و ترویج آن چه صورت دارد؟
آیتالله سیستانی: از این جهت اشکال ندارد، چون قصد اِخبار در آن نیست.
آیتالله صافی گلپایگانی: اشکال دارد.
آیتالله مکارم شیرازی: در صورتی که قرائن و شواهدی به همراه سخنانش باشد که معلوم شود جنبه‌ی طنز دارد، این کار ذاتاً حرام نیست، مگر اینکه مفاسد اخلاقی به دنبال داشته باشد. (همان، ج۴، ص۱۰۱)
صرف بیت‌المال برای ساخت فیلم‌های انحرافی و کنسرت‌های موسیقی
سؤال: مصرف بیت المال مسلمین و در اختیار نهادن امکانات عمومی برای ساخت فیلم‌های انحرافی یا اجرای تئاترهای ضدّ اخلاقی و کنسرت‌های موسیقی چه صورتی دارد؟
آیات عظام مکارم شیرازی، بهجت، صافی گلپایگانی و فاضل لنکرانی: جایز نیست.
آیتالله سیستانی: بر فرض ثبوت این اوصاف و لهوی بودن موسیقی جایز نیست. (همان، ص۱۹۹)
حکم برخورد زنان با نامحرمان
سؤال: برخورد زن همراه با چهرهی خندان و متبسّم با مردان نامحرم و سایر برخوردها چه صورتی دارد؟ خندیدن با صدای بلند و یا انجام برخی از حرکات دیگر توسّط زنان و دختران که موجب جلب توجّه نامحرمان می‌شود چگونه است؟
آیتالله خامنه‌ای: صحبت کردن و خندیدن با نامحرم اگر موجب مفسده باشد جایز نیست و از هر کاری که موجب جلب توجّه نامحرم می‌شود باید پرهیز نمود.
آیتالله مکارم شیرازی: بهتر است زنان و دختران مسلمان از این گونه کارها بپرهیزند و اگر منشأ فسادی شود جایز نیست. برخورد زن همراه با چهرهی خندان و متبسّم با مردان نامحرم اشکال دارد و هنگام ضرورت نباید از مکالمات عادی تجاوز کنند. (مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید، ج۱، ص۱۳۷)
حکم استماع و تکثیر نوار خوانندگان زن
سؤال: متأسفانه اخیراً نوارهای موسیقی همراه با خوانندگی خوانندگان زن با مجوّز وزارت ارشاد منتشر شده است، تکثیر و استماع این‌گونه نوارها چگونه است؟
آیتالله مکارم شیرازی: تکثیر و استماع این‌گونه نوارها حرام است و مجوّز وزارت ارشاد حکم الهی را تغییر نمی‌دهد.
آیتالله صافی گلپایگانی: استماع آن‌ها حرام و تکثیر یا به دیگران دادن آن نیز حرام است و مجوّز ارشاد وجه شرعی ندارد بلکه اشاعه‌ی فساد است. (همان، ج۲، ص۷۷)
حکم اجرت تکثیر نوارهای حرام
سؤال: اجرت گرفتن جهت تکثیر فیلم و نوارهای مبتذل و حرام، حلال است یا حرام؟ و در صورت کسب از این راه پول‌های به‌دست آمده را چه باید کرد؟
آیت الله خامنه‌ای: در فرض سؤال اجرت حلال نیست و پول‌های به دست آمده باید به صاحبان آن برگردانده شود و اگر از یافتن ایشان مأیوس است از طرف ایشان به فقیر صدقه دهد.
آیتالله سیستانی: حرام و مالک اجرت نمی‌شود.
آیتالله صافی گلپایگانی و آیتالله مکارم شیرازی: اجرت کار حرام نیز حرام است و باید به صاحبان آن‌ها بازگردد و اگر دسترسی به آن‌ها نیست از طرف آن‌ها به فقیری صدقه دهد. و در ادامه آیتالله صافی گلپایگانی می‌فرمایند احتیاطاً برای این کار از مجتهد هم اجازه بگیرند. (همان، ج۳، ص۸۳)
منابع
۱. خامنه‌ای، سیّد علی، رساله‌ی اجوبۀاستفتائات، تهران، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل،چاپ شصت و سوم، ۱۳۷۹.
۲. فاضل لنکرانی، محمّد، جامع المسائل، قم، امیر العلم،۱۳۸۰.
۳. محمودی، سیّد محسن، مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید، انتشارات علمی فرهنگی صاحب‌الزمان(عج)، چاپ مهدیه، چاپ سوم، ۱۳۸۶.
۴. ناصر مکارم شیرازی، احکام ویژه(۶۰۰ مسأله‌ی مورد نیاز)، تنظیم وحید علیان نژاد، قم، نشر امام علی‌ابن ابیطالب، ۱۳۹۱.
۵. ………………………….، استفتائات جدید، گردآورنده ابوالقاسم علیان نژاد، چاپخانه‌ی سلیمان زاده، چاپ پنجم، ۱۳۸۸.
۶. موسوی خمینی، سیّد روح‌الله، تحریرالوسیله، ترجمه محمّد باقر موسوی همدانی، مؤسّسه‌ی انتشارات دارالعلم، چاپ دوم، ۱۳۸۷.
۷. دفتر آیتالله سیستانی.
۸. دفتر آیتالله صافی.
۹. رک http://www.tebyan.net/newmobile.aspx/Comment/ejtemaii.
