معصومه مصطفوی‌نژاد
حجامت یک روش خونگیری است که به منظور پیشگیری از بروز بعضی بیماریها و درمان برخی دیگر به کار می‌رود. سابقه‌ی حجامت به ۳۳۰۰ سال قبل از میلاد مسیح می‌رسد و دین اسلام نیز این روش درمانی را با قوّت مورد تأیید قرار داده است؛ به طوری که بیش از ۵۳۰ مرتبه در روایات بر انجام آن تأکید شده است (ر.ک: منتظر، فصل۹).
حجامت هدیه‌ی شب معراج پیامبر و از آیات الهی است: «قال رسول‌الله (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فی لَیلَه اسری… یا محمد مُر اُمَّتِکَ بالحِجامه» ای محمّد (صلی‌الله‌علیه‌وآله) حجامت کن و امّتت را به حجامت امر کن (بحارالانوار، ج۵۹، ص۳۰۰، باب۸۹).
رایج‌ترین نوع حجامت، حجامت عام است که بین دو کتف و در خط وسط بین مهره‌های ۵-۳ پشت انجام می‌شود. این حجامت در احادیث به نام حجامت نافع آمده و آن را شفای همه‌ی امراض دانسته‌اند. امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرمایند: «الحِجامه… شفاء مِن کُلِ داء» (مستدرک، ج۱۳، ص۸۰، باب استحباب الحجامه).
– حجامت درمان بیش از ۱۰۰ بیماری است (برگرفته از سلسله مباحث مطرح شده در دانشگاه رضوی، دوره آموزشی طبّ اسلامی).
– حجامت پیشگیریکننده از بیماری‌های یک سال است: «ان الحِجامه… مصحه سنه» (مستدرک، ج۱۳، ص۸۰).
– در درمان بیماری‌های خونی مؤثّر است: «الداء ثلاث و الدواء ثلالث… فَدَواءُ الدم الحجامه» (الفقیه، ج۱، ص۱۲۶).
– در درمان سردرد، تقویت عقل و حافظه، درمان بیماری‌های پوستی و روانی، دفع سموم از بدن، افزایش قدرت بینایی، درمان زکام و آلرژی و… نافع است (ر.ک: خیراندیش، ج۱).
زمان انجام حجامت
۱- فصول: حجامت نخست در فصل بهار و سپس در پاییز بیش از سایر فصول توصیه شده و از انجام آن در سرما و گرمای شدید نهی شده است.
۲- ماه‌ها: حجامت در کانون اوّل از ماه‌های رومی که تقریباً معادل دی ماه است، نهی شده و در ماه آذار رومی معادل فروردین توصیه شده است.
۳- روزهای ماه: اوّل و آخر ماه قمری برای حجامت مناسب نیست و در زمان غلبه‌ی نور ماه یعنی۱۴ و ۱۵ماه قمری نیز حجامت مناسب نیست. امّا زمانی که ماه رو به نقصان می‌گذارد یعنی ۱۶ و ۱۷ ماه بهترین زمان حجامت است.
همچنین روزهای ابری و طوفانی روزهای مناسب برای حجامت دانسته شده امّا در روز جمعه اگر ضرورت جدّی وجود نداشته باشد، نهی شده‌است.
۴- ساعت: بهترین ساعت حجامت در روز زمانی است که گرما به سردی میل کند و نباید در حرارت خیلی شدید حجامت کرد.
ملاحظات قبل از حجامت
– در حمّام و بلافاصله پس از استحمام نباید حجامت کرد مگر در موارد خاص، یک ساعت پس از حمام استراحت نموده و بعد حجامت کنند.
– بلافاصله بعد از خوردن و همین‌طور در حال گرسنگی نباید حجامت کرد.
– بین جماع و حجامت حداقل باید ۱۲ ساعت فاصله باشد.
ملاحظات پس از حجامت
– تا یک ساعت پس از حجامت نباید موضع حجامت را شست و تا ۲۴ ساعت پس از حجامت نباید حمّام کرد.
– بلافاصله بعد از حجامت نباید خوابید.
– تا ۲۴ ساعت پس از حجامت باید از جماع پرهیز کرد و همچنین از حرکات نفسانی شدید مانند خشم و هیجانات عصبی نیز باید خودداری کرد.
– یک ساعت پس از حجامت می‌توان غذا خورد و بهتر است از آب‌میوهها در فصل گرما و سکنجبین که از عسل تهیه شده در فصل سرما استفاده کرد. خوردن آب انار پس از حجامت باعث زنده شدن خون و نشاط تن می‌شود. مصرف غذاهای نمک‌دار مثل گوشت نمک‌سود و ماهی نمک‌سود تا سه ساعت پس از حجامت و خوردن تخم‌مرغ در افراد سرد مزاج ممنوع است (ر.ک: سید محمّدکاظم قزوینی، فصل۲).
موارد منع حجامت
– حجامت زن باردار مخصوصاً در ماه اوّل و هشتم مگر به ضرورت با نظر پزشک حاذق و خونگیری کم.
– حجامت زنان در ایّام عادت ماهانه مخصوصاً در روزهای اوّل عادت که حجم خون‌ریزی زیاد است.
– حجامت در افراد بلغمی مزاج توصیه نمی‌شود (برگرفته از سلسله مباحث مطرح شده در دانشگاه رضوی، دوره آموزشی طبّ اسلامی).
دعای حجامت امام رضا (علیه‌السّلام):
نقل شده که بهتر است در هنگام حجامت این دعا خوانده شود:
« بِسم اللّه الرِّحْمنِ الرِّحِیم. اَعُوذُ بِاللّهِ الْکَریمِ فی حِجامَتی مِنَ الْعَیْنِ فی الدِّمِ وَ مِنْ کُلِّ سُوءٍ وَ اَعْلالٍ وَ اَمْراض وَ اِسْقامٍ وَ‌اَوجاعٍ وَ اَسْئَلُکَ الْعافِیَهَ وَ المُعافاهَ وَ الشِّفاءَ مِنْ کُلِّ داءٍ»؛ (مستدرک، ج۱۳، ص۸۶، باب استحباب حجامه و وقتها).
پاسخی کوتاه به انتقاد مخالفان حجامت مبنی بر اینکه حجامت همان خون‌ریزی وریدی است:
برای حجامت مواضع خاصّی در نظر گرفته شده و برای هر موضع نیز آثار درمانی متعدّدی است و همین‌طور استفاده از بادکشی در حجامت باعث برخورد ببیشتر آنتی‌ژن‌ها با سلول‌های ایمنی و همین‌طور سرعت ترمیم بافتی در ناحیه می‌شود و نیز ترکیب بیوشیمیایی خون دفع شده از طریق خونگیری وریدی و خون حجامت تفاوت اساسی دارد و غلظت فاکتورهای بیوشیمی خصوصاً تری‌گلیسیرید و کلسترول در خون حجامت نسبت به خون وریدی به طور معناداری گاه تا دو برابر بیشتر است. پس تفاوت بسیاری بین این دو وجود دارد (رضا منتظر، فصل۹).
منابع:
۱- خیراندیش، حسین، حجامت از دیدگاه اسلام، چاپ دوّم، تابستان ۷۹، انتشارات کمال‌الملک قم.
۲- شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، چاپ انتشارات جامعه مدرسین قم، ۱۴۱۳ ه.ق.
۳- قزوینی، سیّد محمّدکاظم ، طبّ جامع امام صادق (علیه‌السّلام)، ترجمه لطیف راشدی و سعید راشدی، چاپ ششم، تهران، ۱۳۸۹.
۴- مجلسی، بحارالانوار، ج۵۹و۱۱۰، چاپ مؤسسه‌ی الوفا بیروت، ۱۴۰۴ ه.ق.
۵- محدّث نوری، مستدرک الوسائل، ج ۱۳و۱۸، چاپ مؤسّسه‌ی آل‌بیت قم، ۱۴۰۸ ه.ق.
۶- منتظر، رضا، طبّ اسلامی گنجینه‌ی تندرستی، چاپ سوّم، انتشارات نسل کیان، ۱۳۸۹.
