روزه بگیر، سلامت بمان

 نکات کلیدی روزه‌داری در تابستان / دکتر مریم شایسته‌خوی/ معصومه مصطفوی‌ نژاد

در دین مبین اسلام مراقبت از بدن و حفظ سلامت آن از واجبات بوده و خوردن چیزی که برای بدن زیان‌بخش باشد، حرام شمرده شده است (امام خمینی، توضیح المسائل، مسأله­ی ۲۶۳۰). در همین راستا آداب و سنن بسیاری برای حفظ بهداشت و سلامت بدن وضع شده. یکی از این آداب و سنن، روزه است. پیامبر اکرم‌(صلی‌الله‌علیه وآله) در این رابطه می‏فرمایند: «صُومُوا تَصِحّوا»؛ روزه بگیرید تا سلامت باشید (مستدرک الوسایل، ج۷، ص۵۰۲، باب استحباب للصوم).

نقش روزه‏داری در سلامت تن و تکامل روح غیرقابل­انکار است. در هنگام افطار نوعی خرسندی برای روزه‏دار به وجود می‏آید که ارمغان آن آسایش و اطمینان است که از بهترین وسایل دفع اضطراب است. دکتر الکسیس کارل در این باره می‏نویسد: با روزه‏داری قند خون در کبد می‏ریزد و چربی‏هایی که زیر پوست ذخیره شده‏اند و پروتئین‏های عضلات و غدد و سلّول های کبدی آزاد می‏شوند و به مصرف تغذیه می‏رسند؛ در روزه، ابتدا گرسنگی و گاهی نوعی تحریک عصبی و بعد ضعف احساس می‏شود ولی در عین حال کیفیات پوشیده‏ای که اهمّیت زیاد دارند به فعّالیت می‏افتند و بالأخره تمام اعضا، موادّ خاصّ خود را برای نگهداری و تعادل محیط داخلی و قلب قربانی می‏ کنند و به این ترتیب روزه تمام بافت‏ های بدنی را می‏ شوید و آن‏ ها را تازه می‏کند. بسیاری از بیماری‏ ها (نزدیک به) از تخمیر غذا در روده ناشی می‏گردد که همه با روزه اصلاح می‏شود (ر.ک: فلسفه روزه‏ داری، نشریه معارف اسلامی، ص۵۱).

حال با توجّه به این‏که در بسیاری از احادیث، معده خانه‏ی بیماری‏ها  و روزه ضامن سلامتی معرّفی شده، پس علّت این‏که عدّه‏ای در ماه مبارک رمضان دچار بیماری‏ های گوارشی و یا افزایش وزن و ضعف مفرط می‏شوند، این است که روش صحیح روزه‏داری را نمی‏دانند؛ پس رعایت چند نکته ­ی بهداشتی ساده امّا مهم لازم است تا با حفظ تندرستی امکان بهره‏ مندی بیشتر از معنویات این ماه مبارک فراهم گردد.

توصیه ‏های وعده ­ی سحری

۱- برای پیشگیری از ضعف جسمی و عدم تمرکز، سر درد، افت قند و فشار خون، عصبانیت در طول روز، بوی بد دهان، بی‏حوصلگی، تحریک‏پذیری و… از حذف وعده ­ی سحری جدّاً خودداری نمایید (مظهری، دنیای تغذیه۹۹، ص۱۶).

۲- مصرف متعادل غذاهای دیرهضم از جمله حبوبات و غلّات مثل جو، گندم، لوبیا، عدس، برنج با پوست که کربوهیدرات پیچیده دارد و غذاهای چرب با توجّه به تخلیه ­ی دیرتر از معده، گرسنگی روزانه را کاهش می‏دهد (محبوب، دنیای سلامت، ص۳۸) این مواد هم­چنین سبب می­شود گلیکوژن بدن در حدّ نرمال حفظ شود و فرد کمتر دچار تشنگی شود. در همین زمینه پیامبر اکرم‌(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) توصیه بر خوردن خرما در سحری فرموده ‏اند (لطیف راشدی، طب جامع پیامبر اعظم، ص ۲۳۱).

۳- مصرف پروتئین زیاد و نوشیدن قهوه و چای پررنگ و نوشابه‏ های حاوی کافئین ضمن افزایش دفع ادرار و املاح، تحمّل انسان را در برابر تشنگی کاهش می‏دهد و عطش شدید در طول روز فراهم خواهد کرد و همین‏طور مصرف زیاد سبزیجات از جمله بادمجان، فلفل و غذاهای پر ادویه و شور، کلّه پاچه و سیرابی می‏تواند منجر به تشنگی زیاد در طول روز شود (مظهری، دنیای تغذیه۹۹، ص۱۶).

۴- پرخوری در هنگام سحر نه تنها از احساس گرسنگی در ساعات انتهایی روز جلوگیری نمی‏کند، بلکه در ساعات ابتدایی بعد از سحر، فشار زیادی بر معده و دستگاه گوارش وارد می‏کند که سبب بروز علایمی نظیر سوء هاضمه، سوزش سر دل، درد و نفخ معده می‏شود (هادی ناجی، نشریه­ی امان، ص۵۲).

۵- خوردن مواد شیرین مانند زولبیا و بامیه در هنگام سحر سبب افت سریع قند خون و احساس گرسنگی در طول روز می­شود.

۶- سعی کنید میوه‏ های‌آبدار و سبزی‏های بیشتری مصرف کنید تا در طول روز دچار تشنگی زیاد نشوید.

۷- بعد از خوردن سحری، بهتر است هنگام مسواک زدن برای کاهش تشنگی و خشکی دهان از حجم کمتری از خمیردندان استفاده کنید.

۸ – سعی کنید از غذاهای آب­پز شده، کم‌نمک و خورش‏های آبدار در وعده‏ی سحر استفاده کنید.

توصیه‏ های وعده ­ی افطار 

۱.  غذا در این وعده باید سبک، کم­ حجم و پرکالری باشد. مانند نان و خرما، کمی آب گرم با نبات، مخلوط آبلیموی تازه با آب یا چای کم‌رنگ یا شربت خاکشیر یا کشمش و خرما. پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه وآله) می‏ فرمایند: اگر کسی از شما روزه دارد با خرما افطار کند و اگر به خرما دسترسی نداشت، با آب افطار کند، زیرا آب پاک­کننده است (لطیف راشدی، طب جامع پیامبر اعظم، ص۲۳۱).

۲. البته باید دانست که مصرف آب زیاد پس از مدّت مدیدی گرسنگی، موجب پرشدن معده و رقیق شدن شیره ‏های گوارشی شده و مانع تأثیر کامل شیره‏ ها روی مواد غذایی می‏گردد. در نتیجه هضم غذا دچار اختلال شده و عوارضی مانند پری و سنگینی معده و بروز ناراحتی‏ های گوارشی به دنبال خواهد داشت. حال چنان‌چه این آب سرد نیز باشد، می‏تواند علاوه بر عوارض فوق موجب درد، نفخ شدید، اختلال در هضم و در نهایت سوءتغذیه شود. سعی کنید افطار را به عنوان وعده‏ ی میانه تلقّی کنید.

۳. از مصرف شیرینی‏ های تهیه شده با شکر سفید و همین‏طور زولبیا و بامیه خودداری کنید و در مقابل مایعات کافی مانند سوپ، آش رقیق و بدون پیاز و سیر سرخ کرده، حلیم کم­روغن، شیر گرم و… در وعده­های غذایی بگنجانید (منتظر و…، سلسله مباحث مطرح شده در دانشگاه رضوی).

۴. پرخوری در افطار ممنوع است (همان) زیرا در مواردی باعث بی‏حالی و حتّی غش می­شود. چرا که باعث تحریک سیستم عصبی پاراسمپاتیک می‏ گردد.

۵. به دلیل حرارت بالای معده در اثر گرسنگی زیاد، وارد نمودن آب یخ یا سرد در ابتدا باعث تغییر ناگهانی حرارت معده و سردی شدید معده و ضعف می‏گردد و هم‏چنین مصرف آب خیلی جوش هم می‏ تواند موجب افزایش حرارت معده شود. بهترین وجه، شروع با آب ولرم است (همان). پیامبر(صلی‌الله‌علیه وآله) نوشیدن آب خیلی داغ را نهی نموده ‏اند (لطیف راشدی، طبّ جامع پیامبر اعظم، ص۸۰).

توصیه‏ های وعده­ ی شام

۱-     وعده­ ی شام  بهتر است حدوداً ۲ ساعت بعد از افطار باشد. از مصرف دیرهنگام شام خودداری کنید (ترابی، ماهنامه تغذیه، ص۲۶).

۲-     غذاهای سنگین و پر‌چربی را در وعده­ی شام مصرف نکنید و سعی کنید غذاهای آب پز و بخار پز را جای‌گزین کنید (همان).

۳-     برای جلوگیری از بروز یبوست و مشکلات روده بعد از خوردن افطار، آلو و انجیر خیس شده ومیوه‏ هایی مانند گلابی، هلو و هندوانه مصرف کنید. ورزش سبک وپیاده‏روی بعد از افطار نیز به هضم غذا و جلوگیری از یبوست کمک می‏ کند.

۴-     بعضی افراد تصوّر می‏کنند اگر در طول روز به علّت روزه‏داری غذا میل نمی‏کنند، می‏توانند از افطار تا هنگام خواب به ‏طور مدام ریزه‏خواری نمایند. این کار موجب بروز اختلالات زیادی از جمله چاقی، ناراحتی ‏های گوارشی و سوءتغذیه‌ی ناشی از نخوردن مواد کافی و با کیفیت می‏شود؛ چون اغلب این افراد موادی را برای ریزه‏خواری انتخاب می‏کنند که ارزش تغذیه‏ای پایین وکالری بالادارد.

تمرین ۳۰ روز روزه‏ داری نه تنها در ابعاد معنوی، بلکه در ابعاد پزشکی، بهداشتی نیز یک فرصت طلایی است برای پاک‌سازی بدن از سموم و چربی‏ های انباشته شده در طی ۱۱ ماه. بعد از این نیز با پرخوری بدن خود را محلّ تجمّع سموم ننماییم.

منابع

۱-     محدّث نوری، مستدرک الوسایل، ج ۷.

۲-     روح‏الله الموسوی الخمینی، رساله­ ی توضیح المسائل.

۳-     سمیّه راست‏پور، فلسفه­ی روزه ­داری، نشریه­ ی معارف اسلامی، سال بیستم، شماره ۴۹.

۴-     علّامه مجلسی، بحارالانوار، ج ۵۸.

۵-     سیّد ضیاءالدین مظهری، ۱۵ نکته طلایی برای روزه­داران، نشریه­ ی دنیای تغذیه، شماره ی ۹۹، مرداد ۸۹.

۶-     سلطانعلی محبوب، رضا ستّاری‏وند، روزه بی‏ سحری ممنوع، نشریه­ ی دنیای سلامت، شماره ۴۸، شهریور ۸۸.

۷-     لطیف راشدی، دایره المعارف طبّ جامع اهل بیت، ج‌1، طبّ جامع پیامبر اعظم(ص)، چاپ سوم، ۱۳۸۹، تهران، پیام عدالت.

۸-     هادی ناجی، غذاها بیشتر از سلاح‏ها آدم کشته‏اند، نشریه­ی امان، شماره ۳۷، مرداد و شهریور ۹۱.

۹-     رضا منتظر؛ حسین خیراندیش و…، سلسله مباحث طبّ اسلامی در دانشگاه رضوی، بهار ۸۹.

۱۰-  پریسا ترابی، روزه و سلامتی، ماهنامه­ی تغذیه، آموزشی و پژوهشی غذا، شماره­ ی ۳۸، شهریور۸۹.