دانشگاه معارف الهی

استاد رثایی

(شرح زیارت آل یاسین)

مقدمه

محتوای زیارت آل‌یاسین چنان که خواننده‌ی گرامی می‌داند، از معارف فوق‌العاده بلندی برخوردار است. تأکید امام عصر عج در این زیارت بر این است که هر وقت خواستید به وسیله‌ی ما به سوی خدا توجه کنید، این زیارت را بخوانید. لذا آل‌یاسین راهکار توجه و پیوند و انس با وجود ولی عصر عج است. امام در هر فرازی از این زیارت، قلب زائر را جهت می‌دهند که به کجا نظر کند و با چه معارفی به ‌سر برد. زائر از طریق این زیارت به حقیقت معنوی امام ع نظر کرده و آن حضرت را با صفات مخصوص خودشان خطاب می‌کند. در ادامه‌ی شرح این زیارت به این فراز رسیدیم:

«اَلسَّلَامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْمُقَدَّمُ الْمَأْمُولُ»

سلام بر تو (آن که از سوی خداوند) برتری یافته و مورد امید و آرزو (قرار گرفته است).

«مقدّم» در لغت به معنای جلو بودن و برتری و سبقت است. این معنا از چند جهت بر آن حضرت منطبق می‌شود.

الف) نور آن بزرگوار در میان انوار چهارده معصوم^: ویژگی‌های خاصی دارد: یکی این‌که همچون ستاره، درخشان بوده و هنگام ظهور در عالم امکان، تمام‌تر و کامل‌تر از سایر معصومین: است؛ به این معنا که غلبه و پیروزی کامل دین و شوکت و عظمت اهل ایمان به دست او ایجاد می‌گردد.

دیگر آن‌که نور آن جناب به نشانه‌ی شرافت و رفعت و بلندی مقام و منزلت، در وسط انوار واقع شده که نشانگر این است که کمالات و علوم ائمه‌ی معصومین و پیغمبران پیشین^:، همه به آن حضرت منتهی می‌شود (مکیال المکارم ترجمه فارسی، ج۱، ص ۲۹۹-۳۰۲).

ب) برتری منزلت و مقامی است که از سوی خداوند برای آن حضرت مقرّر شده است؛ همانند حضرات معصومین^: که در عالی‌ترین مراتب و بلندترین مقامات معنوی و ربّانی قرار دارند. خداوند به مقتضای حکمت بالغه‌ی خود برترین درجه و منزلت را به ایشان عنایت فرموده است.

ج) از جهت پیشوایی و رهبری خلق، چنان که در دعای روز عرفه از امام سجاد^ع چنین آمده: «خداوندا! تو در هر دورانی دین خود را به وسیله‌ی امامی پشتیبانی نموده‌ای که او را نشانه‌ای برای بندگانت به پا داشته‌ای و بر قلّه‌ی نورافشانی در شهرهایت قرار داده‌ای. پس از آن که رشته‌ی «ولایت» او را به رشته‌ی خویش پیوستی، او را وسیله‌ی خشنودی خود ساختی و اطاعت او را واجب نمودی. نسبت به نافرمانی‌اش هشدار دادی و دستور فرمودی که فرمان‌های او را به کار بندند و از آنچه نهی کند باز ایستند. هیچ کس از او پیشی نگیرد و احدی از او باز نماند» (صحیفه سجادیه، دعای چهل و هفتم).

در صلوات روزهای ماه شعبان نیز از امام سجاد^ع روایت شده: «الْمُتَقَدِّمُ لَهُمْ مَارِقٌ وَ الْمُتَأَخِّرُ عَنْهُمْ زَاهِقٌ وَ اللَّازِمُ لَهُمْ لَاحِقٌ»؛ هرکه بر آنان (آل محمد^ص) پیشی گیرد از دین خارج شده (و به گمراهی افتاده) است و آن که از ایشان باز بماند، از بین رفته (و نابود شده) است و هر آن که همراه آنان (پایدار) بماند به حق رسیده است» (اقبال الاعمال، ص ۶۸۷).

در زیارت جامعه‌ی کبیره نیز عرضه می‌داریم: «وَ مُقَدِّمُکُمْ أَمَامَ طَلِبَتِی وَ حَوَائِجِی وَ إِرَادَتِی فِی کُلِّ أَحْوَالِی وَ أُمُورِی»؛ و شما را پیشاپیش خواسته‌ها و نیازمندی‌ها و تصمیم‌گیری‌هایم در همه‌ی احوال و کارهایم، مقدم می‌دارم.

«اَلسَّلَامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْمُقَدَّمُ الْمَأْمُول»‏

«اَمَل» در لغت، دلبستگی و انتظار رویداد خوشی است که در آینده روی می‌دهد. این مفهوم از مفاهیم مهم اسلامی است که در هر یک از دو عرصه‌ی مثبت و منفی دارای حکم و عنوان خاصی می‌باشد. در حالی که آرزو یا آرزوی دور و دراز در آیات و احادیث مورد نکوهش قرار گرفته و دل بستن و امید داشتن به غیر خداوند مایه‌ی واماندگی و ناامیدی دانسته شده است. امیدوار بودن به رحمت الهی و کارهای ماندگار شایسته، از جمله آرزوی دیدار امام عصر عج، از نشانه‌های ایمان و باورهای اساسی مسلمانان و بهترین عبادت به شمار آمده است. خداوند می‌فرماید: «وَ الْباقِیاتُ الصَّالِحاتُ خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّکَ ثَواباً وَ خَیْرٌ أَمَلاً»؛ و ماندگاری‌های شایسته، نزد پروردگارت پاداش بهتری دارند و امیدبخش‌ترند» (کهف/۴۶). این آیه نمونه‌‌ی مثبت اَمَل می‌باشد. اما در کلام علی^ع مفهوم و نمونه‌ی منفی اَمَل و آرزو چنین بیان می‌شود: «إِنَّمَا اَخَافُ عَلَیْکُمُ اثْنَتَیْنِ اتِّبَاعَ الْهَوَى وَ طُولَ الْأَمَلِ فَاَمَّا اتِّبَاعُ الْهَوَى فَإِنَّهُ یَصُدُّ عَنِ الْحَقِّ وَ اَمَّا طُولُ الْأَمَلِ فَیُنْسِی الْآخِرَهَ»؛ من بر شما از دو چیز می‌ترسم: پیروی از هوای نفس و درازی آرزو که پیروی از هوا و هوس (آدمی را) از حق باز می‌دارد و دور و دراز بودن آرزو، آخرت را از یاد می‌برد» (الکافی، ج۲، ص ۳۳۵).

پس از نقل دو نمونه‌ی مثبت و منفی از مفهوم اَمَل، به شرح دو لقب مؤمّل و مأمول از القاب حضرت بقیه الله^عج می‌پردازیم. در دعای ندبه می‌خوانیم: «أَیْنَ الْمُؤَمَّلُ لِإِحْیَاءِ الْکِتَابِ وَ حُدُودِهِ»؛ کجاست آن وجود مقدس که برای احیای دین و زنده نمودن کتاب خدا و حدود آن، آرزو شده است؟

امیرمؤمنان علی ع در سخنانی از اموری که بعد از خودش تا قیام حضرت حجت^عج واقع می‌شود خبر داد. امام حسین^ع فرمود: «یا امیرالمؤمنین، چه زمانی خداوند زمین را از ستمگران پاک می‌کند؟ حضرت پس از نقل علایمی فرمودند: «ثُمَّ یَقُومُ الْقَائِمُ الْمَأْمُولُ وَ الْإِمَامُ الْمَجْهُولُ لَهُ الشَّرَفُ وَ الْفَضْلُ…»؛ آن‌گاه آن به‌پا‌خاسته‌ی آرزوشده قیام می‌کند؛ آن امامی که شرف و فضیلتش ناشناخته خواهد بود. او از فرزندان توست ای حسین! هیچ پسری همتای او نیست. میان دو رکن (حجرالاسود و یمانی) ظاهر می‌شود و در حالی که دو جامه‌ی کهنه به تن دارد، بر جنّ و انس غلبه می‌کند…، خوشا به حال آنان که زمان او را درک کنند و به روزگار او برسند و شاهد ایّامش باشند» (غیبت نعمانی، ص ۲۷۵).

«اَلسَّلَامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا الْمُقَدَّمُ الْمَأْمُول»؛ سلام بر تو آقایی که در صدر همه‌ی آرزوها هستی!

تحقّق آرزوها، بدون آرزوی فرج امری مجازی است. آری، مأمول حقیقی اوست، مؤمَّل واقعی اوست، امید و آرزوی راستین فقط اوست. اگر کسی متعلّق آرزویش فقط آن وجود مقدّس بود، آرزویی به‌جا و درست داشته است و الا بقیه‌ی آمال و آرزوها پوچ است؛ پوچ.

دنیاست چون حباب، نه بر آب، بر سراب آن هم به چشم مست، نه بیدار بل به خواب

خوابی که هست جمله پریشان و بی‌حساب

اگر به تمام آرزوهای خود رسیدم ولی به این آرزو نرسیدم، به هیچ چیز نرسیده‌ام. ولی اگر به این آرزویم نایل آمدم، بر فرض که به هیچ آرزوی دیگرم نرسیده باشم، در واقع به تمام آمال خویش رسیده‌ام و همه‌ی آرزوهایم جامه عمل به خود پوشیده است. زیرا که هیچ با او، همه چیز است و همه چیز بی او، هیچ است. عدد صحیح اوست که به همه‌ی صفرها ارزش می‌بخشد و چون در کنار آن‌ها نباشد هیچ قیمتی ندارند. با آرزوی او، همه‌ی آرزوها باارزش می‌شود و بدون او، تمامی آمال خالی از قیمت.

باید دل به او بست، بدو امید داشت، آرزومند او بود و قلاده‌ی اَمَل او را به گردن دل آویخت و در انتظار دیدار او نشست.

چشم انتظار دیدن رویت منم منم چون اولین امید دل و آخرین تویی

منابع: