نظری بر احکام محرم/ استاد عفت ترک
در آستانه‌ی ماه محرّم و شروع عزاداری ها و لزوم بزرگ داشت شهدای کربلا و حماسه‌ی حسینی و تعظیم شعائر الهی سؤالاتی در این ایّام مطرح می‌شود. بعضی از این سؤالات جنبه‌ی عمومی داشته و برخی دیگر به طور خاصی مربوط به بانوان می‌باشد. ضرورت ایجاب می‌کند که به بعضی از سؤالات پاسخ داده شود؛ از این رو لازم است نظر بعضی از مراجع تقلید را در موضوعات مختلف از قبیل حکم پوشیدن لباس مشکی، نماز با لباس مشکی در ایّام عزاداری، نذر، گریه بر امام حسین (علیه‌السّلام) در نماز، برگزاری مجالس جشن و شادی در ایّام عزاداری، اصلاح و آرایش بانوان در دو ماه محرّم و صفر و برخی دیگر از موضوعات مطرح نماییم.
پوشش
آیا پوشیدن لباس سفید در ماه محرّم اشکال دارد؟
به این سؤال آیه الله صافی گلپایگانی چنین پاسخ داده اند: «اگر به قصد اعراض از عزاداری سید الشهدا (علیه‌السّلام) نباشد، اشکال ندارد». (جامع الاحکام، ۱۳۱/۲، س۱۵۹۲)
حکم پوشیدن لباس مشکی در ایام سوگواری و سال‌روز شهادت معصومین (علیهم السلام) چگونه است؟ آیا کراهت دارد؟
اجماع فقها بر این است که مستحب و کار پسندیده‌ای است. (جزوه‌ی احکام عزاداری آستان قدس رضوی اداره‌ی پاسخ‌گویی گروه علمی نسخه‌ی اول، ص۱۰)
از حکم نماز با لباس مشکی در ایّام عزاداری امام حسین (علیه‌السّلام) پرسیده شده که آیا نماز خواندن با آن مکروه است؟
آیت الله صافی می‌فرمایند: «چون به عنوان اظهار حزن پوشیده‌اند و از این جهت رجحان دارد ممکن است در مورد سؤال، کراهت آن مرتفع شود». (جامع الاحکام، ۱۳۱/۲، س۱۵۹۱) (یعنی چون به نشانه‌ی اندوه برای امام حسین (علیه‌السلام) پوشیده می شود کراهت از آن برداشته می‌شود.
نماز
در مورد نماز در روز عاشورا و ایّام عزاداری نیز سؤالاتی مطرح شده از قبیل:
در ایّام سوگواری اباعبدالله (علیه‌السّلام) نماز مقدّم است یا عزاداری؟
آیت الله فاضل (ره) می‌فرمایند: «بهتر آن است که نماز را مقدّم دارند همان طور که امام حسین (علیه‌السّلام) در روز عاشورا هنگام ظهر، نماز ظهر اقامه کردند». (جامع المسائل، ۵۸۳/۱، س۲۱۷۷)
و آیت الله بهجت (ره) نیز چنین می‌فرمایند: «جمع آن دو ممکن است». (استفتائات، ۲۷۱/۲)
در مورد قضا شدن نماز صبح در صورت شرکت در مجالس عزاداری از محضر مقام معظّم رهبری استفتاء شده است که آیا بهتر است بعد از این در مجالس شرکت نکنند یا این که عدم شرکت او باعث دوری از اهل بیت (علیهم‌السّلام) می‌شود؟ معظم له فرموده‌اند: «بدیهی است که نماز واجب مقدّم بر فضیلت شرکت در مجالس عزاداری اهل بیت (علیهم‌السّلام) است و ترک نماز و فوت آن به بهانه‌ی شرکت در عزاداری جایز نیست ولی شرکت در عزاداری به گونه‌ای که مزاحم نماز نباشد ممکن و از مستحبّات مؤکّد است». (اجوبه الاستفتائات، ص۱۴۴۴)
در مورد گریه بر امام حسین (علیه‌السّلام) در حال نماز سؤال شده که آیات عظام فاضل (ره)، بهجت و تبریزی (رحمت الله علیهما) می‌فرمایند: «جایز است». (به ترتیب استفتائات، ج۳، س۴۵۲؛ ج۲، س۲۲۱۹و۲۲۲۰؛ ج۲، س۲۷۷)
امام (ره)، آیه الله مکارم و آیت الله نوری می‌فرمایند: «بنابر احتیاط واجب ترک شود». (به ترتیب: تحریر، ۳۴۲/۱؛ استفتائات، ۸۴/۳، س۲۴۴؛ استفتائات، ۵۴/۲، س۱۶۲)
آیات عظام خوئی، وحید و سیستانی می‌فرمایند: «اگر برگشت به آخرت داشته باشد جایز است». (به ترتیب: منهاج، ۲۱۴/۲، س۶۹۳؛ منهاج، ۲۳۶/۱، س۶)
در مورد عزاداری بانوان نیز سؤالاتی مطرح شده از قبیل این که:
آیا بر پا کردن مجلس جشن میلاد ائمّه (علیهم السلام) یا عزاداری و یا میهمانی کردن بدون اذن شوهر و بی رضایت او جایز است؟ آیت الله فاضل (ره) فرمودند: «جایز نیست و دعوت افراد بیگانه و اجازه‌ی ورود به منزل شوهر بدون اذن جایز نیست مگر احراز رضایت شود». (جامع المسائل، ج۱، س۲۱۸۲)
مجالس عزاداری زنانه که زنان مدّاحی و سخنرانی می‌کنند و صدای آن ها با بلندگو به گوش مردان رهگذر می‌رسد آیا جایز است؟
آیات عظام: رهبری می‌فرمایند: «اگر خوف مفسده باشد باید از آن اجتناب شود». (اجوبه الاستفتائات، ص۱۴۵۸)
فاضل (ره): «شنیدن صدای ایشان اگر در معرض ریبه و التذاذ نباشد حرام نیست». (جامع المسائل، ج۱، س۲۱۸۳)
صافی: «در صورتی که نامحرم صدای آن ها را نشنود مانعی ندارد». (جامع الاحکام، ج۲، س۱۳۰)
آیا زنان با حفظ حجاب و پوشیدن لباس خاصّی که بدن آنان را بپوشاند جایز است در دسته های سینه زنی و زنجیر زنی شرکت کنند؟
آیات عظام خامنه ای می‌فرمایند: «شایسته نیست». (اجوبه الاستفتائات، س۱۴۵۴)
بهجت (ره): «سینه زدن زنان با حفظ حجاب اشکال ندارد». (همان، ج۴، س۶۳۸۸)
نوری: «در صورتی که همراه با حرامی نباشد جایز است. بانوان سعی کنند ضمن شرکت در عزاداری ها حجاب و عفاف خود را کاملاً رعایت نمایند». (استفتائات، س۵۹۳)
در مورد آرایش بانوان در دو ماه محرّم و صفر سؤال شده که آیا حرام است؟
آیه الله مکارم می‌فرمایند: «حرام نیست ولی سزاوار است در ایّام شهادت رعایت احترام را بنمایند». (احکام بانوان مکارم، ص۲۴۶، س۸۹۵-۸۹۴)
در مورد اصلاح کردن بانوان و یا ترک اصلاح در ماه محرم و صفر
آیت الله مکارم می‌فرمایند: «این کار (اصلاح کردن و اصلاح نکردن) اشکالی ندارد. البتّه سزاوار است در روزهای عزا از این کار پرهیز شود». (همان، ص۲۴۶)
در مورد برپایی مجلس عقد یا عروسی در ایّام و لیالی شهادت ائمّه‌ی معصومین (علیهم السلام) و راه اندازی کاروان های شادی که موجب هتک حرمت این ایّام است.
آیات عظام صافی می‌فرمایند: «جایز نیست». (مسائل جدید، ۵۰-۴۹/۲)
سیستانی: «جایز نیست». (همان)
تبریزی (ره) می‌فرمایند: «تزویج و عقد و عروسی در ایام سوگواری ائمّه‌ی معصومین (علیهم‌السلام) برکتی ندارد و راه انداختن کاروان شادی در کوچه و خیابان در آن ایّام جایز نیست. همچنین در غیر ایّام سوگواری که معرض فساد است جایز نیست». (همان)
آیت الله خامنه ای (حفظه‌الله): «اگر موجب توهین و هتک باشد اجتناب لازم است». (همان)
آیت الله بهجت (ره): «در صورت صدق عنوان هتک، حکم آن نزد متشرّعه واضح است». (همان)
آیت الله مکارم: «در فرض مسأله حرام است». (همان)
حکم تشکیل هیأت‌های مذهبی در منازل و خالی کردن مساجد در مناسبت‌ها چیست؟
آیت الله بهجت (ره) فرمودند: «اشکال ندارد و مناسب است مساجد را برای اقامه‌ی نماز و عبادات دیگر بگذارند». (استفتائات، ۵۴۵/۴)
در موضوع روشن بودن بلندگوهای مراسم عزاداری که بیرون مسجد است برای عزاداری در صورتی که علم به رضایت مردم داشته باشیم حکم آن چه طور است؟
آیت الله بهجت (ره) فرمودند: «اگر موجب اذیت دیگران نباشد، جایز است». (همان)
در موضوع نذر و هدیه و مصرف نذر و تبدیل آن سؤالاتی نیز مطرح شده است.
نذرهایی که برای امام حسین (علیه‌السّلام) و حضرت اباالفضل (علیه‌السّلام) می‌شود چگونه باید مصرف شود؟
آیت الله سیستانی فرمودند: «در راه اقامه‌ی عزا برای آن ها مصرف شود». (سایت آیت الله سیستانی)
در صورتی که انسان نذر کند که در روز مثلاً هفتم کاری انجام دهد ولی به علّت مشغولیت و موانع نتواند آن را انجام دهد، در روزهای بعد مجزی است؟ آیه الله سیستانی می‌فرمایند: اگر نتوانسته به نذر عمل نماید از ذمّه‌ی او ساقط است. (همان)
در صورت نذر سفره که به علّت کمی جا در محل سکونت نمی‌تواند نذر خود را اداء نماید حکم چیست؟
آیت الله سیستانی می‌فرمایند: «اگر نذر با صیغه‌ی شرعی باشد باید طبق نذر عمل شود». (همان)
امام (رحمت الله علیه) می‌فرمایند: «اگر صیغه‌ی مخصوص نذر را نخوانده، نذر وجوب وفا ندارد و اختیار با خود شخص است؛ ولی چنان چه صیغه‌ی نذر را خوانده باشد باید بر طبق آن عمل کند مگر آن که قدرت بر وفا نداشته باشد». (استفتائات، ۴۷۷/۲، س۵۴)
آیا نذر در مورد پوشیدن لباس سیاه برای عزاداری منعقد می‌شود؟
آیت الله نوری پاسخ داده اند: «در مواردی که رجحان داشته باشد نذر منعقد می‌شود. (استفتائات، س۶۰۳)
آیا به جای گذاشتن شمع الآن می‌توانند لامپ در مساجد بگذارند؟
آیت الله سیستانی می‌فرمایند: «اشکال ندارد». (سایت سؤال)
اگر چیزی برای سیّدالشّهدا (علیه‌السّلام) وقف شود در کجا باید صرف شود؟
آیات عظام تبریزی (ره) می‌فرمایند: «چنان چه واقف موارد مصرف را تعیین نکرده باشد باید صرف عزاداری و مجالس روضه خوانی و احکام عزاداران و امثال آن و در زوّار فقیری که نیاز به کمک دارند صرف شود». (استفتائات جدید، ۳۱۱/۲)
امام (ره) اگر وقف کند بر سیدالشهدا (علیه‌السّلام) باید در عزاداری و مجلس عزا و روضه خوانی به هر نحو که متعارف است صرف شود». (نجاه‌العباد، ص۳۰۸)
در باب گرفتن اجرت و طی کردن آن برای ذکر فضایل و مصایب اهل بیت از طرف ذاکرین آیات عظام امام (ره) می فرمایند: «نوحه سرایی در مجالس عزای سیّدالشّهدا (علیه‌السلام) از اعظم قربات است و دریافت تبرّعات و اعانات و نذورات مربوط به این کار مانع ندارد». (استفتائات، ۵۸۲/۳، س۳۹)
آیت الله مکارم: تعیین اجرت شرعاً اشکالی ندارد ولی این کار در شأن ذاکران اهل بیت که باید مظهر تقوا و پارسایی باشند نیست. (استفتائات جدید، ۱۷۷/۳)
آیت الله گلپایگانی (ره): «… اشکال ندارد». (مجمع‌المسائل، ۵۶۰/۱، س۸۰)
منبع: جزوه‌ی احکام عزاداری آستان قدس رضوی اداره‌ی پاسخ گویی، نسخه‌ی اول.
