نقش کنشگری بانوان در تربیت فرزندان مقاوم

با توجه به سیره‌ی بانو میردامادی           زهره وظیفه

مقدمه

مادر نخستین کسی است که می‌تواند بر لوح سفید وجود فرزندش نقاشی کند و از او شخصیتی استوار و اثرگذار بسازد. در واقع کنشگری‌ها و فعالیت‌های اثربخش مادران در شکل‌گیری شخصیت مقاوم فرزندان تأثیر بسزایی دارد.

امروزه یکی از نیازهای جامعه‌ی زنان، وجود الگوهایی است که نقش مادری و خانه‌داری را با کنشگری اجتماعی به وجه نیکو جمع کرده باشد. بانو میردامادی یکی از بانوان معاصر است که با وجود فشارها و محدودیت‌های دوران پهلوی، مرجع حل مشکلات و پاسخگویی به سؤالات دینی مردم بوده است. امروزه ضرورت دارد تأثیر دغدغه‌مندی و کنشگری چنین مادرانی در شکل‌گیری شخصیت مقاوم فرزندان تبیین شود و چنین الگوهایی به بانوان معرفی گردد.

این نوشتار با هدف شناساندن بانو میردامادی به عنوان الگوی جامع عصر حاضر در پی پاسخگویی به این سؤال است که کنشگری بانوان در استقامت فرزندان چه تأثیری دارد؟ همچنین کنشگری مادران چگونه به صورت غیرمستقیم صبر و دغدغه‌های اجتماعی فرزندان را افزایش می‌دهد؟

پیرامون نقش مادر بر شخصیت فرزند، مقالات و کتاب‌های بسیاری تألیف شده است؛ مانند مقاله‌ی «نقش شخصيت مادر در تربيت ديني فرزند»، نوشته‌ی خانم خدیجه اسکندری‌نژاد. همچنین در رابطه با کنشگری و فعالیت‌های اجتماعی بانوان نوشته‌هایی وجود دارد؛ مانند مقاله‌ی «زنان و کنشگری در رسانه‌های اجتماعی» نوشته‌ی آقای احمد طالبیان و خانم سارا طالبیان. نیز مقاله‌ی «رابطه کنشگری زنان در ارتقای وضعیت عفاف و حجاب در جامعه» نوشته‌ی آقای محمدحسین شاه‌آبادی و همکاران.

اما پژوهش‌های ذکر شده تنها یک بعد از مسأله‌ی مورد بحث را بررسی کرده‌اند. بنابراین شاید بتوان گفت مسأله‌ی ذکرشده تاکنون مورد بررسی علمی قرار نگرفته و درباره‌ی نقش کنشگری بانوان در تربیت فرزندان مقاوم، اثری تدوین نشده است. این نوشتار با توجه به سیره‌ی بانو میردامادی تأثیر کنشگری مادران را در استقامت فرزندان بررسی می‌کند.

مفهوم شناسی

"کنشگری" یک اصطلاح جدید است مربوط به اواسط دهه‌ی هفتاد. این اصطلاح با مفاهیم جنبش اجتماعی، مقاومت، حمایت و اعتراض ارتباطی نزدیک دارد. کنشگری می‌تواند در بسیاری از اشکال و تنظیمات و به دلایل مختلفی صورت گیرد؛ به همین دلیل، آن دشوار به نظر می‌رسد. به طور کلی کنشگری به عنوان ارتباطات سیاسی غیر پارلمانی و یا اقدامی با هدف بازتعریف، انتقاد و یا به چالش کشیدن برخی از ساختارهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جاری با قصد جایگزین‌کردن آن‌ها با ساختارهای مساوات‌طلبانه‌تر تعریف می‌شود (عبدالهی نژاد، 1400، ص106).

به بیان دیگر کنشگری یا اکتیویسم، به فعالیت‌های مختلف در عرصه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و... معطوف می‌گردد که با هدف ایجاد تغییر در این زمینه‌ها انجام می‌شود. فعالیت‌های مرتبط با کنشگری طیف وسیعی دارد و از نوشتن نامه‌های سرگشاده به مسئولان و رسانه‌ها تا برگزاری کارزارهای سیاسی، بایکوت، راهپیمایی خیابانی، اعتصاب، تحصن و... را دربرمی‌گیرد (بصیریان جهرمی، 1395، ص 60).

بنابراین کنشگری، مجموعه فعالیت‌های اثربخش در زمینه‌های اجتماعی، سیاسی و... است که برای ایجاد شرایط مطلوب صورت می‌گیرد.

با توجه به توضیحات بالا و نیز با در نظر داشتن اوضاع جامعه‌ی ایران در زمان انقلاب و پیش از آن، می‌توان بانو میردامادی را از بهترین بانوان کنشگر زمان معاصر دانست. از این رو در ادامه، فعالیت‌های اثرگذار ایشان در دوران انقلاب اسلامی بررسی می‌شود.

بانو میردامادی و نقش ایشان در انقلاب اسلامی

بانو خديجه ميردامادي، تنها فرزند آيت‌الله سيد هاشم نجف‌آبادي ميردامادي از همسر نخست بود. وي در 16 ارديبهشت 1293 در نجف اشرف به دنيا آمد. مادر خديجه، بي‌بي ‌سكينه زود از دنيا رفت و اين كودك در آستان فقدان محبت مادر، از چشمه‌ی‌ مهر مادربزرگ خود، بي‌بي، مادر حاج سيدهاشم، سيراب شد. به احتمال زياد، خديجه خانم در پانزده سال نخست زندگاني از محضر علمي پدر بهره برده و غير از سواد معمول، با برخي متون نيز آشنايي يافت. وي همراه پدر به ايران مهاجرت كرد و در 20 سالگي، به عقد سيد جواد خامنه‌اي درآمد (بهبودی، 1390، ص24).

بانو میردامادی معتقد بود مادر در تربیت فرزندان نقشی بی بدیل دارد. به همین خاطر سعی می‌کرد با بیان داستان‌های قرآنی، زندگینامه‌ی انبیاء و اشعار عرفانی حافظ، رابطه‌ی میان خود و فرزندانش را محکم‌تر کند تا انسان‌هایی مقاوم و وارسته تربیت نماید. شاید او هیچ گاه فکر نمی‌کرد که تفکر مقاومت اسلامی را یکی از پسران او به سراسر دنیا مخابره کند.

دوران نوجوانی بانو میردامادی همزمان با واقعه‌ی گوهرشاد بود. او پس از آن فاجعه، شش سال رنج دوری از پدر را تحمل کرد. اقدامات ضد دینی رضاخان، برای سید هاشم نجف‌آبادی قابل چشم‌پوشی و سکوت نبود. پدر از روحانیونی بود که در کنار برخی دیگر از علمای مشهد خواستار آزادی آیت‌الله سید حسین قمی و موقوف‌شدن بی‌حجابی و کلاه پهلوی شدند. او پس از قیام گوهرشاد بازداشت و ابتدا به سمنان و سپس به ری تبعید شد (برگرفته از پیام مقام معظم رهبری به یادواره‌ی آیت‌الله سیدهاشم میردامادی).

رفت و آمد مردم به منزل بانو میردامادی بسیار زیاد بود. برخی برای پرسیدن سؤال‌های دینی خود به منزل ایشان می‌رفتند و دسته‌هایی از بانوان هم می‌آمدند تا با ایشان دیدار و مصاحبتی داشته باشند. افرادی هم مراجعه می‌کردند و مشکلات حقوقی، خانوادگی، اقتصادی و... خود را مطرح می‌کردند. در این میان خوشرویی خانم باعث آرامش و اطمینان‌خاطر مهمانان بود (بهبودی، 1390، ص28).

علاوه بر این مادر مقام معظم رهبری، یکی از بانوان اثرگذار در پیشبرد اهداف انقلاب اسلامی به‌شمار می‌روند. از این رو لازم است نقش این بانوی بزرگوار در جریان انقلاب تبیین شود تا جوانان با الگوهای هم‌عصر خود آشنا شوند.

کنشگری بانوان شیعه و نتایج آن در استقامت فرزندان

اسلام، رشد و اثربخشی را منحصر به مردان جامعه نمی‌داند؛ بلکه زن را هم عضوی فعال و تأثیرگذار می‌داند که شخصیت مستقل و اثرگذار او در کنار دغدغه‌مندی اجتماعی، می‌تواند تأثیر فراوانی در تربیت فرزند داشته باشد.

در ادامه به برخی از شاخص‌های اثرگذاری اشاره می‌شود:

حفظ استقلال و آزاد‌اندیشی فرزندان

بانوی کنشگر شیعه، فردی مستقل و اثرگذار است که در مجموعه‌های خانوادگی و اجتماعی، منشأ اتفاقات خوب و اثربخش است. به همین دلیل آزادی فکری و استقلال فرزندان را سلب نمی‌کند. نمونه‌ی شاخص چنین مادرانی حضرت زینب س و مادران شهدا هستند که زمینه‌ی تربیت صحیح فرزندان را فراهم می‌کنند و آن‌ها را در انتخاب مسیر شهادت و جانبازی آزاد می‌گذارند. یکی از این مادران کنشگر شیعه که همواره برای انتخاب فرزندانش احترام قائل بود، بانو میردامادی است.

در منزل بانو میردامادی و آیت‌الله سید جواد خامنه‌ای فرزندان برای فعالیت‌های اجتماعی، سیاسی خود انتخابگر و مختار بودند. در دوران پیش از انقلاب، مأموران ساواک بارها وارد خانه‌ی ایشان شدند و سید علی و برادرانش را دستگیر نمودند اما هیچ‌گاه بانو میردامادی از دردسرهای پیش‌آمده شکایت نکرد. زیرا می‌دانست که خداوند انسان را انتخابگر قرار داده است. همچنانکه قرآن کریم می‌فرماید: «لَا إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ قَدْ تَبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیّ (بقره/256)»؛ در قبول دین، اکراهی نیست. (زیرا) راه درست از راه انحرافی، روشن شده است.

خانم میردامادی با داستان زندگی حضرت موسی ع انس فراوانی داشت. آزادمنشی بانو، او را تبدیل به مادری مهربان و اثرگذار کرده بود. از همان دوران جوانی اصلاح امور مردم، یکی از دغدغه‌های فراموش‌نشده‌ی منزل ایشان بود. به همین دلیل مطمئن بود که فرزندش در مسیری درست قدم برداشته است همانگونه که حضرت موسی ع در مقابل ظلم و ستم فرعون ایستادگی کرد: «وَ قالَ مُوسى‏ یا فِرْعَوْنُ إِنِّی رَسُولٌ مِنْ رَبِّ الْعالَمِینَ(اعراف/104)»؛ و موسى گفت: اى فرعون! بى‌‏تردید من فرستاده‌‏اى از سوى پروردگار جهانیانم.

بانو میردامادی در خلال ارتباطاتش با مردم و مراجعات عمومی که به او می‌شد، به رشد فکری و هوش اجتماعی دست یافته بود که کمتر کسی در آن دوران چنین تحلیل‌هایی را داشته است. در آن دوره‌ی زمانی که مشهد، افکار متحجرانه‌ی زیادی را در درون خود داشت، بانو میردامادی یک زن روشنفکر و آزاد‌اندیش به‌شمار می‌رفت. ایشان با اختلاف بین شیعه و سنی موافق نبود و وحدت مسلمانان را زمینه‌ی عزت اسلامی می‌دانست.

از آن جمله بود اختلاف شيعه و سني. آقا سید علی در این باره می‌گوید: «ما سال‌ها با مردم راجع به اينكه اختلاف شيعه و سني نبايد علني باشد [تا]... وسيله در دست دشمن باشد بحث داشتيم، و از اين قِبَل مورد تهاجم بسياري از افراد قرار مي‌گرفتيم كه [مي‌گفتند]... بايستي علناً با سني‌ها مخالفت كنيم... هميشه مادرم در اين موارد مثل يك روشنفكري كه مسائل اجتماعي را مي‌فهمد... برخورد مي‌كرد» (رک. بهبودی، 1390، ص27).

علاوه بر این، بانو میردامادی پشتوانه‌ی معنوی و عاطفی فرزندانش در دوران زندان‌ها و تبعید بود. هنگامی‌که جوانی پسرانش در زندان‌های ساواک سپری می‌شد، اعتراضی به فعالیت‌های آن‌ها نکرد تا مانع رسیدنشان به هدف نشود.

در همین راستا ناگفته نماند که اسلام، استقلال و آزاد‌اندیشی بانوان را ارج می‌نهد و آن‌ها را افرادی اثرگذار در جامعه می‌داند. آزادی و انتخاب بانوان همواره از سوی اسلام، محترم شمرده شده تا نسل‌های آینده افرادی انتخابگر و مقاوم باشند. اثرگذاری خانم‌ها در جامعه دغدغه‌های ذهنی آنان را رشد می‌دهد و این مسأله در تربیت فرزندان دغدغه‌مند نقش بسزایی دارد... .

تربیت صبورانه و دغدغه‌مند

بانوی کنشگر شیعه، در درون خویش به جریان فکری و روحی عمیقی دست یافته و به پایگاه شناختی درست و نفوذناپذیری بر اساس تعالیم و آموزه‏های دین رسیده است. زن تربیت‌یافته در چارچوب این الگوی انسانی، بسان فاطمهƒ با حضور عزتمندانه‌اش نقشی انسان‏ساز و جامعه‏ساز در عرصه‌ی جامعه و مدیریت اجتماعی دارد (عطارزاده، 1387، ص5).

رفتارهای دغدغه‌مند والدین، مهمترین عامل تربیت فرزندانی مقاوم و پرتلاش است. هنگامی‌که کودکان، صبوری والدین را برای خیررسانی به همنوعان مشاهده کنند، به صورت غیرمستقیم آموزش‌های بسیاری را دریافت می‌کنند. چنین رفتارهای صبورانه‌ای، گزاره‌های تصویری (رک. عباسی ولدی، 1401، ص28) هستند که کودک با مشاهده‌ی آن به صورت غیرمستقیم آموزش می‌بیند و شخصیت آینده‌ی او ساخته می‌شود. در میان گزاره‌های تربیتی، این گزاره‌های تصویری هستند که به خوبی میزان زشتی و زیبایی کارها را به بچه‌ها منتقل می‌کنند. تأثیر چنین گزاره‌های تصویری در تربیت غیرقابل انکار است.

فرزندان خانم میردامادی با دیدن بردباری مادر برای رسیدن به اهدافش، اهمیت دغدغه‌های اجتماعی او را درک می‌کردند. هنگامی‌که مردم به منزل ایشان مراجعه می‌کردند، صبوری ایشان در پاسخگویی و حل مشکلات مردم بی‌مانند بود.

همچنین برگزاری روضه‌های ماهانه و شرکت در مجالس روضه‌ی آشنايان، یکی از کارهایی بود که برای خانم میردامادی اهمیت زیادی داشت (رک. بهبودی، 1390، ص22).

برگزاری روضه در چنین شرایطی کمی سخت به نظر می‌رسد. اما کوچک‌ بودن منزل و کمبود امکانات، هیچ وقت دلیلی برای کناره‌گیری خانم از برنامه‌های دینی و مذهبی نشد. این رفتارهای مادر، بزرگترین درس برای پایداری در رسیدن به ارزش‌ها و اهداف بود.

صبر و استقامت بانو در چنین شرایط سختی، اراده و عزم فرزندان را محکم و راسخ می‌کرد. ایستادگی و صلابت مادر، بیرون از زندان، آرامش و امنیت روانی فرزندان را در داخل زندان فراهم می‌سازد. ایشان معتقد بود که پسرانش برای خدا مبارزه می‌کنند و تمام تبعیدها و زندان‌ها و مجروحیت‌هایشان هم برای خداست و به خود هم اجازه‌ی شکوه و بازگوکردن سختی‌ها را نمی‌داد (بهبودی، 1390، ص26).

مقام معظم رهبری(حفظه الله) می‌گوید: «هر بار از زندان مي‌آمدم بيرون، مي‌شنيدم كه مادرم برخوردهايش اين طوري بوده، مقدار زيادي از خستگي من درمي‌آمد» (رک. بهبودی، 1390، ص26).

بنابراین بانوان کنشگر شیعه، همواره با چنین رفتارهایی مسؤولیت تأمین نسل مقاوم و صبور را برعهده داشته‌اند. آن‌ها با الگوهای رفتاری خود، پایداری و ایستادگی را برای آینده حفظ نمودند. بانو میردامادی یک نمونه از این دریای با عظمت است که با حضور مؤثر خود باعث به وجودآمدن نسلی مقاوم شد. در همین راستا مادران شهدا و مدافعین حریم اسلامی نیز در طول تاریخ با چنین عزتی به حفظ آرمان‌های خود پرداختند.

نتایج

رفتارهای دغدغه‌مندانه‌ی والدین، مهمترین عامل تربیت فرزندانی مقاوم و پرتلاش است. هنگامی‌که کودکان صبوری والدین را برای خیررسانی به همنوعان مشاهده کنند، به صورت غیرمستقیم اهمیت دغدغه‌های اجتماعی و صبر در راه رسیدن به آن را می‌آموزند.

بانوان کنشگر شیعه با الگوهای رفتاری خود، پایداری و ایستادگی را برای آینده حفظ نمودند. بانو میردامادی یک نمونه از این افراد است.

حضور مؤثر زن در خانواده و اجتماع باعث به وجودآمدن نسلی مقاوم می‌شود. مادر مقام معظم رهبری (حفظه الله) را می‌توان یکی از بانوان عزتمند نامید که با تربیت خود، سختی و مشقت زندان و تبعید و مبارزات فرزندانش را هموار ساخت.

تربیت نسلی مقاوم، نیازمند مادرانی آگاه و پرتلاش است تا به درستی مفاهیم انسانی به آیندگان سپرده شود.

منابع

* قرآن کریم، ترجمۀ آیت الله ناصر مکارم شیرازی، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، قم، 1373.

1. آذر شب، محمد علی، خون دلی که لعل شد، ترجمه محمد حسین باتمان غلیج، انقلاب اسلامی، تهران، 1398.

2. اسکندری نژاد، خدیجه، نقش شخصيت مادر در تربيت ديني فرزند، طهورا، ش7، 1389.

3. بهبودی، هدایت الله، شرح اسم، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌هاي سياسي، تهران، 1390.

4. دهخدا، علی اکبر، لغتنامه دهخدا، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، تهران، 1341.

5. عباسی ولدی، محسن، منِ دیگرِ ما، (تربیت کریمانه‌ی فرزندان و روش‌های آن)، ج 9، قم، آیین فطرت، چاپ سوم، 1401.

6. بصیریان جهرمی، حسین و همکاران، رسانه‌های اجتماعی و مدیریت بحران؛ نقش تلفن‌های همراه هوشمند در کنشگری اجتماعی، نشریه رسانه، ش 1، 1395.

7. عبدالهی‌نژاد، علیرضا و سندس محمدی نوسودی، کنشگری اجتماعی در فضای مجازی (مطالعه موردیِ کنشگران کُرد عراق)، مطالعات فرهنگی و ارتباطات، سال هفدهم، تابستان 1400، شماره 63.

8. عطارزاده، مجتبی، فاطمه زهراƒ الگوی حضور اجتماعی سیاسی زن مسلمان، مطالعات راهبردی زنان، شماره 39، 1387.

9. پیام مقام معظم رهبری به یادواره‌ی آیت‌الله سید هاشم میردامادی نجف‌آبادی،  www.khamenei.ir

شماره نشریه:  شمیم نرجس شماره 46