(نیم‌نگاهی به مقام مادر درکلام و سیره‌ی استاد طاهایی(رحمه‌الله علیها))
گروه تنظیم آثار استاد طاهایی
قرآن کریم و احادیث اهل بیت معصومین ع همیشه مبنا و محور کلام بزرگان بوده و هست. در واقع میزان اهمیت هر مبحثی در سرفصل سخنرانی‌ها و توصیه‌ها و نیز سبک زندگی، به بیان قرآن و کلام حضرات معصومین ع بستگی دارد.
بانو طاهایی(رحمه‌الله علیها) بر محوریت قرآن و سنت اهل بیت ع تبلیغ می‌کردند و همواره تلاش داشتندکه مدل قرآنی را در رفتار و اخلاق خود الگو قرار داده و حتی در مواردی آن را مثل یک تابلوی راهنما درخشان و روشن در معرض دید همگان قرار دهند.
موضوع این نوشتار مقام مادر و شیوه‌‌ی مادری کردن است که به اختصار نحوه‌ی نگاه ایشان به این مسأله را با توجه به مستنداتی از درس‌های حقوق خانواده، عوامل اصلاح جامعه، فاطمه الگوی انسانیت و… تبیین می‌کند.
ضلع اول: عطوفت به روایت قرآن کریم
حضرت استاد اهتمام داشتند که قدرشناسی از جایگاه و مقام والدین را نهادینه کنند. ایشان از هر فرصتی برای این مسأله بهره می‌جستند. عبارات قرآنی «و بِالوالِدَینِ إحساناً» را به طور جامع در یک قاب تصویر به خصوص برای طلاب قرائت می‌نمودند. به این معنا که می‌فرمودند تمام موارد احترام به والدین را در سوره‌ی بقره آیه‌ی ۸۳ و ۳۶ نساء و ۱۵۱ انعام و ۲۳ اسراء با هم ببینید تا بتوانید پیام قرآن و دستورالعمل‌های آن را در این مقوله به طور کامل انجام دهید. ایشان با این روش «سیمای ملکوتی» والدین را به قدری زیبا و دلنشین تصویر می‌کردند که می‌توانست نهال عطوفت را در دل مخاطبان غرس نماید. سپس مباحث تفسیری روشن ارائه داده و تأکید داشتند: «عزیزان! امروز که به منزل برگشتید اول کاری که می‌کنید این باشد که دست مادر را ببوسید و در مقابل پدر تواضع کنید. به پدر و مادرتان محبت فراوان بورزید و بگویید امروز قرآن مرا به این امر فرموده پس اطاعت می‌کنم!» (جزوه‌ی عوامل اصلاح جامعه بر اساس آیات سوره‌ی انعام، مهر۱۳۸۶).
به طور مسلم در میان مخاطبان استاد کسانی بودند که از نعمت حیات دنیایی والدین بهره‌مند نبودند بانو طاهایی(رحمه‌الله علیها) متوجه این گروه نیز بود و می‌فرمود: «آن‌هایی هم که پدر و مادرشان را از دست داده‌اند طلب مغفرت برای آن‌ها بکنند و صدقه و رد مظالم بدهند که خیلی مهم است» (رک. همان).
ضلع دوم: عطوفت به روایت احادیث
در ادامه‌ی این گفتار نگاهی کوتاه خواهیم داشت به آنچه در احادیث مورد توجه استاد قرار گرفته که به نظر می‌رسد ایشان در این زاویه بحث و استفاده از مستندات، برداشتی جامع را دنبال کرده‌اند؛ اعم از حق والدین به خصوص مادر و وظایف فرزندان نسبت به ایشان البته با چاشنی محبت، عاطفه و احترام. مثلاً ایشان می‌فرمایند: «محبت و عاطفه و احترام مادر را حفظ کنید نه فقط وظیفه چون اگر ما بگوییم به عنوان وظیفه، آن محبت باطنی کم می‌شود» (رک. حقوق خانواده، حق مادر، دی ۱۳۸۰).
استاد فرزانه در بخش تبیین حق مادر سراغ رساله‌ی حقوق امام سجاد ع رفته و با دقت و موشکافی فراوان عبارات آن کلام فاخر را با بیانی شیوا تحلیل می‌کنند. همه جا کلامشان سرشار از موج‌های عطوفت و مهربانی است. در ترجمه‌ی عبارت حق مادر از رساله‌ی حقوق آنجا که پیشوای چهارم می‌فرماید: «فرَضیَت أن تشبَعَ و تجوعَ هی و تکسوَک و تعرَی…»؛ با بیانی بسیار لطیف در ترجمه‌ی عبارت می‌گویند: «دلش خوش بود که تو سیر باشی و خودش گرسنه، تو جامه بپوشی و خودش اگر نداشت برهنه…».
آری مادر اگر خودش غذا نداشت بخورد، شکم تو را سیر کرد؛ اگر شب در سرما به سر می‌برد آن چه داشت روی تو انداخت و گفت بچه‌ام سرما نخورد. کارگری می‌کرد با دستان پینه بسته تا برای بچه‌اش پول غذا و مدرسه داشته باشد و فرزندش کمبودی حس نکند (رک. حقوق خانواده، دی ماه ۱۳۸۰).
ضلع سوم: عطوفت به روایت تاریخ
آنان که محضر مکتب‌‌دار بزرگ، استاد فاطمه سیدخاموشی (رحمه‌الله علیها) را درک کرده‌اند و جانشان از حلاوت و شیرینی سخنان ایشان آکنده است می‌دانند که آن بزرگوار در لابلای بهره‌گیری وافر و حظ جامع از آیات قرآن و سخنان معصومین ع همیشه سری به تاریخ می‌زدند و پندی از آن را مؤید سخنان خود قرار می‌دادند. این روش در بحث جایگاه و مقام مادر کاملاً مشهود بود. در این جا به داستانی که استاد در کلامشان نقل می‌کردند اشاره‌ای می‌کنیم. جوانی خدمت امام صادق ع آمد و عرض کرد: من نصرانی بودم اسلام آوردم. حال پدر و مادر و خانواده‌ام نصرانی هستند و مادرم کور است. آیا من با آن‌ها زندگی کنم؟ حضرت فرمودند: آیا آن‌ها گوشت خوک می‌خورند؟ گفت: نه؛ حتی به آن دست نمی‌زنند. فرمود: با آن‌ها باش. سپس فرمودند: به مادرت خیلی مهربانی کن و هرگاه بمیرد او را به دیگری واگذار مکن.
جوان ادامه می‌دهد: وقتی به کوفه آمدم با مادرم مهربانی فراوان کردم، سر و لباس او را نظافت می‌کردم. مادرم گفت: فرزند من تو در موقعی که به دین ما بودی این قدر با من مهربانی نمی‌کردی؛ اکنون چه انگیزه‌ای تو را وادار به این خدمت کرده؟ گفتم: امام من به من چنین فرموده. مادرم گفت: دین تو بهترین ادیان است آن را بر من عرضه دار. من شهادتین را به او آموختم و در همان شب از دنیا رفت (پند تاریخ، ج ۱، ص ۷۷).
در کلام بانو طاهایی (رحمه‌الله علیها) داستانی دیگر در بحث مقام مادر زیاد مورد استشهاد قرار می‌گرفت بدین مضمون که جوانی در حال طواف خانه‌ی کعبه خدمت پیامبر ص رسید در حالی که مادر خود را به دوش گرفته و طواف می‌داد و در این حال حج به جا می‌آورد. عرض کرد: یا رسول الله ص آیا با این کار حق مادر را ادا کردم؟ حضرت فرمودند: جبران یکی از ناله‌های او را به (هنگام وضع حمل) نمی‌کند… (ر ک. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج ۱۲، ص ۸۰).
ضلع چهارم: مادری چگونه باشد؟
استاد (رحمه‌الله علیها) با نگاهی شیرین به گذشته به خصوص دوران کودکی می‌فرمودند: «تربیت در دامان مادری پاک، با ایمان، عفیف و پرکار باعث شد تا از همان ابتدا، مادر اولین معلم و استاد باشد» (اکبری، در روشنای خاموشی، ص ۱۴).
ایشان در سال‌های اخیر بارها و بارها در کلامشان سیره‌ی تربیتی مادر بزرگوارشان (خانم جان) را تحلیل کرده و آن را بسیار ارزشمند و غنی می‌دانستند و معتقد بودند که همین راز موفقیت فرزندان سید خاموشی است. برای نمونه به این جملات دقت کنید:
«الآن که در سخنرانی‌هایم بحث تربیت فرزند دارم به یاد تربیت پدر و مادرم که می‌افتم درود و رحمت بر روانشان می‌فرستم چون درست اصول تربیتی را رعایت می‌کردند» (ر ک. همان، ص ۱۶).
اکسیر مهم کلام استاد برای مادران از دیروز تا امروز «شکیبایی» است. ایشان به خصوص در ایام هجرت فرزندان می‌فرمودند: «مادر از هجر و دوری فرزندان بیمار می‌شدند اما شکیبایی تنها داروی شفابخش ایشان بود» (همان، ص ۲۲).
بنابراین با این همه عرض ارادت به والدین از سوی استاد، اگر در محضر ایشان زانو بزنیم و جویا شویم که برای والدین چه کنیم خواهند گفت:
۱. از دعا برای والدین فراموش نکنید.
۲. صبر و حوصله توأم با احترام و محبت و نگاه‌های شیرین داشته باشید. نهایت ادب را با گفتار بزرگوارانه رعایت کنید.
۳. نگران عاق والدین باشید چون بوی بهشت به مشامتان نمی‌رسد.
۴. هر گزاف نگویید. چون می‌دانید معنای آن «أتَزَجِر به معنای بیزارم» است.
منابع
۱. اکبری، فاطمه؛ در روشنای خاموشی.
۲. مکارم شیرازی؛ تفسیر نمونه، ج ۱۲.
۳. پند تاریخ، ج ۱.
۴. حقوق خانواده، دی ماه ۱۳۸۰.
۵. جزوه‌ی عوامل اصلاح جامعه بر اساس آیات سوره‌ی انعام، مهر۱۳۸۶.
