مریم سالاری مقدم
مفهوم تربیت جنسی
تربیت، فراهم کردن زمینه برای رشد استعدادهای فرد به‌منظور نیل به کمال و برخورداری از حیات طیبه و اصلاح رابطه انسان با خودش و تمام موجودات آن است. از این رو رهیافت‌گونه‌ها و کارکردهای تربیت به چند قسم عبادی، عقلانی، اخلاقی، جسمانی، جنسی، خانوادگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی تقسیم می‌شود. در این میان پرورش جنسی، یعنی زمینه‌ها و عوامل مربوط به مسائل جنسی باید به‌گونه‌ای فراهم شود که استعدادهای فرد شکوفا شده و او را برای رسیدن به کمال مطلوب یاری نماید. روشن است که کاربرد تربیت جنسی به‌معنای آموزش صحیح آن نیست؛ زیرا تربیت جنسی معنای وسیع‌تری دارد و نه‌تنها شامل احساس جنسی می‌شود بلکه رشد شخصیت اجتماعی، اخلاقی و فرهنگی نیز دربرمی‌گیرد.
تربیت جنسی چون باید بین امور احساسی، عقلانی، عرفی، شرعی و غریزی ارتباط متعادل و متوازنی برقرار کند، امری پیچیده است (رحیم‌پور ازغدی، ولی عبدی، بهار و تابستان ۱۳۹۸، ص ۱۰۴).
اهمیت تربیت جنسی
تربیت جنسی یکی از دشوارترین و حساس‌ترین انواع تربیت‌هاست. از این رو پدر و مادر نمی‌توانند نسبت‌به این غریزه در فرزندانشان بی‌تفاوت باشند و در این‌باره برنامه‌ای نداشته باشند؛ زیرا اندک اشتباه و غفلت در این‌باره ممکن است کودکان را به وادی فساد و تباهی بکشاند. ناگفته پیداست که در این میان، مادر نقش مهمتری در تربیت جنسی فرزندان دارد؛ زیرا هم به دلیل بهره‌مندی از خصوصیات مادرانه و هم به خاطر وقت بیشتری‌که با فرزندان سپری می‌کند، نفوذ بیشتری بر آنان دارد (زنداونیان، شمشادی، زمستان ۱۳۸۹، ش۲۵، ص ۶۵).
علاوه بر این حیات جنسی انسان از بدو تولد، بلکه بر اساس روایات از دوران جنینی، شروع می‌شود و به تدریج رشد و نمو پیدا می‌کند. پس با توجه به نقش و جایگاه مادر در خانواده، وی می‌تواند نقش مؤثری در این زمینه ایفا کند و روش‌هایی را در تربیت فرزند به کار گیرد که رشد جنسی وی به صورت طبیعی و توأم با افزایش شناخت دینی و اخلاقی باشد. با این توصیفات وظیفه مادر نسبت به تربیت جنسی فرزند بسیار سنگین است؛ چرا که اگر از کودکی مراقبت‌های جنسی لحاظ نشود و آموزش‌هایی در مورد آن داده نشود، ممکن است با فرا رسیدن دوران بلوغ کار از کار بگذرد و توصیه‌های تربیتی دیگر اثری نداشته باشد (احسانی، خرداد ۱۳۸۶، ش ۵۱، ص۲).
روش تربیت جنسی
۱. تمایز گذاشتن در تربیت دختر و پسر
از دیدگاه دینی تربیت دختران متمایز از تربیت پسران است. علاوه بر تفاوت‌هایی که از سوی روان‌شناسان و جامعه‌شناسان به اثبات رسیده است، در آموزه‌های دینی هم چه مستقیم چه غیرمستقیم به تفاوت‌های تکوینی بین زن و مرد اشاره شده است. دستهای از اهداف تربیتی به انسانیت انسان جدای از جنسیت او برمی‌گردد اما دستهای دیگر از اهداف بنا بر شرایط جسمی و روحی دختران به بیان نقش‌ها و وظایف ویژه‌ی آنها می‌پردازد. بنابراین درعین‌حال که روش‌های واحدی برای تربیت دختران و پسران به کار می‌رود، اما در تربیت دختران ملاحظات خاصی در متون دینی وجود دارد (حاجی ده آبادی، جعفری، زمستان۱۳۸۷، ش۱۸، ص89).
مادر باید مفهوم دختری و پسر بودن را با توجه به ویژگی های جسمی، روحی و روانی متفاوتی که دارند، برای آنها روشن سازد. به طور مثال از کودکی باید به دختر خود بیاموزد که در برخورد با جنس مخالف باید ماخوذ به حیا بوده و باوقار و بدون اینکه تحریک کننده باشد با جنس مذکر برخورد کند.
علاوه بر این دختران باید در شناخت جنسیت خود یاری شوند؛ به‌گونه‌ای که به لطافت جنس خود افتخار کنند و از دختر بودن خود قلباً خشنود باشند. به عبارت دیگر باید به‌طور قاطع به دختران آموخت که به کدام یک از دو جنس تعلق دارد و به خاطر دختر بودن چه تکالیف و وظایفی را عهده‌دار است (حاجی ده آبادی، جعفری، زمستان۱۳۸۷، ش۱۸، ص ۱۰۳).
در مورد پسران نیز باید مادر به گونه‌ای رفتار کند که آماده مسئولیت‌پذیری و سرپرستی یک زندگی در آینده باشد.
به‌طورکلی بهترین نوع تربیت آن است که دربرگیرنده مقتضای فطرت و خواسته‌های درونی متربّی باشد؛ تربیتی که بدان نیاز طبیعی، غریزی و اجتماعی دارد، قادر به بهره‌برداری از آن است، مصالح حیات فردی و اجتماعی در آن ملحوظ است، ارتباط حال و گذشته و آینده در آن مورد توجه است. بر این اساس است که تربیت باید دوجنسی باشد و نوع تعلیمات و حدود آن و حتی نوع روش آن و کیفیت ارزیابی و فرم اجرایی برنامه برای پسر و دختر متفاوت گردد.
فرهنگ تربیتی اسلام راه تعالی را برای مرد و زن باز گذاشته است؛ از این رو می‌بینیم که تعلیم و تربیت اسلامی اختصاص به زن یا مرد ندارد؛ اما آن‌چه مهم است اینکه اسلام برای دختران و پسران، تربیتی متمایز در نظر گرفته است؛ چرا که خداوند آنها را دو گونه و هر کدام را با ویژگی‌های خاص خود آفریده تا بتوانند در کنار یکدیگر مسیر کمال را طی کنند (همان، ص ۱۱۹).
۲. رعایت پوشش مناسب در خانه
یکی از ویژگی‌های کودکان به‌خصوص در سن پیش‌از هفت سالگی تقلید از دیگران به‌ویژه والدین است؛ ازاین‌رو کودکان علاوه بر اینکه در این سال‌ها در زمینه‌ی مسائل جنسی کنجکاو بوده و درصدد یافتن پاسخ برای سؤالات خود در این زمینه و سایر زمینه‌ها هستند از نوع گفت‌وگوی پدر و مادر، پوشش و رفتار آنان نیز الگوبرداری می‌کنند (جوکار، خرداد ۱۳۹۲، ش۱۸۶، ص79).
مادر از همان آغاز باید به این امر توجه داشته باشد و فضای خانه را به گونه‌ای آماده سازد که کمترین نشانه‌ای از تحریکات جنسی در آن مشاهده نگردد. البته در قدم اول رفتار مادر باید کاملاً حساب‌شده باشد و بدون لباس، به صورت نیمه عریان در برابر پسری که به سن بلوغ نزدیک است ظاهر نشود (احسانی، خرداد ۱۳۸۶، ش۵۱، ص۲).
۳. جداسازی مکان خواب دختر و پسر
مادر موظف است اتاق خواب پسران و دختران را تا جایی که امکان دارد از هم جدا کرده و یا حداقل با همدیگر در یک بستر نباشد (همان). در برخی احادیث نیز وارد شده که بستر خواب فرزندان از ده سالگی و در برخی روایات از شش سالگی باید جدا شود (جوکار، خرداد ۱۳۹۲، ش۱۸۶، ص ۷۸).
به طور کلی طبق آیات ۵۹-۵۸ سورۀ نور فرزندان باید برای ورود به اتاق والدین در اوقات خاصی از شبانه‌روز از آنان اجازه بگیرند؛ چرا که والدین موظفند حتی‌المقدور از ایجاد زمینه‌های التهاب و تحریک جنسی فرزندان جلوگیری به عمل آورند.
براساس نقل برخی کارشناسان، سه تا شش سالگی اوج کنجکاوی کودک در مورد مسائل جنسی است، در واقع درک روابط جنسی و ثبت و ضبط تصاویر و صحنه‌های آن در ذهن نه‌تنها مختص دوره بلوغ نیست بلکه مدت‌ها پیش از این دوره به‌صورت احساسات متفاوتی در نهاد کودک وجود دارد که ممکن است از نگاه پدر و مادر مخفی مانده باشد. کودک در این سن متوجه بدن خود و تفاوت‌های جنسیتی می‌شود و حتی در این دوران به مقایسه اندام خود با والدین می‌پردازد. اگرچه ممکن است کودک در این سن تمایل جنسی نداشته باشد اما احتمال بیدار شدن میل جنسی کاذب در او وجود دارد. لذت کودک از تمایلات جنسی در این زمان با لذت بزرگسالان متفاوت است و بیشتر جنبه کنجکاوی دارد و در صورت نبود کنترل، ممکن است دامنه‌دار شده و به عادات نامناسب جنسی تبدیل شود. به همین دلیل است که در روایات متعدد اسلامی رعایت حریم در روابط جنسی پدر و مادر و کنترل رفتارهای جنسی تأکید بسیار شده است. همچنین همبستری در جایی که کودک و نوزاد وجود دارد نهی شده چرا که احتمال انحراف برای چنین کودکانی پیش‌بینی شده است. ناگفته پیداست که در این زمینه نیز زنان نقش ویژه‌ای در مدیریت اتاق خواب داشته و باید فضا را به گونه‌ای مدیریت کنند که فرزندانشان خواب بوده و یا در منزل نباشند (همان).
۴. پوشاندن شرمگاهی فرزندان
مادر باید موقع استحمام فرزندان خود توجه داشته باشد که با لباس آنها را به حمام برده و فرزند پسر خود را با پدرش به حمام بفرستد. همچنین موقع تعویض پوشک و شست و شوی نوزاد و نیز بردن آنها به دستشویی تا حد ممکن به عورت آنها دست نزند. برخی اوقات دیده شده که برخی مادران برای بازی با کودک خود با آلت وی بازی می‌کنند که این عمل بسیار خطرناک بوده و ممکن است منجر به عادت کردن کودک و خودارضایی وی شود (رک. عارفه، مرادی، ۱۴۰۰، ص ۱۱۶).
۵. مدیریت فضای مجازی
متأسّفانه در فضای مجازی آشفته‌بازاری از روابط جنسی در حال گسترش است که در آن انسان‌ها به حیوانات جفت خود تبدیل شده و تحریکات جنسی برای آنها همه چیز و مسئولیت و تعهّد هیچ است. بنابراین مادران باید نظارت بیشتری بر تأثیر این فضا بر روی فرزندان خود داشته باشند (فرزانه ضیائی آسیابان، تحولات اجتماعی و بروز تعارضات در خانواده، دوفصلنامه میراث طاها، زمستان ۱۳۹۹، ش۷، ص۱۰۷).
بنابراین پرورش جنسی، باید به‌گونه‌ای فراهم شود که استعدادهای اخلاقی فرد شکوفا شده و او را برای رسیدن به کمال مطلوب یاری نماید و زمینه‌ای برای خودسازی فرزند باشد، نه راهی به سوی بی‌بندوباری و فساد.
منابع
۱. احسانی، محمد؛ مادر، معمار تربیت، ماهنامه شمیم یاس، ش ۵۱، خرداد ۱۳۸۶.
۲. جوکار، محبوبه؛ الگوی تقویت حیا در سبک زندگی اسلامی، ماهنامه معرفت، ش ۱۸۶، خرداد ۱۳۹۲.
۳. حاجی ده آبادی، محمدعلی، جعفری، جهانرخ؛ مسائل تربیتی دختران از منظر قرآن و روایات، فصلنامه علمی پژوهشی بانوان شیعه، ش ۱۸، زمستان۱۳۸۷.
۴. رحیم‌پور ازغدی، ولی عبدی، طاهره؛ مقایسه مبانی تربیت عفیفانه در مسیحیت با اسلام، فصلنامه اسلام و پژوهش‌های تربیتی، سال یازدهم، ش ۲۱، بهار و تابستان ۱۳۹۸.
۵. زنداونیان، احمد، شمشادی، صادق؛ ابعاد و مراحل تربیت جنسی دختران و زنان از نظر اسلام، فصلنامه علمی پژوهشی بانوان شیعه، ش ۲۵، زمستان ۱۳۸۹.
۶. ضیائی آسیابان، فرزانه؛ تحولات اجتماعی و بروز تعارضات در خانواده، دوفصلنامه میراث طاها، ش ۷، زمستان ۱۳۹۹.
۷. طبرسی، راضیه؛ در مسیر تربیت، ماهنامه نامه جامعه، ش ۹۸، آبان ۱۳۹۱.
۸. مرادی، عارفه؛ نقش مادر در تربیت جنسی کودک از منظر آیات و روایات، مطالعات روانشناسی در علوم انسانی، ۱۴۰۰.
