(سواد رسانه‌ای)
زهرا فلاحی
با روی آوردن خانواده‌ها به استفاده از فضای مجازی، مشکلات عدیده‌ای دامنگیر آن‌ها می‌گردد. از جمله این که دشمنان اسلام با ایجاد بحران معرفتی در ذهن جوانان و نوجوانان، جنگ نرم ایجاد کرده و سبب ورود هجمه‌ی شدید شبهات دینی و اعتقادی در ذهن آنان گردیده‌اند. علاوه بر آن، با رغبت بیشتر جوانان به فضای مجازی در عصر حاضر، مشکلات روحی بسیاری از جمله افسردگی، ناراحتی، ناامیدی و عدم آرامش دامنگیر آنان شده است.
در این میان روشن است که استحکام خانواده در گرو داشتن ایمان قوی و اخلاق کامل است. به بیان بهتر فرد بی‌ایمان بیشتر گرفتار مفاسد اخلاقی می‌گردد. با استفادۀ نادرست از فضای مجازی، دسترسی به اعمال غیراخلاقی و خلاف دین بیشتر می‌شود. بسیاری از رفتارهای غیراخلاقیِ افراد متأهل مثل ارتباط با نامحرم و… از اثرات استفاده‌ی نادرست از فضای رسانه است (پرچم، علی بالایی، ۱۳۹۶، فصلنامه اخلاق، ش۲۸، ص۴۳).
بنابراین با توجه به حجم بالای آسیب‌ها و مشکلاتی که در اثر استفاده‌ی زیاد و نابجا از فضای مجازی و رسانه گریبانگیر فرزندانمان می‌شود باید تدابیری اندیشید.
یکی از خصوصیات طبیعی بچّه، تحرّک است. فرزند من باید تحرّک داشته باشد. پیامبر اکرم می‌فرمایند: «عَرَامَهُ الصَّبِیِ فِی صِغَرِه زِیادَهٌ فِی عَقلِه فِی کِبَرِه»؛ (پاینده، ۱۳۸۲، ص۵۶۴) بازیگوشی و پرتحرکی و شیطنت کودک در دوران کودکی، نشانگر فزونی عقل و مایه‌ی زیادی خِرَد او در بزرگسالی است. در این حدیث، بازیگوشی کودک ستایش شده است. در این رهنمود نبوی «عرامه» برای کودکان، ارزش و قوت شمرده شده و نشان‌دهنده‌ی زیادی خرد در بزرگسالی است.
این در حالی است که رسانه و فضای مجازی تحرّک را از بچه‌ها می‌گیرد. بچّه‌ای که تحرّک دارد فعّالیت سیستم دفاعی بدن و برخی از اعضا و جوارح بدن او بهتر می‌شود. بچه‌هایی که زیاد تلویزیون می‌بینند بیشتر در معرض بیماری‌های قلبی، قندی، عروقی و حتی آسم قرار می‌گیرند؛ پس رسانه به جسم نیز آسیب می‌رساند.
اگر مادر خانواده اطلاعاتی راجع به استفاده‌ی درست از فضای مجازی نداشته باشد، در دنیای رسانه‌ای غرق می‌شود. در صورتی که ما با استفاده‌ی صحیح از فضای مجازی می‌توانیم به اطلاعات مفید، سازنده و مورد نیازمان دست پیدا کنیم.
استفاده‌ی بیش از حد پدر و مادر از شبکه‌های اجتماعی در حقیقت این پیام را به فرزندان می‌دهد که شما آزاد هستید بدون مدیریت و برنامه‌ریزی و به میزان دلخواه از این فضا استفاده کنید.
امام خمینی(ره) درباره‌ی تربیت کودکان می‌فرمود: «با بچه روراست باشید تا آن‌ها هم روراست باشند. الگوی بچه، پدر و مادر هستند. اگر با بچه‌ها درست رفتار کنید، بچه‌ها درست بار می‌آیند. هر حرفی را به بچه زدید، به آن عمل کنید» (امام خمینی، ۱۳۸۷، ص۳۱).
بنابراین ابتدا باید زمان استفاده از رسانه‌ها را مدیریت کنیم و دوم این که ارتباطمان را با فرزندانمان بیشتر کنیم. برای آن‌ها وقت بگذاریم و شخصیت قائل شویم. از هر فرصتی برای گفتگو با یکدیگر استفاده کنیم. مثلاً می‌توانیم در حال پیاده‌روی، در حال خرید رفتن، در ماشین، در حال رفتن به مهمانی و… به فرزندانمان اجازه‌ی گفتگو و صحبت کردن بدهیم تا او مفید بودن خود را حس کند و بتواند در گفتگو با ما راحت باشد.
گاهی با او وقت بگذاریم و در کنار یک بازی کامپیوتری، او را همراهی کنیم، هر چند آن بازی مورد علاقه‌ی ما نباشد. این همراهی کردن باعث می‌شود فاصله‌ی منِ مادر و فرزندم کمتر شود و او به من نزدیک‌تر شود.
پیامبر خدا ص در این باره می‌فرمایند: «إِذا نَظَرَ الْوالِدُ إِلى وَلَدِهِ فَسَرَّهُ کانَ لِلْوالِدِ عِتْقُ نَسَمَهٍ»؛ (نوری، ۱۴۰۵، ج۱۵، ص۱۶۹) هر گاه پدر به فرزند خود نگاه کند و او را خوشحال سازد، (پاداشِ) آزاد کردن بَرده‌اى براى پدر است.
علاوه بر آنچه گفته شد تنهایی کمتر بچه‌ها، چه از نظر فیزیکی و چه از نظر روانی و عاطفی و گفتگو و وقت‌گذرانی با آنان می‌تواند منجر به درک متقابل شود.
اگر فرزندان ما ارتباطشان را با ما قطع کنند، با شخص دیگری رابطه برقرار می‌کنند و سریعاً جایگزین پیدا می‌کنند. بنابراین بزرگ‌ترین نقطه ضعف ما خانواده‌ها، عدم گفتگو با فرزندانمان است و بزرگ‌ترین کاری که ما والدین می‌توانیم برای بچه‌هایمان انجام دهیم به‌روز کردن و افزایش سطح و خواست فرهنگی فرزندانمان است. سعی نکنید با شرکت در کلاس‌ها، دوره‌ها و کارگاه‌های مختلف، مدل و شخصیت فرزندانتان را تغییر دهید؛ چون این کلاس‌ها، والدینی را پرورش می‌دهد که به دنبال جستجو و کنکاش در امور رسانه‌ای فرزندانشان هستند و این شیوه‌ی کنترل، قشنگ نیست و نه تنها نمی‌تواند کمکی بکند، بلکه فاصله‌ی ما با فرزندانمان را بیشتر از قبل می‌کند. مثلاً اگر فرزندمان با کسی در ارتباط است که به صلاحش نیست و مورد پسند هم نیست و با ارزش‌های خانوادگی و اعتقادی ما مغایرت دارد سریع موضع‌گیری نکنیم، او را طرد نکنیم بلکه همان لحظه با صبوری، برایش توضیح دهیم که این مسأله می‌تواند چه عواقبی در پی داشته باشد.
با توجه به این که امروزه نقش رسانه و فضای مجازی در بین اعضای خانواده پررنگ است یک مادر اگر بخواهد از رسانه‌ها استفادۀ مفید و هوشمندانه داشته باشد باید سطح سواد رسانه‌ای خود را بالا ببرد. اگر امروز نتوانیم فضای مجازی را تحت مدیریت خود قرار دهیم، قطعاً فرزندان ما دچار آسیب‌هایی در آینده خواهند شد.
منابع
۱. پاینده، ابوالقاسم؛ نهج‌الفصاحه(مجموعه کلمات قصار حضرت رسول ص)، تهران، دنیای دانش، چاپ چهارم، ۱۳۸۲.
۲. پرچم، اعظم، علی بالایی، آسیه؛ راهکارهای اخلاقی- قرآنی در ارتقای سواد استفاده از فضای مجازی در خانواده، ش۲۸، ۱۳۹۶.
۳. رجایی، غلامعلی؛ برداشت‌هایی از سیره امام خمینی ره، ج ۱، تهران، مؤسسه تنظیم نشر و آثار امام خمینی، ۱۳۸۷.
۴. نوری، حسین بن محمدتقی؛ مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسه آل البیت ع، ۱۴۰۸ق.
