تأثیر اقتصاد دانش‌‌بنیان بر رونق اقتصادی و کاهش نرخ بیکاری

مریم سالاری مقدم

مقام معظم رهبری (دام ظله) امسال را سال "تولید، دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین" نامگذاری نموده و بر اقتصاد دانش‌بنیان تأکید نمودند.

در مقاله‌ی زیر در جستجوی آنیم که بدانیم چگونه می‌توان به کمک اقتصاد دانش‌بنیان موجب رونق اقتصادی و افزایش اشتغال و کاهش بیکاری شد.

مفهوم اقتصاد دانش‌بنیان Economy Based Knowledge) (KBE))

«اقتصاد دانش بنیان اقتصادي است که بر اساس تولید، توزیـع و کـاربرد دانـش و اطلاعـات شکل گرفته و سرمایه‌گذاري در دانش و صنایع دانش پایه مورد توجه قرار می‌گیرند .اقتصاد دانش‌بنیـان اقتصادي است که در آن تولید، توزیع و کاربرد دانش، عامل و محرك رشد اقتصادي، تولید ثروت و اشتغال در تمام صنایع است» (میرمعزی، 1391، صص 65-64).

اقتصاد دانش‌بنیان به دو ویژگی مشخص اقتصاد جدید اشاره دارد:

1. دانش نسبت به گذشته هم از نظر کمی و هم از نظر کیفی اهمیت بیشتری یافته است.

2. کاربردهای فناوری اطلاعات و ارتباطات محرکه‌های اقتصادی هستند (پور فرج و دیگران، 1391، ش 64-63، ص 16).

مفهوم بیکار

در علم اقتصاد، «بيكار به شخصي گفته مي‌شـود كـه در سن  15تا  65سالگي جوياي كار باشد ولي شغل يا منبـع درآمد نداشته باشد».

آثار زیانبار بیکاری

متغيـر بيكاري نماينده‌اي از نبـود فرصت‌هاي قانوني كسب و درآمد است. وقتي فردي بيكار مي‌شود بازدهي نهايي ناشـي از فعاليـت‌هـاي قـانوني كـار كاهش و انگيزه و احتمال ورود به جرایم افـزايش مي‌يابد. بیکاري عامل ايجاد آشفتگي در شرايط اقتصادي جامعه است. افراد بيكار به صـورت سربار در جامعه ظاهر مي‌شوند و سهمي در توليد كالا و خدمات ندارند.

علاوه بـر اين، مشكل بيكاري باعث گرفتار شدن افراد در مشكلات و گرفتاري‌هاي اجتماعي مثل جرایم، اعتياد، طـلاق و فساد اخلاقي مي‌شود و بنيان‌هاي فرهنگي جامعه را بـه تزلزل و ويراني مي‌كشاند كه ادامه‌ی اين روند، هزينه‌هاي اقتصادي و اجتماعي را دربـرخواهـد داشـت.

از طرف ديگر با وجود بيكاري در جامعه، قدرت خريـد افراد پايين مي‌آيد و چرخه‌ی‌ اقتصاد بـه دليل فقدان پس‌انـداز و سرمايه‌گذاري ناشي از بيكاري، كند مي‌شود و در نهايت توليد ملي نيز كاهش مي‌يابد (غفاری فرد و دیگران، 1400، ص92).

رابطه‌ی اقتصاد دانش‌بنیان و کاهش بیکاری

تحقيقات نشان مي‌دهـد كـه بين افزايش نرخ رشـد اقتصادي و كاهش نرخ بيكاري، رابطه‌ی مستقيمی وجود دارد؛ يعني بـا افزايش توليد ناخـالص داخلي و رشد اقتصادي، اشتغال ايجاد مي‌شود و نرخ بيكاري كاهش مي‌يابد. بنابرابن براي از بين بردن بيكاري، ابتدا بايد رشد اقتصادي به وجود بيايد. امروزه كشورهاي توسعه­يافته براي دستيابي بـه رشد اقتصادي از ابـزار دانـش اسـتفاده مي‌كنند. زیرا استفاده از دانش و فناوري باعـث افـزايش مهارت و تخصص نيروي كار، افزايش بهـره‌وري و كـاهش هزينه‌هاي توليد شده و در نهايـت باعـث افـزايش توليـد و كاهش بيكاري مي‌شود.

از چند دهه پیش تا کنون، دانش يكـي از عوامـل توليـد و منـابع توسـعه‌ی اقتصادي در كشورهاي توسعه‌يافته به حساب مي‌آيد. در عصر حاضر مشاهده مي‌شود كه بهترين عملكـرد اقتصادي و بازدهي فعاليت‌هاي اقتصادي از آنِ كشورهایي است كه دانش را بـه طور مطلوب نهادينه نموده و در فعاليت‌هاي توليدي و اقتصادي از آن استفاده مي‌كنند. تغييرات اساسي و يا دگرگوني كه در ساختار اقتصادي كشورها طي چند دهه‌ی گذشته اتفاق افتـاده، نشان‌دهنده‌ی وقوع گذار اقتصـاد مبتنـي بـر منـابع بـه اقتصاد دانش‌بنيان است.

امـروزه در سـاختار اقتصـادي علاوه بر افزايش مطلق توليد، به افزايش توانايي سيستم اقتصادي، بهبود كيفيت زندگي و افـزايش رفاه نيز توجه مي‌شـود. از آن جا كه گسترش و بـه‌كارگيري دانـش در فعاليت‌هاي اقتصادي سـبب افـزايش مهارت نيـروي كـار، تغييرات شـيوه‌ی جديـد توليـد، افـزايش بهـره‌وري و كيفيـت زندگي مي‌شود، بسياري از كشورهاي دنيا حركت به سـمت اقتصاد دانش‌بنيـان را در راهبردهاي توليدي و اقتصـادي مورد توجه قرار داده‌اند (غفاری فرد و دیگران، 1400، ش81، ص92).

در قرن نوزدهم و بیستم عامل‌هاي محسوسی مانند سرمایه‌ی فیزیکی، نیروي کـار و منـابع طبیعی به عنوان عوامل تولید و عناصر رشد اقتصادي مد نظر بوده اما در قرن اخیر افزون بر آن‌ها، عامل‌هاي غیرمحسوسی مانند دانش، اطلاعات و ویژگی‌هـاي فرهنگی را نیز از منابع جدید رشد اقتصادي در نظر می‌گیرند .همچنین در گذشته فناوري و دانش به عنوان عوامـل بـرون‌زا نسـبت بـه تولید و رشد اقتصادي در نظر گرفته می‌شد اما امروزه باور بر این است که این عوامل درون‌زا بوده و بـر کارایی تمام عوامل و منابع رشد اقتصادي اثر می‌گذارند. بر این اساس امروزه نقش دانش در رسیدن به رشد اقتصادي غیر‌قابل‌انکار است. به گونه‌ای که اگر کشور در دانش از دشمن سـبقت نگیرد و نیازمند دانش وي باشد، نمی‌تواند در عرصه‌ی اقتصاد قدرتمنـد و مسـتقل عمل کند. از این رو پدید ساختن اقتصاد دانش‌بنیان یکی از سیاست‌هاي ضرور براي دستیابی بـه اسـتقلال اقتصادي است (میرمعزی، 1391، ص 65).

اقتصادي كه در ساختار آن دانش نهادينه شده باشد، مي‌تواند مطابق با مقتضيات زمان، بـه مهارت و تخصص، خلاقيـت و نوآوري دست يابد و كسب اين ويژگي‌ها موجب افزايش بهره‌وري، افزايش درآمدها و اشتغال، رشد اقتصادي و كاهش بيكاري خواهد شد (غفاری فرد و دیگران، 1400، ص91).

 

منابع

1. پور فرج، علیرضا، کشاورز، هادی، انصاری سامانی، حبیب؛ فرهنگ؛ قلب اقتصاد دانش‌بنیان در رشد و توسعه اقتصادی، نشریه علمی تخصصی مهندسی فرهنگی، سال ششم، ش 64-63، فروردین و اردیبهشت 1391.

2. غفاری فرد، محمد، ملکی نصر، هاشم، حاذق، سید محمد؛ اثر شاخص ترکیبی اقتصاد دانش‌بنیان بر کنترل بیکاری، فصلنامه رهیافت، ش81، بهار 1400.

3. میرمعزی، سید حسین؛ اقتصاد مقاومتی و ملزومات آن (با تأکید بر دیدگاه مقام معظم رهبری(مد ظله))، فصلنامه علمی و پژوهشی اقتصاد اسلامی، ش47، پاییز 1391.

شماره نشریه:  شمیم نرجس شماره 44