مریم سالاری مقدم
استاد بتول شعرباف معروف به قانع یکی از زنان نمونه و معاصری بود که با تلاش و پشتکار زیاد توانست یکی از قدیمی‌ترین حوزه‌های علمیه‌ی بانوان در مشهد را پایه‌ریزی نماید. ایشان با تأسیس حوزه‌ی علمیه حضرت رقیه س راه ورود بانوان به عرصه‌ی دینی و یادگیری معارف اسلامی را باز نموده و توانست طلبه‌های زیادی تربیت نماید.
به طور حتم ایشان به این منظور تلاش‌های تبلیغی زیادی نمود تا این که توانست در دوران رژیم ستمشاهی و زمانی که بیان برخی مباحث دینی جرم تلقی می‌شد، این مکتب را بنا نموده و زنان جوان و دختران نوجوان را به یادگیری معارف اسلامی فرابخواند. بی‌شک آشنایی با این شیوه‌ها می‌تواند الگوی خوبی برای همه‌ی مبلغین باشد. در ذیل به برخی از ویژگی‌های این بانوی فاضله اشاره می‌شود.
۱. خوشرویی
یکی از ویژگی‌های مبلغ دین خوشرویی و مهربانی با مردم است. قرآن نیز مهم‌ترین راز توفیق پیامبر اسلام ص در امر تبلیغ دین را مهرورزى و حسن خلق آن حضرت مى‌داند. پیامبر ص، با این ویژگی چنان یارانشان را شیفته‌ی خود کرده بودند که با تمام وجود به ایشان عشق مى‌ورزیدند. علاوه بر این دشمنان قسم‌خورده‌ی ایشان نیز در اثر این خصلت والاى انسانى، تبدیل به دوستانی با وفا شدند (شم‌آبادی، ۱۳۹۳، ص ۱۳).
در خاطراتی که از استاد قانع بازگو شده این ویژگی به خوبی دیده می‌شود.
«هر وقت با مادرم به مکتب می‌رفتم، حاج خانم با تمام احساس می‌گفتند: دخترم کجا بودی؟ چند وقتی است که تو را ندیده‌ام، دلم برایت تنگ شده است. بعد مرا بغل می‌کردند و به شدت در سینه‌ی خود فشار می‌دادند. شاید حاج خانم این کار را برای خیلی‌ها انجام می‌دادند ولی من که بچه بودم، فکر می‌کردم حاج خانم چقدر مرا دوست دارند و همیشه سعی می‌کردم موقع آمدن به مکتب، خودم را به حاج خانم نشان دهم. خیلی وقت‌ها وقتی وارد دفتر می‌شدم، می‌دیدم حاج خانم مرا می‌بیند و به من اهمیت می‌دهد و همین خاطره‌ی کوچک که از ذهن من پاک نمی‌شد- چون در دوران پاک کودکی نقش بسته بود- باعث شد در آینده من هرطور بود خودم را مکلّف به خواندن درس حوزه کردم» (مریم بسکابادی، ۹/۱۳۹۳).
«ندای قشنگ حاجیه خانم در روزهای چهارشنبه که جزء درسمان بود و هر چهارشنبه ما موظف به شرکت در کلاس اخلاق حاجیه خانم بودیم، در گوشمان هنوز طنین‌انداز است. هر موقع وارد سالن می‌شدند با چهره‌ای بشاش و زیبا و خندان وارد می‌شدند و جمله‌ای که به جمعیت می‌گفتند این بود: السّلام علیک یا أنصار دین الله و أنصار رسوله» (راضیه خیرخواه، ۹/۱۳۹۳).
«12 سالم بود که به پشتوانه‌ی حضور خواهرم در مکتب، وارد این حوزه شدم. حضور در چنین مکانی که از همه‌ی گروه‌های سنی به‌ویژه بانوان بزرگسال تشکیل شده بود، بالطبع برای جوانی به سن و سال من سخت به نظر می‌رسید اما در همان اولین حضورم در این مکان و نخستین برخوردم با حاج خانم قانع، نظرم درباره‌ی محیط آنجا عوض شد و اشتیاق زیادی برای ادامه‌ی این حضور در خودم احساس کردم. سلام و احوال‌پرسی ساده و صمیمی، لحن گرم و نگاه مهربان و محترمانه‌ی ایشان در بدو ورود باعث شد من در این‌جا احساس راحتی بیشتری بکنم. بعد از آن به مدت یک سال در کلاس‌های قرآن و تجوید و احکام حضور یافته و در جلسات هفتگی حاج خانم قانع در روزهای چهارشنبه حاضر می‌شدم؛ زیارت آل‌یاسین و سخنرانی‌های عمومی ایشان.
برایم جالب بود که در طول این مدت هر زمان با ایشان رو‌به‌رو می‌شدم رفتارشان با من اصلاً شبیه یک نوجوان ۱۲-۱۳ساله نبود، با وجود فعالیت کم من در آنجا محبت و احترامی که در رفتارشان دیده می‌شد جوری بود که انگار من هم یکی از مسئولان آنجا هستم! در پی حضور مداوم من در جلسات و صحبت‌های حاج خانم قانع پیرامون دین و وظیفه‌ی تک‌‌تک ما در قبال اسلام و دین، تصمیم من برای شروع تحصیلات طلبگی حتمی شد» (مرضیه چیت‌ساز، ۹/۱۳۹۳).
۲. عامل به علم خود بودن
از دیگر ویژگی‌های مبلغ دینی عامل بودن به گفته‌ها و سخنان خود است. در روایت آمده است: «کُونُوا دُعَاهَ النَّاسِ بِغَیْرِ أَلْسِنَتِکُمْ» (کلینی، ۱۴۰۷ ق، ج۲، ص ۷۸؛ محمودی بهبهانی، ۱۳۸۶، ص۶۰). اگر مبلغ دینی به اقوال خود عمل کند به طور حتم بر مخاطب تاثیرگذار خواهد بود. یکی از علل پیشرفت رسول اکرم در تبلیغ رسالت الهی آن بود که هر چه می‌گفت و به مردم دستور می‌داد، خود به آن عمل می‌کرد و همین امر، بر تأثیر کلام آن حضرت در قلوب مردم می‌افزود.
ائمه‌ی معصومین ع نیز این‌گونه بودند و آنچه را که می‌دانستند خود به کار می‌بستند و به مردم نیز یاد می‌دادند و توصیه به عمل می‌نمودند. مبلّغ باید پیام خدا را برساند، خود به آن عمل کند و در عمل به آن پشتکار داشته باشد (شم آبادی، ۱۳۹۳، ص ۱۳).
«یکی از توصیه‌های حاجیه خانم قانع به طلبه‌ها و دوستانشان این بود که سحرخیز باشند و نماز شب بخوانند و بین‌الطلوعین را بیدار باشند و خودشان چنین می‌کردند» (زنبیلباف، ۹/۱۳۹۳).
همچنین در بیان این ویژگی ایشان گفته شده: «در مقابل اوامر الهی با هیچ کس رودربایستی نداشتند مخصوصاً در برابر انقلاب؛ یک انقلابی به تمام معنا. ریزه‌کاری‌هایی را دقت می‌کردند که برای همه‌ی ما تعجباتی بود» (خانم افشار، مدیریت مکتب حضرت رقیه س، مهر ماه۱۴۰۰).
۳. تشویق طلاب به تبلیغ
ایشان از همان ابتدای ورود طلاب به حوزه، آن‌ها را تشویق به تبلیغ و آگاهی‌دهی به جامعه می‌کردند و هرگز مانع آن‌ها در این راه نمی‌شدند.
«سال‌های اول حوزه بودم. حاجیه خانم فرمودند که بچه‌ها حتماً بروید تبلیغ. گفتیم: حاجیه خانم ما هنوز اوّل راه هستیم، خیلی مانده تا مبلغ شویم.گفتند: نه مادر! هر کس باید خود مبلغ باشد و انصافاً از همان اوّل به ما جرأت و شهامت صحبت کردن و بیان را آموختند و در ماه مبارک رمضان، اوّلین سالی که تبلیغ رفتیم، هر روز که می‌خواستیم برویم، سعی می‌کردیم اوّل به مدرسه بیاییم و آیات و نکاتی که لازم بود از استاد قانع فرامی‌گرفتیم و همان روز درمورد همان‌ها صحبت می‌کردیم» (راضیه خیرخواه، ۹/۱۳۹۳).
۴. توجه به شادابی روحیه‌ی طلاب
توجه به شادابی دختران جوان از اهمیت به‌سزایی برخوردار است و اصلاً یکی از نیازهای تربیتی آن‌ها می‌باشد. دختران جوان اگر از شادابی لازم برخوردار باشند، افکارشان به سمت اهداف درست و مثبت پیش رفته و می‌توان آن‌ها را در جهت اهداف صحیح تربیت نمود.
«حاج خانم قانع دوست داشتند طلبه‌ها همیشه شاداب و با روحیه باشند تا بتوانند با انرژی بیشتری درس‌های حوزه را بخوانند و تبلیغ دین را با انرژی بیشتری انجام دهند. لذا هر کاری که باعث می‌شد آن‌ها را به این هدف برساند، انجام می‌دادند. یکی از کارهایی که برای این منظور انجام می‌دادند این بود که همزمان با فصل بهارکه گل‌های بنفشه به بازار می‌آمد سفارش تعداد زیادی گل بنفشه می‌دادند و آن‌ها را در باغچه‌های مکتب می‌کاشتند.گل‌ها طراوت خاصی به فضای معنوی مکتب می‌داد و ما همه با تماشای گل‌ها بیش از پیش به درایت حاج خانم قانع آفرین می‌گفتیم» (نصرت خداپرست، ۲۱/۱۴۰۰).
«یکی از کارهای جالب حاج خانم قانع که هم جنبه‌ی تفریحی داشت هم جنبه‌ی آموزشی و اخلاقی، این بود که سالی یک مرتبه طلاب را مسافرت می‌بردند و این مسافرت مصادف بود با سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی(ره). این مسافرت، هم زیارت بود و هم سیاحت؛ زیارت از امامزاده‌های بین‌راه که ما را با فرزندان ائمه‌ی اطهار ع و سرگذشتی که برآن‌ها گذشته، آشنا می‌کرد و هم سیاحت بود که شامل بازدید از مناطق دیدنی، موزه‌ها و اماکن تاریخی که طلاب را با سرگذشت کشور و مردانی که سرنوشت کشور را تغییر داده بودند، آشنا می‌کرد… از اماکن تاریخی و امامزاده‌ها که بگذریم بازدیدی که از منزل امام خمینی(ره) و حسینیه‌ی جماران داشتیم از همه خاطره‌انگیزتر بود؛ این مسافرت که مسافرتی در کنار طلاب و اساتید بود، بسیار مسرّت‌بخش بود؛ اما چیزی که این مسافرت را خاص و لطف آن را صدچندان می‌کرد، مسافرت با حاج خانم قانع و بهره‌گیری از سخنان ملکوتی و درس گرفتن از سیره‌ی متواضعانه و پیامبر‌گونه‌ی ایشان بود» (نصرت خداپرست، ۲۱/۱۴۰۰).
حاجیه خانم قانع با دستان خالی ولی با توکل بر خداوند و پشتکاری قوی توانست صدها طلبه را تربیت نموده و افراد زیادی را به صراط مستقیم هدایت نماید.
موارد فوق خلاصه‌ای از ویژگی‌های تبلیغی ایشان بود که بیان شد. باشد که این ویژگی‌های راهبردی، الگویی برای همگان و سرلوحه‌ی زندگی تمام مبلغان و معلمان برای تربیت نسل جوان باشد.
منابع
۱. شم‌آبادی، احمد، بهشتی، سعید؛ صفات و ویژگی‌های تربیتی مبلغان از منظر قرآن کریم، فصلنامه تربیت تبلیغی، ش۳و۴، تابستان ۱۳۹۳.
۲. کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی(ط- اسلامیه)، ج۲، محقق: علی اکبر غفاری، محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ ۴، ۱۴۰۷ق.
۳. محمودی بهبهانی، عبدالحسن؛ تبلیغ، مبلغان و خطابه، ماهنامه مبلغان، شماره ۸۹، فروردین ۱۳۸۶.
