رحیم زاده
قرآن کریم در آیه‌ی ۱۴ سوره‌ی طه می‌فرماید: «اقم الصلوه لذکری»؛ نماز را به یاد من به پای دارید.
می‌دانیم که نماز تنها در شریعت اسلام تشریع نشده بلکه در ادیان پیشین نیز به شکل‌های مختلفی وجود داشته است. قرآن مجید در آیات مختلفی، نماز را از وصایای پیامبرانی چون حضرت موسی ع و عیسی ع و اسماعیل ع و لقمان و پیامبر اکرم ص دانسته است. در همین راستا امام صادق ع نیز آن را آخرین و مهم‌ترین سفارش‌های پیامبران بیان کرده‌اند و می‌فرمایند: بهترین اعمال نزد خداوند متعال نماز است که آخرین سفارشات انبیای الهی است (کافی، ج۳).
اکنون با توجه به جایگاه ویژه‌ی نماز در میان عبادات، در ادامه چند مسأله در مورد نماز قضا از جمله شک در اصل نماز قضا، شک در تعداد نماز قضا، خواندن قضای نماز به صورت احتیاطی، خواندن نماز قضا به جای نماز مستحبی، تأخیر در خواندن نمازهای قضا مورد بررسی قرار می‌گیرد.
شک در اصل نماز قضا
سؤال: وظیفه‌ی کسی که شک دارد نمازی از او فوت شده است، چیست؟
چیزی بر او واجب نیست، هر چند احتیاط مستحب این است که قضای آن را به جاآورد.
(مراجع عظام تقلید العروه الوثقی، ج۱، نماز قضا، مسأله‌ی۳۰ و توضیح‌المسائل مراجع، ج۱، م۱۳۷۴).
شک در تعداد نماز قضا
سؤال: کسی که می‌داند نماز قضا دارد، ولی تعداد آن را نمی‌داند، چه وظیفه‌ای دارد؟
چنانچه مقدار کمتر را بخواند و به قدر متیقن از نمازهای فوت شده اکتفا کند کافی است. ولی بهتر این است که به قدری نماز بخواندکه یقین کند تمام آن‌ها را خوانده است
(مراجع عظام تقلید العروه الوثقی، ج۱، نماز قضا، م۲۶ و توضیح‌المسائل مراجع، ج۱، م۱۹۳۰).
خواندن قضای نماز به صورت احتیاطی
سؤال: آیا انسان می‌تواند نمازهایی را احتیاطاً قضا کند که احتمال می‌دهد نخوانده است یا احتمال اخلال در آن را می‌دهد؟
بله، احتیاط مستحب این است که قضای آن‌ها را به جاآورد (احتیاط مستحب در صورتی است که منجر به وسوسه نشود).
(مراجع عظام تقلید العروه الوثقی، ج۱، نماز قضا، م۳۰).
قضای نماز به سبب نبود حضور قلب و توجه در نماز
سؤال: آیا انسان به دلیل نداشتن حضور قلب و توجه در نماز می‌تواند دوباره نماز را به جاآورد؟
– اعاده ندارد. (مقام معظم رهبری. موسوعه‌ی فقهی جامعه‌الزهرا، مجموع احکام۳، مبحث نماز، ص۱۰۳ و ۱۰۴).
– اگر در نماز ظاهراً نقصانی نبوده است، اعاده نکند و با تعقیبات، آن را جبران کند (آیه‌الله مکارم شیرازی، استفتائات، ج۱، س۲۳۳).
– اگر احتمال خلل ندهد، اعاده‌ی آن مشروع نیست (آیه‌الله سیستانی، منهاج‌الصالحین، ج۱، م۸۲۶).
خواندن نماز مستحبی یا نماز استیجاری با وجود نماز قضا
سؤال: آیا کسی که نماز قضا دارد می‌تواند نماز مستحبی بخواند یا نماز استیجاری قبول کند؟
بله، مانعی ندارد و جایز است. ولی مکلف نباید در خواندن نمازهای قضای خویش سهل‌انگاری کند (مراجع عظام تقلید، توضیح‌المسائل مراجع، ج۱، م۱۳۷۳- العروه الوثقی، ج۱، نماز استیجاری، س۸).
خواندن نماز قضا با وجود فرا رسیدن زمان خواندن نماز یومیه
سؤال: آیا کسی که نماز قضا بر عهده دارد پس از فرا رسیدن وقت و واجب شدن خواندن نماز یومیه، می‌تواند نماز قضا بخواند؟
– می‌تواند قبل از نماز ادا، نماز قضا بخواند هر چند تعجیل در خواندن نماز قضا و تقدیم آن بر نماز حاضر مستحب است و چنانچه برای خواندن تمام نمازهای قضا وقت ندارد یا نمی‌خواهد همه را در آن روز بخواند مستحب است نماز قضای آن روز را پیش از نماز ادا بخواند.
(حضرت امام خمینی – آیه‌الله سیستانی، توضیح‌المسائل مراجع، ج۱، م۱۳۸۴ و منهاج‌الصالحین، ج۱، م۷۳۰).
– اگر یک یا دو نماز قبل از آن (از همان روز) قضا شده باشد، احتیاط واجب این است که پیش از نماز همان روز، آن را قضا کند، مگر اینکه سبب از دست رفتن وقت فضیلت نماز حاضر شود (آیه‌الله مکارم، توضیح‌المسائل، م۱۲۰۰).
خواندن نماز قضا به جای نماز مستحبی
سؤال: آیا نمازهای قضایی که در شب‌های احیا (شب۱۹، ۲۱ و ۲۳ ماه رمضان) به جای نماز مستحبی خوانده می‌شود، جانشین نماز مستحبی آن شب‌ها می‌شود؟
– در فرض سؤال، جانشین نماز مستحبی نمی‌شود. (مقام معظم رهبری، رهیافت احکام ۱۵، احکام نماز قضا، ص ۸۹).
– نماز قضا مقدم بر نماز مستحبی است و اگر آن را به جاآورید، ان شاءالله خداوند مهربان ثواب نماز مستحب شب‌های قدر را به شما عنایت خواهد کرد (آیه‌الله مکارم، رهیافت احکام شماره ۱۵، احکام نماز قضا، ص ۸۹).
