مریم سالاری مقدم
کار و تلاش از منظر اسلام جایگاه مقدس و والایی دارد. همچنین فرهنگ کار در سیره‌ی اهل بیت ع از نمود ویژه‌ای برخوردار است به طوری که بر اساس روایات تاریخی، اغلب آنان در گرمای تابستان حجاز، به باغبانی و کشاورزی مشغول بوده‌اند.
وقتی سخن از کار و تلاش به میان می‌آید، موضوعی به نام تنبلی نیز مطرح می‌شود که باعث رخوت و سستی و فقدان انگیزه و عدم تلاش می‌شود. از این رو پرداختن به این بحث اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.
می‌دانیم که تولید یکی از سیاست‌ها و مقررات کلی اسلام در زمینه‌ی هدایت اقتصادی به شمار رفته و فعال‌ترین عامل درآمد و توسعه‌ی اقتصادی است که از مشارکت سرمایه و نیروی کار پدید می‌آید. به عبارت دیگر تولید در «ایجاد چیز سودمند» خلاصه شده و از به کارگیری دو نوع سرمایه‌ی خدادادی و اندوخته‌ی انسانی حاصل می‌شود. بخشی از سرمایه‌های خدادادی در وجود و توانمندی‌های بالفعل و بالقوه‌ی خودِ انسان متجلی است و بخشی دیگر در گوشه و کنار آفرینش و طبیعت در اختیار انسان قرار گرفته است (طاهری، ۱۳۹۱، ص ۵۸). بنابراین انسان‌ها باید با شناخت ظرفیت‌های وجودی خود به دنبال کار و تولید مولد باشند.
البته تولید و کارآفرینی موانع مهمی بر سر راه دارد. موانعی همچون فقدان سرمایه، وجود قوانین دست و پاگیر اداری، ناآشنایی با بازار کار، عدم یادگیری حرفه و فن خاص و… اما بی‌تردید تنبلی و کاهلی یکی از موانع مهم کارآفرینی و تولید محسوب می‌شود که انسان را از تلاش و کوشش برای ایجاد کسب و کار مناسب باز می‌دارد.
تنبلی و سستی و رخوت در انسان موجب می‌شود تا انگیزه‌ی مناسب برای تولید در او شکل نگیرد. انسان‌های کارآفرین انسان‌های باانگیزه‌ای هستند که مدام در حال تلاش و یادگیری‌اند هرچند بارها شکست بخورند.
مقام معظم رهبری(دام ظله) در این‌باره می‌فرمایند:
«ما باید فرهنگ کار و تولید و تلاش را ترویج کنیم؛ این روحیه‌ی نشستن و ثروت بادآورده را انتظار کشیدن باید از بین برود. این را نباید ترویج کنیم» (سخنرانی مقام معظم رهبری در تاریخ ۴/۲/۹۸).
در واقع تنبلی موجب می‌شود انسان در اولین شکست، از ادامه‌ی راه باز ماند و آن کار را پیگیری نکند. در صورتی که در شرح حال انسان‌های بزرگ آمده که بارها شکست خورده اما ناامید نشده و دوباره با تغییر ابزار و شیوه‌ها به موفقیت رسیده‌اند. پس عمل، هنگامى بارور و نتیجهبخش است که ادامه پیدا کند. عملى که زمانى شخص عامل به آن برخیزد و زمانى دیگر آن را فروگذارد، فایدهاى براى او ندارد و تنها بر ناتوانى او مىافزاید چرا که ترک عمل گاه به تنبلى و نومیدى مىانجامد، همان گونه که ادامه دادن آن سبب شادى و شور و نیرو و تلاش مىشود.
در این زمینه امیرالمؤمنین ع فرموده است: «من یعمل یزدد قوّه، من یقصّر فی العمل یزدد فتره»؛ هر کس به کار برخیزد، نیرومندتر مىشود و هر کس در کار کوتاهى کند، سستى او افزایش پیدا مىکند (حکیمی، ۱۳۸۰، ج ۱، ص۵۹۲).
و نیر: «سستى و تنبلى، آخرت را تباه مىکند» (بروجردی، ۱۳۸۶ ق، ج۲۲، ص۱۵۹).
امام صادق ع نیز فرموده‌اند: «تنبلى و سستى، دشمن کار و عمل است» (همان).
افراد پرتلاش و با پشتکار در جهت انجام دادن هر چه بهتر امور می‌کوشند و از کار کردن برای رسیدن به هدف خود لذت می‌برند. آنان برای رسیدن به هدف، از موانع نمی هراسند، به سخنان بیهوده و مأیوس‌کننده‌ی اطرافیان اهمیت نداده و خستگی به خود راه نمی‌دهند و موانع اداری، سنگ‌اندازی‌ها، شکست‌های مکرر و… نمی‌تواند آنان را از رسیدن به هدف بازدارد.
اگر مردم کشوری خواهان شکوفایی اقتصاد و بهتر شدن وضعیت اقتصادی خود هستند، باید اینگونه باشند. همانگونه که برخی از کشورها همچون کُره با تکیه بر تولید داخلی و تلاش مضاعف، توانستند اقتصاد خود را سر و سامان داده و جزء کشورهای موفق دنیا در این زمینه باشند.
منابع
۱. بروجردی، آقاحسین؛ منابع فقه شیعه (ترجمه جامع أحادیث الشیعه)، تهران، فرهنگ سبز، ۱۳۸۶.
۲. حکیمی، محمدرضا و دیگران؛ الحیاه، ج ۱، ترجمه احمد آرام، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۰.
۳. سخنرانی مقام معظم رهبری در تاریخ ۴/۲/۹۸.
۴. طاهری، سید محمود؛ الزامات و ضرورت‌های تولید ملی، کار و سرمایه ایرانی، اشارات (مجموعه مقالات ویژه‌ی سال تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه‌ی ایرانی)، ۱۳۹۱.
