طاهره پرتوی
دین اسلام آخرین برنامه برای تکامل بشر است که خدا نقشهی آن را در کتاب خود، قرآن رسم نموده است. همچنین پیامبر ص و امامان معصوم ع را مفسر آن قرار داده است. در برابر این گنج بزرگ، دشمنان بزرگی هم وجود داشته است؛ خواه در زمان دعوت به اسلام و تشکیل حکومت اسلامی و خواه در زمان تثبیت و دوام اسلام.
سیرهی اهلالبیت ع به روشنی بیانگر استقامت و ایستادگی آنها در برابر مشکلات و حاکمان جور و ستم است. تلاشهای بیوقفهی امامان، دین اسلام را حفظ و وحدت اسلامی را پایهگذاری کرده است.
به طور کلی در زندگی همهی انسانها دفاع وجود دارد. هر کس اولویتها و ارزشهای خاصی را در زندگی مهم میداند؛ اما مطمئناً اعتقادات جایگاه ویژهای برای همه دارد، زیرا برنامهی زندگی در سایهی دین و عقاید شکل میگیرد. ممکن است مشکل در ابعاد مختلف زندگی به وجود آید. راهکار نجات از مشکل در درون دین است؛ در واقع درک درست و پایبندی به دین راهگشای همهی مشکلات است در این صورت آنچه اهمیت مییابد دفاع از اصل دین است که خدشه دار نشود.
این مقاله بصورت مختصر به جایگاه ایستادگی و مقاومت حضرت زهرا ع در دفاع از دین اسلام میپردازد.
معنای مقاومت
ایستادگی یعنی پایداری، استواری، ثبات، استقامت و مقاومت در برابر امری (دهخدا).
معنای مقاومت اینست که انسان یک راهی را انتخاب میکند و آن را راه حق میداند در این راه شروع به حرکت کند و موانع نتواند او را از حرکت در این راه منصرف کند و متوقف کند (بیانات مقام معظم رهبری، مراسم شب سالگرد رحلت امام خمینی ره، 1398).
ابعاد مقاومت
ایستادگی و مقاومت در برابر مشکلات در ابعاد گوناگونی صورت میگیرد. مشکلات اعتقادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، نظامی و... در برابر حکومت اسلام صف کشیدهاست. در مقابله با این مشکلات دفاع و مقاومت هم باید از جنس خود مشکل باشد. بنابراین ابعاد مقاومت نیز هم نام خود مشکل است: مسأله ابعاد مقاومت را شکل میدهد مسأله مقاومت اعتقادی، سیاسی، اقتصادی و... .
حضرت زهرا س اسوهی مقاومت
ابزارهای مقاومت حضرت زهرا س عبارتند از:
_دشمن شناسی (درک تفکر دشمن و دفاع مناسب)
پس از رحلت پیامبر ص با وقوع ماجرای سقیفه در مسیر حکومت اسلامی انحراف بوجود آمد. حضرت زهرا س مسألهی فدک را که حق مسلم ایشان بود دستاویز قرار دادند تا بهوسیلهی آن چهرهی واقعی خلیفه را برای مردم آشکار کنند. به صورت کاملاً مختصر به این ماجرا اشاره میشود: پس از رحلت پیامبر ص خلیفه حق فدک را از حضرت زهرا س سلب کرد. حضرت زهرا س ابوبکر را مؤاخذه میکند که چرا کارگران مرا از ملک شخصیام که پدرم به من بخشیده بیرون کردهای؟ ابوبکر درخواست کرد «شاهد بیاور». حضرت زهرا س شاهد میآورند و بینشان کاغذ تأیید اینکه فدک حق حضرت زهرا س است نوشته میشود اما عمر کاغذ را پاره میکند. بعد از چند روز دوباره حضرت زهرا س دربارهی ارث پدری با ابوبکر صحبت میکند و ابوبکر میگوید پیامبران از خود ارثی به جا نمیگذارند. حضرت زهرا س با استشهاد به آیات قرآن سخن ابوبکر را رد میکند. وقتی سخنان حضرت زهراس برای ابوبکر اثر گذار نبود ایشان تصمیم گرفتند که احیای حقشان را علنی کنند و حضرت حقشان را در مسجد در حضور انصار و مهاجرین با صدای رسا مطرح کردند. حضرت زهرا س در مسجد خطبه خواندند و دوباره آیات قرآن و احکام الهی را به مردم گوشزد کردند ماجرای غدیر را یادآوری کردند. ابوبکر با بیان حدیث جعلی و نسبت دادنش به پیامبر ص (پیامبران درهم دینار و پول از خود بجای نمیگذارند و هر چه به جای گذارند دانش حکمت و کتاب خداست) خواست مردم را فریب دهد اما دانش و شجاعت حضرت زهرا س ابوبکر را دوباره رسوا کرد. حضرت فرمودند: تو به پدر من تهمت میزنی و به آیات قرآن اشاره کردند؛ «و وَرَثَ سلیمان داوود» (نمل/16)؛ «فهب لی من لَدنکَ ولیاً یرِثُنی و یرِث من آلِ یعقوب» (مریم/ 5 و 6). همچنین احکام ارث در قرآن را مطرح کردند و فرمودند: پیامبر سخنی نگفته مگر منطبق با قرآن. در این شرایط مردم با خلیفه آشنا شدند و به افکار منفی او پی بردند. چند روز بعد ابوبکر مردم را در مسجد جمع کرد و به آنها گفت: چون شهادت فاطمه س را رد کردهام این حرفها را میزند و سخنان اهانت آمیز بسیار زد، در مسجد ام سلمه بود که به سخنان ابوبکر اعتراض کرد و گفت تو چرا به دختر پیامبر ص و پسر عموی او اهانت میکنی؟ در مرحلهی آخر حضرت زهرا س در جهت روشنگری اسلام به ابوبکر گفتند: «قسم به خدا پس از این دیگر با تو سخن نمیگویم و در هر نمازی تو را نفرین خواهم کرد». در حقیقت حضرت به دنبال این بودند که مردم بفهمند خلیفهای که در سقیفه ساخته شود حاضر نیست به آیات قرآن عمل کند. حضرت محروم شدنشان از ارث را بازگشت به آیین جاهلیت بیان کردند.
حضرت زهرا س بنیانگذار مکتب اعتراض و اولین کسی بودند که علیه خلیفه ساختگی اعتراض کردند. حضرت میدانستند که مبارزه لطمه، ضربه و مرگ دارد و با آگاهی کامل تن به مبارزه دادند. همچنین میدانستند لازم نیست نتیجهی مبارزه همیشه بسرعت باشد، بلکه گاهی اساس قیامی گذاشته میشود و بذر نهضتی کاشته میشود و حاصل آن سالها بعد به دست می آید (انصاری، 1372، ص 216 - 196).
دفاع از قرآن
پدیدهی نفاق از همان آغاز دعوت اسلام شکل گرفت و برخی به ظاهر به اسلام ایمان آوردند اما چون دین را مخالف خواستههای خود میدیدند با حفظ نام و ظاهر اسلام به دنبال سستکردن و نابودی آن رفتند. این افراد پس از رحلت پیامبر ص ابتدا شعار «حسبُنا کتاب الله» را داشتند و سپس با جلوگیری از نوشتن حدیث تلاش کردند تا قرآن و عترت را جدا از هم نشان دهند. آنان احادیث جعلی میساختند و در چنین شرایطی حضرت زهرا س و امام علی ع نخستین کسانی بودند که سیاست جریان نفاق را شناختند و از حفظ اصالت قرآن دفاع کردند. حساسیت و اهمیت مبارزه حضرت زهرا س در این است که از آغاز تحرکات دشمن و گامهای نخستین تأویل و تفسیر دروغین، وارد میدان مبارزه شدند و سیاست شوم آنها را افشا کردند از این رو خطاب به ابوبکر فرمودند: «ابابکر اکفرت بالله و کذبت بکتابه؟ آیا به خدا کفر ورزیدی و قرآن را تکذیب کردی؟»
با موضعگیری شفاف حضرت س و آگاه شدن امت اسلامی، دیگر موضعگیریهای جریان نفاق رنگ باخت؛ زیرا همه فهمیدند سران کودتای سقیفه دست به جعل احکام میزنند (الهی زاده، 1393، ص 24 - 22).
دفاع از ولایت
پس از رحلت پیامبر ص دشمنان اسلام خلافت را از دست امام علی ع گرفته و صاحب حق را از حقش محروم کردند. حضرت زهرا س با تمام توان وارد میدان سیاست شد و با انواع راهها علیه حکومت غاصب قیام کرد. او در کنار امیرالمؤمنین ع به همراه فرزندانش(حسن و حسین) تا چهل روز پس از رحلت رسول خدا ص به در خانههای مهاجرین و انصار میرفتند و آنان را در غصب خلافت توسط حکومت وقت هشدار میدادند.
فاطمه س در مسجد رسول خدا ص در میان مهاجرین و انصار با ابوبکر به مبارزه برخاست و او را که غاصب فدک بود محکوم کرد و مردم حاضر در مسجد را با سخنان خود به گریه واداشت و جوی فراهم کرد که همه فهمیدند دختر پیامبر ص مظلوم شده است (بابازاده، 1374، ص 186). تأکید بر ولایت علی بن ابی طالب و یادآوری آن به انصار و مهاجرین گامی در جهت بازگرداندن خلافت به مسیر اصلی بود.
احیای نام و یاد پیامبر ص
پس از رحلت پیامبر ص امام علیع و حضرت زهرا س به تجهیز و تدفین پیکر مطهر رسول الله ص پرداختند بی آنکه دست اندرکاران سقیفه حاضر شوند. گریههای حکیمانهی ایشان همراه با مدح و رثای پیامبر ص و تأکید بر واژگان رسولالله، نبیالله، امین وحیالله، ویژه بودن مقام رسالت را بر همگان آشکار ساخت و به گونهای این مقام را برای امت اسلامی نهادینه کرد که منافقان قسم خورده هرگز نتوانستند مقام رسالت را انکار کنند و در طول تاریخ اسلام، حتی حکومتهای غاصب نیز خود را به گونهای به رسول الله ص مرتبط میسازند.
اندوه حضرت زهرا س تنها یک مسألهی عاطفی نبود که فرزندی در سوگ پدر داشته باشد؛ بلکه این اوج معرفت او نسبت به شأن و منزلت پیامبر ص بود. زبان اشکها همه خدا بود و مسئولیت هدایت انسان و دفاع از حریم ولایت و امامت. بخش عمدهی تأثر حضرت زهرا س آن بود که مبادا بعد از پیامبر ص مردم سخنان پیامبر ص را فراموش کنند و به آنچه او سفارش کرده عمل ننمایند (انصاری، 1372، ص78).
حضور حضرت زهرا س در مزار پدر و همچنین رفتن برای زیارت قبور شهدا، با انگیزهی دفاع از اسلام همچنین بزرگداشت شهدای اسلام یادآوری صحنههای جنگ و حتی تذکر جایگاه لشکر اسلام و کفر را میداد (کریمی جهرمی، 1380، ص 130).
حمایت اقتصادی
پس از آنکه پیامبر ص فدک را به حضرت زهرا س بخشیدند حضرت علی ع و حضرت زهرا س درآمد آن را برای برداشتن نیاز نیازمندان به کار بردند و از آن بهرهی شخصی نداشتند (الهی زاده، 1393، ص 40).
با غصب فدک دشمن میخواست حضرت علی ع را بدون پشتوانهی اقتصادی کند تا حضرت با کمک مالی به مردم نتواند دل آنها را بدست آورد زیرا شکی نیست که هر مبارزهای نیاز به کمک مالی دارد. دشمن حتی حضرت زهرا س را مقابل مردم قرار داد با این توجیه که فدک از اموال عمومی مردم است و شما میخواهید آن را از مردم بگیرید (کهرمی،1394، ص 47).
پایهگذاری علوم اسلامی و تربیت نیرو
حضرت زهرا مرجعیت علمی و اجتهادی داشتند، چنان که در زمان حیاتشان، امت اسلامی مشکلات و پرسشهای خود را از ایشان میپرسیدند. علاوه بر زنان، مردها نیز مستقیم و یا از راه همسرشان از علوم آن حضرت بهره برده و احکام الهی را یاد میگرفتند. حضرت زهرا س یکی از راویان احادیث رسول خدا ص بودند و در مکتب ایشان افرادی مانند فضه تربیت شدند که پس از شهادت حضرت تا بیست سال به جز به قرآن لب نگشودند جز با قرآن پاسخ ندادند (الهی زاده، 1393، ص 26).
همچنین فضه، ام ایمن، اسماء جزء تربیت شدگان حضرت بودند که در قضایای فدک و یا دیگر قضایا به نفع امیرالمومنین ع شهادت دادند. ورقه بن عبدالله ازدی میگوید: بعد از طواف در بازار گندم فروشان به فضه گفتم: از احوال مولایت فاطمه س در بستر بیماری بگو. فضه با صدای بلند گریه کرد و گفت: مصیبتهای مستور در قلبم را زنده و تازه کردی و بعد بطور مفصل جریان را نقل کرد (کهرمی، 1394، ص 84).
حضرت زهرا س به عنوان اسوهی مقاومت در برابر دشمنان اسلام با تمام وجود مقاومت کردند تا امروزه ما بتوانیم از حکومت اسلامی نام ببریم. اگر نبودند ائمهی اطهار ع که اسلام ناب را تبیین کنند، بشر امروزی معلوم نبود در چه سرگردانی بزرگی بسر ببرد. حضرت زهرا به عنوان یک بانوی مسلمان به وظیفهی خود عمل نمودند اما دفاع از دین صرفاً وظیفهی اهل البیت ع و علماء نیست؛ بلکه هر انسانی در هر جایگاه و مقامی که باشد باید در حد توان و اثرگذاری خود از دین دفاع کند.
مقاومت یک وظیفهی عمومی است
...این حرکت اسلامی را هر چه میتوانید، تقویت کنید. راه نجات این منطقه تقویت بیداری اسلامی است. تقویت حرکت مقاومت اسلامیست. این وظیفه متوجه عموم آحاد ملتهای مسلمان، به ویژه علمای اسلام است و بعد روشنفکران، نویسندگان، شعرا، دانشمندان، هنرمندان و نخبگان سیاسی، اینها مخاطبند به خطاب دعوت پیامبر اسلام و هدایت اسلامی (بیانات مقام معظم رهبری، دیدار مسئولان نظام و میهمانان کنفرانس وحدت اسلامی، 1397).
موانع مقاومت
ابراز بی طرفی و سکوت
برخی از مسلمین مصداق آیهی «مذَبذَبینَ بینَ ذلک لا اِلی هولاءِ لا اِلی هولاء» (نساء/ 143) هستند؛ یعنی نه طرفدار حق و نه طرفدار باطل هستند و سکوت و انزوا اختیار میکنند به خیال باطل خود میخواهند از فتنه دوری کنند، در صورتی که انسان باید به دنبال حق برود و به او کمک کند. حضرت زهرا س با این افراد مبارزه میکند و میفرماید: «زعَمتُم خوف الفتنة الا فی الفتنة سقِطوا و انَّ جهنَّمَ لمُحیطةٌ بِالکافِرین فهَیهات منکم، و کیف بکم»؛ شما میترسید که به فتنه بیفتید و از ترس نیفتادن به فتنه وارد مبارزه نمیشوید، در حالی که در فتنه داخل شدهاید و جهنم احاطه دارد بر کافران ، پس وای بر شما.
عافیت طلبی
حضرت زهراس در خطبهی فدک میفرمایند: «الا و قَد أری ان قد اخلدتم الی الخفضِ.... و خلوتم بالدعه»؛ دیگر شما حال قیام و مبارزه را ندارید و میخواهید در آسایش و خوشگذرانی باشید و زندگی راحت بکنید؟ از این بیان روشن میشود که زمینهی اصلی غصب خلافت و رهبری، بیتفاوتی مردم و راحتطلبی آنها بوده. اگر مردم در مقابل آرمانهای اسلام بیتفاوت نشده بودند هرگز چند نفر قدرت طلب نمیتوانستند با عوام فریبی و تظاهر به دین، قرآن و سنت پیامبر ص مسیر امامت را منحرف سازند (کهرمی، 1394، ص 53 و54).
مقاومت و پایداری زنان و مردان مسلمان در طول تاریخ اسلام سبب شد که این چراغ روشن بماند و با همین مقاومت روزی خواهد رسید که احکام اسلام کامل و به درستی اجرا شود. از ثمرات مقاومت به وجودآمدن انقلاب اسلامی، پیروزی در دفاع مقدس و بیداری اسلامی است.
مقاومت در زمان کمبود و محدودیت معنا پیدا میکند و دشمنان اسلام همواره با در تنگنا قرار دادن مسلمانان سعی در نابودی اسلام داشتهاند؛ اما مسلمانان با مقاومت، دین اسلام را زنده و پابرجا نگه داشتهاند. اگر امروزه شاهد کمرنگ شدن بعضی از احکام هستیم، ثمرهی غفلت این نسل بشر است که اگر بیدار نشویم به زودی آنچه بزرگان رشتهاند را ما پنبه خواهیم کرد. بهتر است به جای کسب لذات آنی برای کسب لذات ماندگار مقاومت کنیم.
منابع
1. قرآن کریم
2. خطبه فدک
3. الهی زاده، محمدحسین، تثبیت تمدن وحیانی، مشهد، تدبر در قرآن و سیره، 1393.
4. انصاری، عذرا، جلوههای رفتاری حضرت زهرا س، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، 1372.
5.انصاری، مهدی، فاطمه س اسطوره تقوا مبارزه مقاومت، قم، امین.
6. بابازاده، علی اکبر، تحلیل سیرهی فاطمه زهرا س، قم، انصاریان،1374.
7. بیانات مقام معظم رهبری، دیدار مسئولان نظام و میهمانان کنفرانس وحدت اسلامی،04/09/1397 KHAMENEI.IR
8. بیانات مقام معظم رهبری، مراسم شب سالگرد رحلت امام خمینی ره، 1398.KHAMENEI.IR
9. دهخدا، فرهنگ لغت.
10. کریمی جهرمی، سیره و سخن فاطمه س، قم، راسخون، 1380.
11. کهرمی، مرتضی، 110شیوه مبارزاتی حضرت زهراس در دفاع از ولایت، مشهد، هاتف، 1394.
شماره نشریه: شمیم نرجس شماره 41