دانشگاه معارف الهی(شرح زیارت آل یاسین)

استاد رثایی

مقدمه

محتوای زیارت آل‌یاسین چنان که خواننده گرامی مستحضر است از معارف فوق‌العاده بلندی برخوردار است. تأكيد امام عصر عج در زيارت آل ياسين بر اين است كه هر وقت خواستيد به وسيله‌ی ما به سوي خدا توجه كنيد، اين زيارت را بخوانيد و لذا اين زيارت راهكار توجه و پيوند و انس با وجود ولي عصر عج است. امام در هر فرازی از این زیارت، قلب زائر را جهت می‌دهند كه به كجا نظر كند و با چه معارفی به‌سر برد. زائر از طریق این زیارت به حقیقت معنوی امام عج نظر می‌کند و آن حضرت را با صفات مخصوص به خودشان خطاب می‌کند. در ادامه شرح این زیارت به این فراز رسیدیم:

«اَلسَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْإِمَامُ الْمَأْمُونُ»؛ سلام بر تو ای امام مورد اعتماد (و امانتدار خداوند)

امام در لغت، از ریشه‌ی اُمّ به معنای اساس و بنیاد، مقصد و دین به کار رفته است و به طور کلّی هر الگویی (خواه درست یا نادرست) امام نامیده می‌شود و در اصطلاح: امام مقتدا و پیشوای مردم است که باید از گفتار و کردار او پیروی کنند زیرا اطاعت او از سوی خداوند مقرّر و لازم شده است.

مفهوم امامت: زعامت دینی و معنوی و موهبتی الهی است، در حقیقت خلافت کبرای خداوند است که خالق متعال آن را به عدّه‌ای از برگزیدگان و نخبگان عنایت فرموده، وراثت و وصایت مطلقه نیست که هریک از اولاد نسبت به آن طمع کنند و مدّعی آن باشند، حکومت و سلطنت ظاهری هم نمی‌باشد.

ضرورت وجود امام عج بدین معناست که، امام ستون اصلی دین است و امامت، ریشه‌ی ارتباط خالق و مخلوق، تداوم حرکت و رسالت انبیاء الهی، ضامن بقای تعالیم آسمانی، و مصونیّت احکام شرعی از تحریف و تغییر است. خداوند را فقط از طریق امام معصوم ع می‌توان شناخت و عبادت کرد، قوانین و آموزه‌های انبیاء زمانی پای برجاست که امام معصوم ع حاکم باشد و گرنه با خرافه‌ها و بدعت‌ها و تحریف‌ها آمیخته خواهد شد.

حضرت رضا ع می‌فرمایند: [امام، همچون خورشید درخشان است که نور آن بر سراسر جهان می‌تابد و خود بر فراز افق قرار دارد به طوری که دست‌ها و دیده‌ها به جایگاه آن نرسد. امام، ماه تابنده و چراغ فروزنده و نور درخشان و ستاره‌ی راهنما در تاریکی‌ها و رهگذر شهرها و کویرها و گرداب‌ها (یعنی فتنه‌ها و سرگردانی‌های مردم) است... امام، امانتدار خداوند در میان آفریدگان، حجت او بر بندگان، خلیفه‌ی او در زمین، دعوت‌گر به سوی خداوند و مدافع حقوق اوست....][1]

هشام بن الحکم، یکی از اصحاب امام صادق و امام کاظم ع می‌باشد در مناظره‌ای تاریخی و طولانی با داشمندان اهل تسنّن، در مجلس یحیی بن خالد برمکی، اوصاف امام ع را بعد از سؤال‌ها و پاسخ‌های عجیب، چنین برشمرد:

سؤال: امام را چگونه می‌توان شناخت؟ هشام فرمود: هشت نشانه دارد چهار نشانه مربوط به نژاد و نَسَب اوست و چهار علامت در رابطه با اوصاف خودش می‌باشد. آن چهار نشانه که راجع به نژاد و نَسَب اوست: الف) ویژگی نژادی او شناخته شده باشد. ب) قبیله و دودمان او معروف باشند. ج) خاندان و خانوادة او به نیک‌نامی معروف باشند. د) از سوی صاحب آیین و شریعت و دعوت، اشاره‌ای نسبت به او رسیده باشد. و امّا آن چهار علامت که در شخص امام وجود دارد عبارتند از:

1- امام باید نسبت به فرایض و احکام و دستورات خداوند از همه‌ی مردم داناتر بوده و هیچ ریز و درشتی از نظرش پوشیده نباشد، زیرا اگر همه‌ی حدود الهی و شرایع را نشناسد نمی‌توان به او اطمینان داشت که حدود را زیر و رو نکند. به طور مثال هرکه را باید دستش قطع شود، تازیانه بزند و یا عکس آن، و وقتی حدّی را طبق فرمان خداوند به اجرا در نیاورد، می‌بینیم به جای مصلحت بینی خلق، فساد و نابسامانی رخ دهد.

2- امام باید از تمامی گناهان معصوم باشد، در غیر این صورت، به خطا می‌افتد چه بسا نسبت به خود و کسان و دوستان صمیمی‌اش جرم و خطا را مخفی نماید و خداوند چنین کسی را بر خلق خویش حجت نمی‌سازد.

3- امام باید از همة مردم شجاع‌تر باشد، زیرا که او مرجع و پناهگاه مسلمانان است و چنان‌چه امام شجاع نباشد، خود از جهاد گریزان شده و به خشم و غضب الهی دچار گردد لذا نمی‌توان او را حجت خداوند بر خلقش دانست. قرآن این مطلب را در سوره انفال آیه 16 کاملاً بیان فرموده است.

4- امام باید از همة افراد سخاوتش بیشتر باشد. زیرا که امانتدار مسلمانان است (اموال همه به دست او سپرده شده) اگر چنین نباشد، دلش به اموال آنان مایل گشته و ثروت‌های ایشان را تصاحب می‌کند، در نتیجه خائن خواهد بود روا نیست که خداوند خیانتکاری را حجت خود سازد.

«اَلسَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْإِمَامُ الْمَأْمُونُ»

مفهوم امانت

امانت، درست کاری و تصدیق نمودن است و زیر بنای آن آرامش و اطمینان دل می‌باشد، ضد آن، عهدشکنی و نادرستی است. در آیات و احادیث معصومین ع، امانت مفهومی مقدس و مهم است که به هیچ عنوان نمی‌توان از آن به سادگی عبور کرد، این صفت پسندیده، منشأ هر خیر و کمال و نشانة جوانمردی و بزرگواری و بهترین وسیله ارتباط صحیح بین انسان‌هاست.

امانتدار بودن پیامبران و امامان ع به دلیل عقل و نقل امری ضروری است چنان که خداوند در خصوص عدّه‌ای از آنان این وصف را به کار برده است. (اعراف/68، شعراء/107- 125- 143- 162 و ...) شخص درستکار و امانتدار، امین نامیده می‌شود و مأمون به کسی گویند که دیگری او را به امانت و درستکاری شناخته و پذیرفته باشد خداوند متعال ائمه اطهار ع را امین خود نامیده و بر ایشان اعتماد کرده و اسرار خویش را به آنان سپرده است چنان که در برخی زیارات با عنوان امین‌الله یاد شده‌اند و در زیارت جامعه کبیره این تعبیرها آمده است «اُمَناءُ الرَّحمان، آمَنَكُمْ مِنَ الْفِتَنِ، اَلْأَمَانَةُ الْمَحْفُوظَةُ، فَبِحَقِّ مَنِ ائْتَمَنَكُمْ عَلَى سِرِّه»

مأمون به طور مطلق، همان مقام عصمت و ایمن بودن از هرگونه لغزش و گناه و سهو و اشتباه و خیانت در انجام وظیفه دینی و تبلیغ معارف الهی است.

با این اشارة کوتاه می‌توان به اهمیت لقب مأمون، در این سلام پی برد که امام عصر عج را خداوند متعال امانتدار دانسته و این مسئولیت سنگین را به او سپرده است. دیگر آنکه، سلام بر تو امامی که امنیت داده شده‌ای و ایمنی، یعنی هرکس با تو باشد امین گشته و به امنیّت می‌رسد و در دژی محکم قرار دارد که سارقی به سراغش نمی‌آید. ای امام مأمون! خدا به شما امنیت مطلقه داده تا هر کس، به میزانی که با شما و در اطاعت شماست در آرامش و امنیت قرار گیرد «اُدْخُلُوها بِسَلامٍ آمِنين» (حجر/46).