زهرا بیلندی
فاطمۀ زهرا س از نظر ولایتمداری و حمایت از حضرت علی ع، در بیان نبی مکرم اسلام ص رکن اساسی خوانده شده است.
امام صادق ع از امام باقر ع از جابربن‌عبداللَّه انصاری نقل نموده‌اند که: «شـنیدم پیـامبر خـدا ص سه روز پیش از وفاتش به علی ع می‌فرمودند: سلام بـر تـو ای پـدر دو ریحانه‌ی مـن! مـن دو فرزندم حسن و حسین ع را به تو سفارش می‌کنم. به زودی دو رکن اساسی تو دنیـا را ترک می‌کنند. آن‌گاه خداوند جانشین و خلیفه‌ی من است برای تو».
هنگامی که پیامبر اسلام از جهان رحلت کرد علیبنابیطالب ع فرمود: «این یکی از آن دو رکن من بود که رسول خدا ص به من خبر داد و وقتی که حضرت فاطمه زهرا س از دنیا رفت، حضرت امیر ع فرمود: این دومین رکنی بود که پیغمبر خدا ص به من خبر داد» (مجلسی، ج ۴۳، ص۱۷۳).
«رکن» در فرهنگ و لغت غالباً به معنی آن چیزی است که به آن قوت می‌گیرند و تکیه می‌کنند و نیز پایه و ستون و یا هر امر که باعث قوه و غلبه و شوکت باشد (لغت‌نامه‌ی دهخدا، ناظم الاطباء، منتهی الارب و …).
می‌دانیم که ارکان همیشه زیرساخت‌ها را تشکیل می‌دهند. در تعریف رکن در عبادات گفته می‌شود: آنچه ترک عمدی یا سهوی آن موجب بطلان عبادت است.
این تعاریف جایگاه و موقعیت استراتژیک حضرت زهرا س را در بین ائمه ع تبیین می‌کند. در واقع شاید بهترین بیان برای تبیین جایگاه حضرت فاطمه س در این روایت نهفته باشد که امام عسکری ع می‌فرماید: «نحنُ حججُ اللَّهِ على خلقِه و جدَّتُنا فاطمه حجهُ اللَّه علینا»؛ ما حجت‌های خداوند متعال بر خلق هستیم و مادرمان فاطمه س حجت خدا بر ماست (اطیب‌البیان، ج۱۳، ص۲۲۵).
حضرت زهرا س مصداق بارز انسان کامل است. انسان کامل چون مظهر جمیع اسماء و صفات الهی است، شناخت و معرفی او تنها بر عهده‌ی خداوند و دیگر انسان‌های کامل است. در منظر خداوند و بیان قرآن کریم، انسان کامل همچون سراج منیر، وظیفه‌ی هدایت بشر به سوی «الله» را بر عهده دارد. حضرت زهرا س به دور از هر گونه تمایل فردی و با دو شیوه‌ی اقامه‌ی ادلّه و وصیت سیاسی، به حراست از دین و حمایت از وصی بلافصل رسول خدا ص پرداخته است و در همه‌ی اقوال و اعمال و تقریراتش، جانب دین را لحاظ نموده و خیرخواه امت بوده است (رک. نعمتی پیرعلی، ۱۳۸۷، شماره ۳۹).
امام صادق ع در تفسیر سوره‌ی قدر، جده‌ی معصومه‌ی خود را چنین معرفی نموده‌اند: «اللیلهُ فاطِمه و القَدرُ الله فمَن عَرفَ فاطِمه حقَّ معرفتِها فَقَد اَدرَک لیلهَ القَدر» (فرات کوفی، ج۱، ص۳۶۲)؛ منظور از شب، فاطمه است و مراد از قدر، خداوند است. پس هر کس آن‌چنان که شایسته است فاطمه را بشناسد، شب قدر را درک نموده است.
در ادامه، وجه تسمیه‌ی آن حضرت به نام مبارک «فاطمه» را چنین بیان فرموده‌اند: «و اِنَّها سُمّیت فاطِمه لاَنَّ الخَلق فطَموا عَن مَعرِفتِها» (همان)؛ و ایشان فاطمه س نام گرفته‌اند. زیرا خلق از معرفت و شناخت آن حضرت عاجزند.
عملکرد حضرت زهرا س در زنـدگی سیاسـی و دینـی هـمچـون پـدر و مـادر بزرگوارشان مبتنی بر اعتقـادی راسـخ اسـت و در ایـن راه از بـذل هـیچ سـرمایه‌ای دریغ نمی‌ورزد. ایشان در مهم‌ترین و حیاتی‌ترین اصل اسلامی یعنی ولایت و جانشینی پیامبر ص که خداوند در قرآن از آن به تکمیل دین و اتمام نعمت تعبیر می‌نماید (مائده/ ۳)، پیشگام بود و همان‌طور که در حدیث آمده رکـن امیـرالمؤمنین ع و پنـاه او بــه حساب می‌آمد. به‌طوری که پس از شهادت ایشان، حضرت علی ع احساس غریبـی و بـی‌پنـاهی می‌نمود و راه مصالحه و بیعت در پیش گرفت (رک. طبیبی، نشریه منهاج، ۱۳۹۰).
بزرگ‌ترین هدف مبارزات ائمه ع در جایگاه انسان کامل، تشکیل حکومت اسلامی آن هم بر پایه‌ی امامت امامِ بر حق است. از این رو چشمگیرترین فعالیت حضرت فاطمه س در ظرف زمانی خاص خود و با توجه به شرایط سیاسی و اجتماعی آن روزگار، اثبات امامت امیرالمومنین ع به عنوان اصل اساسی دین اسلام است (رک. نعمتی پیرعلی، ۱۳۸۷، شماره ۳۹). دفاع فاطمه س از شأن ولایت و رهبری علیبنابیطالب ع با تمـام توان و انواع شیوه‌ها انجام گرفته است. برخی از ایـن اقـدامات عبارتنـد از: نقـل روایـت، انتقاد شدید از مردم و حاکمان، رفتن به خانه‌ی انصار و گریه و سکوت و قهـر و وصـیت و فداکردن فرزند خویش حضرت محسن و … .
از این رو اقدامات حضرت زهرا س در ایام حیاتشان بهترین الگو برای امروز هر مسلمان در ولایتمداری است تا بر اساس آن بتواند به تکلیف دینی خویش عمل کند (رک. رستمی، شادکام، نشریه منهاج، ۱۳۹۰).
زندگی حضرت فاطمهس ابعاد نامحدودی دارد. ایشان در عین حفظ حریم‌ها در اجتماع، زبانی گویا و مدیریتی برتر دارد و در مبـارزه بـا غاصـبان خلافـت عملکردهـای گوناگونی در پیش می‌گیرد که بارزترین بخش مبارزه‌ی او در خطبه‌ی فدک متبلور است. این زمین پشتوانه‌ی اقتصادی مهمی برای حضرت علی ع به شمار می‌رفت و از سوی دیگر غصب آن که متعلق به حضرت زهرا س بود، عملی غیرشرعی و مخالف اصول قرآنی بود و همین نمونه‌ای عینی از عدم شایستگی خلیفه‌ی غاصب برای جانشینی پیامبر ص به شمار می‌آمد (رک. طبیبی، نشریه منهاج، ۱۳۹۰).
آنچه در سایر بخش‌های حیات حضرت فاطمه س مشاهده می‌کنیم، احساسات لطیف و اندیشه‌ی دقیق به صورت توأمان است. ایـن جمـع اضداد شایستگی عنوان «سیده نساء العالمین» را به ایشان می‌بخشد. آن بـانو در سایه‌ی حیـات عقلـی، خویشـتن را مسـئولِ نشـان دادن راه مـی‌دانـد و در سـایه‌ی حیـات احساسی، خود را مسئول به راه‌اندازی مردم و شورآفرینی در آنان برای سرعت سیر در راه هدف می‌بیند (قائمی، ۱۳۷۳، ص۱۵۰).
«ام ابیها» در کودکی چون مادر بزرگـوارشان در شداید روزگار مرهم زخم‌های پدر بود ودر زمـان جنـگ‌هـا و گرفتـاری‌هـا مرهمـی بـر زخم‌های جسمی و روحی همسر (امینی، ۱۳۴۹، ص۷۹) به گونه‌ای کـه حضـرت علـی ع مـی‌فرمـود: «وقتی به خانه می‌آمدم و به زهرا س می‌نگریسـتم، تمـام غـم و غصـه‌هـایم برطـرف می‌شد» (بحارالانوار، ج ۴۳، ص۱۳۴).
فاطمه س در بعد تربیت فرزند هم نمونه است. او پرورش‌دهنده‌ی انسان‌هایی چون حسن و حسین ع است. حضرت به ابعاد مختلف تربیت فرزندان خود توجه ویژه‌ای داشت. تشویق فرزندان به انجام تکالیف الهی و عبادی، شوق بندگی و خضوع در برابر معبود را از همان کودکی در جان فرزندان تقویت نموده ونه با سخن که با خطوط چهره، عشق به رکوع و سجود را به فرزندان آموخت. رفتار هماهنگ و عادلانه و بذل محبت و توجه عادلانه به فرزندان، اصل سازنده‌ای است که تا اعماق وجود کودک اثر می‌گذارد. زهرای اطهر س با فداکاری و محبت خاصی که نسبت به فرزندانش نشان می‌داد مراقب تمام حرکات و سکنات آن‌ها بود و به دقت رفت و برگشت‌های آن‌ها را زیر نظر داشت. از جمله مواردی که در شیوه‌ی تربیتی حضرت زهرا س جایگاه خاصی داشت تحرک و بازی با کودکان بود که همین امر موجب نشاط و شادابی روزافزون آن‌ها می‌شد (رک. عباس بذرکار، http://old.ido.ir/a.aspx?a=1387040201).
غرب امروزه الگویی از زن ارائه کرده و می‌کند که در آن زن رها از قید خانواده است. او باید بتواند جیب کمپانی‌های در هم تنیده‌ی تجارت سفید را پرکند و فرزندانش نیز در پانسیون‌ها فقط از گرسنگی نمی‌میرند. ولی باقی نیازهای آن‌ها و وظیفه‌های زن حذف شده است. پیامد نهایی این الگو نابودی خانواده و جامعه است. اما از آن جا که زن مسلمان ایرانی در طول تاریخ، با فاطمه س سیر کرده است و انقلاب اسلامی فرصت‌سازِ بروز ارزش‌های فاطمی بوده است، پس از انقلاب اسلامی خصلت‌های آن بانوی گرانقدر در شخصیت زن ایرانی بروز و نمود داشته است. با نگاهی اجمالی به ابعاد زندگی حضرت زهرا س وتطبیق آن با جلوه‌های رفتاری زن امروز ایران اسلامی به این نکته دست می‌یابیم که پیروزی در عرصه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مانند مبارزه با رژیم ستمشاهی، پیروزی در جنگ تحمیلی و …، مرهون حضور مستقیم و غیر مستقیم زنان ایرانی در این صحنه‌هاست که در قامت شیر زنان عرصه‌ی علم و عمل تبلور یافته است (رک. همان).
منابع
* قرآن کریم
۱. اطیب‌البیان، ج۱۳.
۲. امینی، ابراهیم، بانوی نمونه‌ی اسلام، قم، حوزه‌ی علمیه، ۱۳۴۹.
۳. رستمی، محمدحسن و شادکام، هادی، حضرت فاطمه زهرا س الگوی بصیرت در ولایتمداری، نشریه منهاج، بهار و تابستان ۱۳۹۰، ش۱۲.
۴. طبیبی، معصومه، بررسی سیره‌ی عملی حضرت زهرا س در دفاع از ولایت، نشریه منهاج، بهار و تابستان ۱۳۹۰، ش ۱۲.
۵. فرات کوفی، تفسیر فرات کوفی، ج ۱، تهران، وزاره الثقافه و الارشاد الاسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۶.
۶. قائمی، علی، در مکتب فاطمه س، تهران، انتشارات امیری، چاپ سوم، ۱۳۷۳.
۷. مجلسی، بحارالانوار، ج ۴۳.
۸. نعمتی پیرعلی، دل آرا، سیره‌ی سیاسی حضرت زهرا س در مقام انسان کامل، مطالعات راهبردی زنان، ۱۳۸۷، ش ۳۹.
