شاخصه‌های عرفانی بانوی انقلابی

امل بحرانی پور

 مقدمه:

این مقاله با اقتباس از بیانات مقام معظم رهبری(حفظه الله) كه در مورد شاخص‌های انقلابی بودن بیان فرمودند، نگاشته شده است (14/3/1395).

 از دیدگاه ایشان فرد انقلابی باید «پایبندی به مبانی و ارزش‌های اساسی انقلاب» داشته باشد.

ایشان شاخص بعدی را «پرهیز از تنبلی و محافظه‌کاری و نا امیدی» و «تسلیم نشدن در برابر فشارها» و «حرکت به سمت پیشرفت و رضایت ندادن به وضع موجود» بیان فرمودند. از نظر ایشان «داشتن تقوای دینی و سیاسی» شاخصه‌ي مهم ديگري در انقلابي بودن است.

 با توجه به موضوع مقاله كه شاخصه‌های عرفانی بانوی انقلابی می‌باشد، باید گفت یکی از مهم‌ترین عوامل روی‌آوردن بشر این قرن به دین و معنویت، پیروزی انقلاب اسلامی ایران است كه شاید بتوان آن را مهم‌ترین عامل نیز قلمداد کرد (ر ک. حاجتی، 1383).

به‌راستی در رأس تمام زنان عارف انقلابی، حضرت زهرا س می‌باشد که با ارائه‌ی خطبه‌ی فدکیه و دفاع از ولایت و حقانیت امام علی ع به عنوان مهم‌ترین بانوی انقلابی تاریخ اسلام شمرده می‌شوند. بنابراین بهترین الگو برای یک بانوی عارف انقلابی باید حضرت زهرا س باشند. چرا كه اگر بانوان ما با عرفان فاطمی آشنا شوند دیگر هرگز گرفتار عرفان‌های نوظهور و کاذب نخواهند شد.

شاخصه‌هایی که در این مقاله برای یک بانوی انقلابی عنوان شده است عبارتند از:

1- یاد همیشگی خدا و اخلاص در عمل

بانوی عارف انقلابی همواره خود را در محضر حق می‌بیند و خوف و ترس او فقط برای خداست. او مدام در حال ذکر است. البته ذکر مدام به این معنا نیست که همیشه تسبیحی در دست دارد و با زبان ذکر می‌گوید، بلکه به حالتی می‌رسد که خواب و بیداری او، سکوت و گفتار او، همسر داری و بچه داری او و تمام کارهای او ذکر حق می‌شود.

ایشان آرام آرام به نقطه‌ای می‌رسدکه نسبت به هیچ چیز غیر از خدا انس ندارد و همواره به یاد خداست و اشتغال به ذکر الهی را غایت آمار سالکان می‌داند (عرب، 1388، ص 149).

2-انجام ریاضت‌های شرعی و تهجد و شب‌زنده‌داری

بانوی عارف انقلابی به خوبی می‌داند که رسیدن به کمال و سعادت نهایی بدون ریاضت و تمرین‌های سخت جسمی و روحی و چشم‌پوشی از برخی خواسته‌ها و امیال جسمانی و شهوانی امکان‌پذیر نیست و به خوبی می‌داند که ریاضتی می‌تواند او را به هدف برساند که موردتأیید عقل و شرع باشد.

عمل به دستورات اخلاقی و اجتماعی اسلام، زحمت و ریاضت و تمرین نیاز دارد و هرکسی نمی‌تواند حق این احکام و ارزش‌ها را به درستی ادا کند. پرهیز از غیبت، دروغ، تهمت، گناه، حتی مکروهات و انجام واجبات و مستحبات کار هر کسی نیست. روزه‌داری در غیر ایام مبارک رمضان، شب‌زنده‌داری و سکوت، ریاضت‌ها‌یی است که کمتر کسی موفق به انجام آن‌ها می‌شود (ابن عربی، 1382، ص 84تا90). و این‌ها بهترین راه ریاضت حقیقی هستند. بانوی عارف انقلابی نیز فقط از این راه ریاضت می‌کشد و هرگز تن به کارهای خلاف رضایت خداوند نمی‌زند و هرگز مانند مرتاضان عمل نمی‌کند.

3-امید بستن و توکل به خداوند متعال

بانوی عارف حقیقی به این درجه از درک می‌رسد که مردم هیچ‌کاره هستند و فاعل حقیقی خداست. در نتیجه تنها به او امید می‌بندد. با اين نگرش تحمل جفای خلق نیز بر او آسان می‌شود (ر ک. بهاری همدانی، 1361، صص107،108) البته تحمل جفای خلق ملازم با ظلم‌پذیری نیست. ایشان می‌داند که اگر به خدا توکل کند دیگر به غیر او نیازی ندارد و هر تکیه‌گاه دیگری جز او متزلزل است. البته این توکل به معنای دست از کارکشیدن و شانه از بار مسئولیت خالی کردن و منتظر تقدیر الهی نشستن نیست؛ بلکه بانوی عارف باید تمام تلاش و تدبیرش را در حسن انجام امور به کار گیرد. اما خود و همه‌ی علل و عوامل طبیعی را جز واسطه‌ی اراده‌ی الهی نبیند و همه را منحصر در اراده‌ی او و محکوم به حکم او بداند. بانوی متوکل وظیفه‌اش را انجام می‌دهد و نگران نتیجه نیست. او به چنان بلوغی رسیده که به توانایی‌ها و امکانات ناچیز خود دلخوش نیست، بلکه در همه حال به قدرت و لطف بیکران حق تکیه دارد(فنایی اشکوری، 1388، صص285،286،287).

4-ولایت مداری در فکر و عمل

روح عرفان «ولایت» است و جوهره‌ی وجودی عارف بر ولایت تعلق گرفته است (سویزی، 1389، ص47).

یک بانوی عارف انقلابی ولایت را در فکر و عمل خود به دست می‌آورد؛ زیرا «ولایت» رشته‌ای و واسطه‌ای است که گوهر وجود عارفان بدان متصل می‌شود. او وظیفه‌ای را امروز برای خود واجب می‌داند كه آن هم دفاع از ولایت فقیه است. یک بانوی انقلابی اين وظيفه را یکی از مسئولیت‌های مهم خود مي‌داند چون با دفاع از ولایت فقیه است که قوانین اسلامی می‌تواند در جامعه جریان پیدا کنند و جامعه به سعادت اخروی برسد.

5-خودسازی و تهذیب نفس

از ديگر ویژگی‌های بانوی عارف انقلابی این است که به شدت دنبال خودسازی و تهذیب‌نفس خویش است.

به همین دلیل بی‌جهت خود را مصرف نمی‌کند، نگاه خود را به هرجایی نمی‌دوزد، زبان خود را به هرسخنی نمی‌گشاید و گوش خود را به هر گفته و گوینده‌ای نمی‌سپارد و شکم خود را با هر غذایی پر نمی‌کند و نسبت به همه‌ی ورودی‌ها و خروجی‌های قوای ادراکی خود به شدت حساس است، در عین حال دچار غرور و بزرگ‌بینی نمی‌شود، بلکه همیشه خود را از دیگران پایین‌تر می‌بیند.

6-دوری از فرقه‌‌گرایی و شهرت

یکی دیگر از شاخصه‌های بانوی عارف انقلابی این است که از فرقه‌گرایی و تفکرات فرقه‌ای به دوراست. یک بانوی انقلابی نه تنها نباید تحت تأثیر این فرقه‌ها قرار گیرد، بلكه نباید دیگران را نیز به سوی خود بخواند و دعوت نماید و دنبال شهرت و نام و اسم و رسم باشد. بلکه فقط مردم را باید به سوی خدا و اسلام دعوت کند. بنابراین بانوی عارف انقلابی وقتی به گوهر راستین عرفان دست یافت، اهل تظاهر و به دنبال نام وعنوان نمی‌گردد. او همواره از مراسم و آداب خاصی که نشانه‌ی صوفیان است، دوری می‌کند و آن را خلاف حقیقت عرفان می‌داند( بهاری همدانی، 1361، ص 81و 82).

7-محبت به همه‌ی انسان‌ها و احترام به انسانیت

از دیگر شاخص‌های بانوی عارف انقلابی این است که به انسان‌های دیگر با دیده‌ی محبت و عشق می‌نگرد و به همان میزان که به فکر سعادت خود است برای هدایت و سعادت دیگران تلاش می‌کند.

بانوی عارف انقلابی هرگز در برابر زشتی‌ها و حق‌کشی‌ها آرام نمی‌نشینند و با هر وسیله‌ای که بتواند به مبارزه با ظلم برمی‌خیزد.

بنابراین مسلمانی که صرفاً در بند منافع و مصالح خویش باشد و دغدغه‌ی سایر مسلمانان را نداشته باشد در حقیقت تفاوتی با نامسلمانان ندارد (اسفندیاری، 1375، صص98،99). بانوی عارف انقلابی کاملاً به این مسأله واقف است که محبت او به مردم در حد گفتار نیست؛ بلکه در عمل و رفتار نمود دارد و جهت برآورده کردن نیازمندی‌های دیگران بسیار می‌کوشد.

8-دعوت به اجتماع و تعاون و ایثار

از شاخصه‌های دیگر بانوی عارف انقلابی، دعوت به اجتماع و تعاون و ایثار است. او در معاشرت با دیگران در سه سطح حضور دارد.

 سطح اول: رعایت انصاف، سطح دوم: رعایت احسان، سطح سوم: ایثار. بدیهی است در سطح اول که انصاف است صحبت از حساب و کتاب است، اما در سطح دوم که احسان است، صحبت از اغماض و چشم‌پوشی از «منافع خود» است و در سطح سوم صحبت از اغماض از «سرمایه‌ی خود» می‌باشد.

 بدیهی است بین اغماض از «منافع خود» تا اغماض از «سرمایه‌ی خود» فاصله‌ی بسیار زیادی است (سویزی، 1389، صص 55،56). بانوی عارف در تعالیم ربانی می‌آموزد که خود را در سطح عالی‌ترین گذشت‌ها که همان ایثار است، نگاه دارد. امام علی†می‌فرمایند: «غایت المکارم الایثار» (کتابخانه احادیث شیعه)؛ غایت مکارم و فضیلت‌های اخلاق، ایثار است.

9- خوشبین بودن و زیبا دیدن همه چیز

بانوی عارف انقلابی چون عالم را محضر خدا می‌داند، تحمل درد و رنج برایش آسان است. او آن چه را که دیگران درد و رنج می پندارند، زیبایی و لذت و سرورمی‌بیند. به عنوان نمونه وقتی ابن زیاد ملعون در مجلس خود خطاب به حضرت زینب س گفت: دیدی خداوند چه بلایی سر شما آورد؟ آن حضرت پاسخ داد: «والله مارایتُ الّا جمیلا»؛ به خدا سوگند! من جز زیبایی ندیدم (شریفی، 1391، ص 133). این در حالی بود که مصیبت‌هایی که حضرت زینب س از بعدازظهر عاشورا به بعد تحمل کردند، برای بسیاری از انسان‌های عادی غیرقابل‌تحمل است. اما آن حضرت سعه‌ی صدر و وسعت روان و ظرفیت روح و قدرت تاب و تحمل خود را آنقدر افزایش داده بودند که توانستند ادامه دهنده‌ی قیام و انقلاب امام حسین ع شوند و در برابر همه‌ی سختی‌ها سجده‌ی شکر به‌جا آورند.

 به راستی که بانوی عارف انقلابی باید الگوی خود را شیوه و منش حضرت زینب س قرار دهد.

 

10-تدبیر صحیح منزل و نظم در زندگی

اهمیت خانه و خانواده بر کسی پوشیده نیست و محوریت و نقش حیاتی و زیر بنایی آن در تربیت نسل روشن است.

بنابراین بانوی عارف انقلابی دو نقش اساسی در خانواده دارد: نخست آن که سازنده‌ی مجدد شخصیت، توانایی و کارآرایی مفید مرد است. آرامش و سکونی که زن به مرد می‌بخشد را با هیچ شیوه و ابزاری نمی‌توان پدید آورد. سکون، آرامش عمیقی است که مردان در کنار زنان و در آغوش خانواده می‌یابند و در نتيجه‌ي آن اضطراب‌ها و نگرانی‌ها و سرگردانی‌ها از محیط اندیشه و زندگی‌شان خارج می‌شود. بنابراین کارآرایی مردان و ایفای نقش درست در جامعه و دیگر انتظارهایی که از مردان وجود دارد، در پرتو خانواده و در کنار همسران به فعلیت می‌رسد و شکوفا می‌گردد (حکیمی، 1387، ص 67و66)، و این نقش همسری یک بانوی عارف انقلابی است.

نقش بعدی او «نقش مادری» است. مقام معظم رهبری(حفظه الله) با تأکید بر جایگاه «مادری»آن را وظیفه‌ی اصلی و حق زن می‌دانند و می‌فرمایند: «من می‌گویم مهم‌ترین نقشی که یک زن در هر سطحی از علم و سواد و معلومات و تحقیق و معنویت می‌تواند ایفا کند،آن نقشی است که به عنوان یک مادر و به عنوان یک همسر می‌تواند ایفا کند، این از همه‌ی کارهای دیگر او مهم‌تر است..... زن با نقاط قوت زنانه‌ی خود-که خدای متعال در وجود او به ودیعه گذاشته و مخصوص زن است- همراه با ایمان عمیق، همراه با استقرار ناشی از اتکا به خداوند و همراه با عفت و پاکدامنی-که فضای پیرامون او را نورانیت می‌بخشد- می‌تواند در جامعه یک نقش استثنایی این‌گونه ایفا کند؛ هیچ مردی قادر به ایفای چنین نقشی نیست؛ مثل کوه استواری از ایمان، در عین حال مثل چشمه‌ی جوشانی از عاطفه و محبت و احساسات زنانه، تشنگان و محتاجان نوازش را از چشمه‌ی صبر و حوصله و عاطفه‌ی خود سیراب کند. اگر زن با این خصوصیات در عالم وجود نبود، انسانیت معنا پیدا نمی‌کرد» (سایت معاونت امور زنان و خانواده، 1394).

11-رعایت اعتدال و دوری از مصرف‌گرایی

تمدن مدرن یکی از عوامل مهم غفلت آدمیان از اصلی‌ترین ساحت وجودی خود یعنی روح ملکوتی و در نتیجه فروپاشی بنیادهای اخلاق و معنویت در جهان معاصر بوده است.

 بانوی عارف انقلابی نباید در دام این تفکر اشتباه گرفتار شود بلكه باید بر ساده‌زیستی تأکید نماید و به دنبال مدگرایی نرود و به این باور اعتقاد هم داشته باشد و سیره‌ی پیامبر ص و اهل بیت ع را مد نظر داشته باشد (شیخ زاده، 1388، صص48،49،50).

12-استفاده از وقت و مطالعه‌ی مداوم (فعالیت فرهنگی و علمی)

بانوی عارف انقلابی به خوبی از وقت گرانبهای خود بهره می‌گیرد و به مطالعه‌ی مداوم اشتغال دارد و همیشه در حال حرکت به سوی پیشرفت است. از دیدگاه مقام معظم رهبری(حفظه الله) نیز مناسب‌ترین زمینه برای فعالیت اجتماعی زنان، عرصه‌های علمی است. ایشان می‌فرمایند: «کارهای دانشگاهی و علمی از هر نوعش برای زن مناسب است. زن اگر بخواهد استاد شده، تعلیم و تدریس کند،کتاب بنویسد،کارهای فرهنگی بکند، در هر رشته‌ای که باشد فرق نمی‌کند، چه رشته‌ی علمی محض باشد، چه رشته‌های علوم انسانی و تجربی و دینی باشد، تفاوتی نمی‌کند».

از نظر ایشان زنان باید به اندازه‌ی مردان اعتلای فکری و قدرت تحلیل پیدا کنند. برترین زنان تاریخ کسانی هستند که از خودشان خرد، اراده، تصمیم درست و شخصیت انسانی نشان داده‌اند. زنان باید به خود باوری برسند و شخصیت واقعی‌شان را اظهار کنند. جامعه‌ی زنان باید کار فرهنگی را در اولویت خود قرار دهند و دادن شناخت و آگاهی به قشر زنان، آن‌ها را در برابر تهاجم فرهنگی دشمن مقاوم می‌سازد. زن‌ها هستند که باید نگاه غلطی را که نسبت به زنان و مسائل مربوط به جنسیت وجود دارند، تصحیح کنند. «خانم‌های باسواد و تحصیل‌کرده، خانم‌های اهل معرفت که باید وارد یک میدان مبارزه‌ی صحیح برای مسأله‌ی زن بشوند، به نظر من کوتاهی می‌کنند».

13-به یاد آخرت بودن

به یاد آخرت بودن یکی دیگر از شاخص‌های بانوی عارف انقلابی است. او همیشه در اندیشه‌ی پایان زندگی دنیایی خود است و لحظه‌ای از یاد مرگ غافل نمی‌شود. به همین دلیل هرگز کار امروز خود را به فردا نمی‌افكند و اگر غفلتی از او سر بزند بلافاصله توبه می‌کند. البته این نگاه عارفانه به مرگ باعث نشاط در زندگی می‌شود و کار و فعالیت او دقیق‌تر و بهتر می‌شود و به محاسبه‌ی خود می‌پردازد.

بنابراین بانوی عارف انقلابی با درک صحیح حقایق هستی، مرگ را راز‌آلوده و همراه با هیبت و ترس نمي‌داند. او که با «مرگ اختیاری» خود را از قفس بایدها و نبایدهای تن و دنیا خارج کرده، «مرگ اجباری» که ما را از قفس دنیا می‌رهاند برایش نامأنوس و وحشت زا نیست، هم چنان که دنیا برایش چندان جذاب و جاودانه نیست (سویزی، 1389، ص 64 و 65).

14-مبارزه با عرفان‌های کاذب و دفاع از عرفان شیعی

معنویت شیعی همه‌ی حرکات و سکنات انسان را با توجه به سعادت یا شقاوت اخروی او ارزش‌گذاری می‌کند. معنویتی که به همه‌ی ابعاد و ساحت‌های وجودی انسان می‌پردازد و هیچ کدام را فدای دیگری نمی‌کند؛ نه سیاست را فدای اخلاق می‌کند و نه اخلاق را فدای سیاست. نه فرد را فدای جامعه می‌کند و نه جامعه را فدای فرد می‌نماید.

در اين راستا دشمنان تشیع برای مقابله با این نظام جامع و معقول و جلوگیری از رواج روز افزون آن تلاش می‌کنند با ترویج و تبلیغ تفاسیر نادرست و انحرافی از اسلام و تشیع، عظمت و شکوه این نظام را بشکنند. طرح ایده‌هایی مانند «اسلام منهای مدیریت» یا «تفکیک مدیریت فقهی و مدیریت علمی» و ادعای ناکارآمدی مدیریت فقهی، «جدایی دین از سیاست»، «اسلام منهای روحانیت» و بدتر و خطرناک‌تر از همه‌ی این‌ها ایده‌ی «درستی قرائت‌های متضاد و متعارض از دین» همگی در راستای همین نقشه‌ی شیطانی دشمنان است که بانوی عارف انقلابی با هوش و درایت خود باید توطئه‌های دشمن را به‌خوبی تشخیص داده و با گفتار و کردار خود آن‌ها را خنثی نموده و معنویت و عرفان درست و حقیقی را به جامعه معرفی نماید.

نتیجه‌گیری

بانوی عارف انقلابی همیشه از معنویت شیعی دفاع می‌کند و به مبارزه با عرفان‌های کاذب و معنویت‌های جدید و دنیایی می‌پردازد. او با وجود این وظایف از مهم‌ترین مسئولیت‌های خود هرگز غافل نمی‌شود. او به خانواده بسیار اهمیت می‌دهد و در تربیت اسلامی فرزندان و توجه به نیازهای همسر هیچ کوتاهی ندارد و اجتماع را با سعه‌ی صدر به تعاون و ایثار دعوت می‌نماید. او دائماً به سمت پیشرفت حرکت می‌کند و در عرصه‌های علمی نیز پیشتاز است.

بانوی عارف انقلابی الگوهای بزرگی دارد. مهم‌ترین و بزرگ‌ترین الگوي ایشان حضرت زهرا س هستند که به حق بالاترین مقامات معنوی و مراحل تزکیه‌ی نفس و سیر و سلوک را طی کرده بودند.

منابع:

*قرآن کریم

*نهج البلاغه، ترجمه جعفر شهیدی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1378.

1. ابن عربی، محی الدین، ریاضت سالکین، قم، آل علي، 1389.

2. اسفندیاری، محمد، بُعد اجتماعی اسلام، قم، نشر خرم، 1375.

3. امینی نژاد، علی، آشنایی با مجموعه عرفان اسلامی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره،1390.

4. ابن یعقوب، احمد، تاریخ یعقوبی، بیروت، دار صادر، بی تا.

5. بهاری همدانی، محمد، تذکرة المتقین، تهران، نور فاطمه، 1361.

6. بهجت، محمد تقی، جرعه وصال، مشهد، مسجد و حسینيه الزهرا، 1388.

7. پاندر،کاترین، چشم دل بگشا، ترجمه گیتی خوشدل، تهران، پیکان، 1386.

8. حاجتی، میراحمد رضا، عصر امام خمینی ره، قم، بوستان کتاب، چاپ دهم،1383.

9. حسینی، مریم، نخستین زنان صوفی، تهران، علم،1385.

10. حکیمی، محمد، دفاع از حقوق زن، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی،1387.

11. ژ.آ.هدفیلد، روانشناسی و اخلاق، ترجمه علی پریور، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی،چاپ سوم، 1374.

12. سویزی، مهری، جاذبه‌های عرفان اسلامی برای نسل جوان، تهران، وزارت آموزش و پرورش، مؤسسه فرهنگی منادی تربیت،1389.

13. شریفی، احمد حسین، درآمدی بر عرفان حقیقی و عرفان‌های کاذب، قم، پرتو ولایت، 1391.

14. شیخ زاده، محمد جمعه، سیره عملی پیامبر ص و اهل بیت ع در خانواده، قم، جامعه المصطفی العالمیه، 1388.

15. عرب، علیرضا، تصوف و عرفان از دیدگاه علمای متأخر شیعه، مشهد، ضامن آهو، 1388.

16. عطار نیشابوری، فرید الدین، تذکرة الاولیاء، تصحیح رینولد آلن نیکسون، تهران، اساطیر، دوم،1383.

17. فنایی اشکوری، محمد، نیایش عارفان، قم، زلال کوثر، 1388.

18. فعالی، محمد تقی، آفتاب و سایه‌ها؛ نگاهی به جریان‌های معنویت‌گرا، قم، انتشارات نجم الهدی، 1388.

19. کاظمی خوانساری، ابراهیم، ذکرهای شگفت‌انگیز عارفان، قم، عطر یاس، 1388.

20. کاشانی، عبد الرزاق، شرح منازل السائرین، ترجمه علی شیروانی، انتشارات الزهرا، 1376.

21. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403.

22. مصباح یزدی، محمد تقی، در جستجوی عرفان اسلامی، قم، مؤسسه امام خمینی ره، 1386.

23. موسوی مطلق، عباس، مظهر وصف خدا، قم، معارف معنوی، 1389.

24. نصر، حسین، جلوه‌های معنویت در جهان اسلام، ترجمه فاطمه شاه حسینی، قم، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، 1392.

 

شماره نشریه:  شمیم نرجس شماره 41