نعمت بیماری

سمیه وحیدیان صادق

سلامتی جسمانی نعمت خاصی است که خداوند سبحان به افراد سالم عطا فرموده است. رسول خدا ص فرمودند: «الحَسَنةُ فی الدُّنیا الصِّحةُ و العافیةُ و فی الآخِرةِ المغفرةُ و الرَّحمَةُ»؛ خوبی در دنیا، سلامت جسم و عافیت و در آخرت، آمرزش و رحمت حضرت حق است (انصاریان، 1389، ج 7، ص 228). حضرت صادق ع نیز از پدرانش از رسول خدا ص روایت می‌کند: «نِعمَتانِ مکفورتانِ: الاَمنُ و العافیةُ»؛ قدر و ارزش دو نعمت از نظر مردم پنهان است: امنیت و سلامتی (ممدوحی کرمانشاهی، 1383، ج 2، ص 58؛ انصاریان، 1389، ج 7، ص 226).

رعایت بهداشت در تمام امور زندگی از آثار ایمان و معرفت است و چه بسا که حفظ بهداشت در پار‌ه‌ای از امور، واجب شرعی باشد. انسان تا ممکن است باید خود را از افتادن در بیماری نگاه دارد و از عواملی که باعث هجوم مرض است بپرهیزد، چرا که هر کس به طور عمد خود را در مسیر بیماری و مرض قرار دهد، دچار گناه و معصیت شده و روز قیامت نزد حضرت حق مسئول خواهد بود. اما اگر ناخودآگاه یا بر اثر غفلت یا حادثه‌ای طبیعی برای انسان بیماری و مرض پیش آید و در آن مدت برای خدا صبر کند، بر اساس روایت یا آن مرض کفاره‌ی گناه است یا باعث عنایت و رحمت الهی و صبر بر آن، لطف خاص حق به بیمار است. از رسول خدا ص روایت است: «حُمّی یومٍ کفّارة سنةٍ»؛ تب یک روز کفاره‌ی یک سال است. همچنین امام باقر ع می‌فرمایند: «اذا احبَّ الله عبداً نظرَ الیه اتحفَه من ثلاثةٍ بواحدةٍ: إمّا صُداعٍ و إمّا حمّیً و إمّا رَمَدٍ»؛ زمانی که خداوند بنده‌ای را دوست داشته باشد به او نظر می‌کند، چون به او نظر کند یکی از سه چیز را به او تحفه دهد: سردرد، تب، چشم درد (انصاریان، 1389، ص 228 – 231).

امام زین العابدین ع به هنگام بیماری دست به دعا برده و از حقایقی راجع به بیماری پرده برمی‌دارند که نشان از دیدگاه توحیدی ایشان دارد. مثلا در فراز اول دعای پانزدهم صحیفه‌ی سجادیه می‌فرمایند: «اَللَّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ عَلى‏ ما لَمْ اَزَلْ اَتَصَرَّفُ فيهِ مِنْ سَلامَةِ بَدَنى، وَ لَكَ الْحَمْدُ عَلى‏ ما اَحْدَثْتَ بى مِنْ عِلَّةٍ فى جَسَدى، فَما اَدْرى، يا اِلهى، اَىُّ الْحالَيْنِ اَحَقُّ بِالشُّكْرِ لَكَ؟ وَ اَىُّ الْوَقْتَيْنِ اَوْلى‏ بِالْحَمْدِ لَكَ؟»

در واقع حضرت سجاد ع درست به همان میزان که برای سلامتی، خداوند متعال را سپاس می‌گوید، به همان مقدار بر پیش آمدن بیماری و ناگواری‌ها از خداوند سپاسگزاری می‌کند و این درسی است که بدانیم بیماری نیز خود آکنده از مصالح خاصی است که خداوند متعال برای انسان مقرر داشته است و امام ع این مصالح را آنچنان می‌بیند که می‌فرماید: خدایا در حیرتم که بر کدام یک از این دو نعمت بیشتر سپاس گزارم؛ بر سلامتی و امن و عافیت و یا پیدایش بیماری و پدیدآمدن نارسایی و اختلال بدنی.

با تأمل در سخنان حضرت می‌توان از برخی رموز خلقت آگاه شد. زیرا همسان دیدن سلامتی و بیماری در لزوم شکر نشان از احاطه‌ی علمی آن امام همام به ازل و ابد عالم است.  چرا که او می‌داند رنج دنیا ذخیره‌ای برای ابدیت است و هیچ مصیبتی نیست مگر آن که به عدل و رحمت حضرت حق به نحو اکمل جبران خواهد شد (ممدوحی کرمانشاهی، 1383، ص 59 -60)

رسول خدا ص به علی ع فرمود: «یا علی أنینُ المریضِ تسبیحٌ و صیاحُهُ تهلیلٌ و نومُه علی الفِراشِ عبادةٌ و تقلّبُه جنباً إلی جنبٍ فکأنّما یجاهدُ عدوّالله و یمشی فی الناسِ و ما علیه ذنبٌ»؛ ای علی ع ناله‌ی مریض، تسبیح و فریادش تهلیل و خوابش در رختخواب، عبادت و از این پهلو به آن پهلو غلتیدنش همچون جهاد با دشمن خداست. او در بین مردم حرکت می‌کند در حالی که به خاطر آن بیماری گناهی بر او نیست (انصاریان، 1389، ص 235).

امام سجاد ع در فراز بعد می‌فرمایند: «أوَقْتُ‏الصِّحَّةِ الَّتى هَنَّاْتَنى فيها طَيِّباتِ رِزْقِكَ، وَنَشَّطْتَنى بِها لِابْتِغآءِ مَرْضاتِكَ وَ فَضْلِكَ، وَقَوَّيْتَنى مَعَها عَلى‏ ما وَفَّقْتَنى لَهُ مِنْ‏طاعَتِكَ»؛ عافیت و سلامت و گشایش روزی و نشاط روحی نباید موجب غرور و فراموشی خداوند سبحان گردد بلکه لازم است به عنوان فرصت به آن‌ها نگاه شود و در راه جلب خشنودی و فضل خدای بزرگ مورد استفاده قرار گیرد. بنابراین، نشاط و عافیت که موجب اطاعت الهی می‌شود، خود مستوجب شکرانه‌ی بزرگی است و این بدان معناست که صرف کردن نشاط و عافیت در عبادت و بندگی نه تنها نباید مایه‌ی عجب و طلبکاری از خدا شود، بلکه خود منت و رحمت جداگانه‌ است که سپاس و حمد دیگری را می‌طلبد (ممدوحی کرمانشاهی، 1383، ص 61).

«اَمْ وَقْتُ‏الْعِلَّة الَّتى مَحَّصْتَنى بِها، وَالنِّعَمِ الَّتى اَتْحَفْتَنى بِها، تَخْفيفاً لِما ثَقُلَ بِهِ عَلَىَّ ظَهْرى مِنَ الْخَطيئآتِ، وَ تَطْهيراً لِمَا انْغَمَسْتُ فيهِ مِنَ السَّيِّئاتِ، وَتَنْبيهاً لِتَناوُلِ التَّوْبَةِ، وَتَذْكيراً لِمحْوِالْحَوْبَةِ بِقَديمِ النِّعْمَةِ؟» از نگاه امام سجاد ع که از علم خطاناپذیر و بی‌کران مقام عصمت برخوردار است، تمام حوادث جهان از مبدئی آگاه و محیط و قادر سرچشمه گرفته است. امام ع نیک می‌داند که در گستره‌ی هستی هیچ چیز بی‌نظم و گزاف نیست و همه‌ی رخدادها در منظومه‌ای بسیار دقیق محاسبه شده است. جهان‌بینی امام معصوم  ع نگرش عموم مردم یک تفاوت بنیادین دارد، زیرا آن چه همه یا بیشتر مردم با جزع و فزع از آن گریزانند، حضرت زین العابدین ع با آرامش و آگاهی کامل، از آن استقبال می‌کند و با اطمینان تمام آن را تحفه‌ای یعنی نیکی و لطفی (مدنی شیرازی، 1427 ق، ج 3، ص 85) از جانب پروردگار و موجب رشد و تکامل تلقی می‌فرمایند که سبب تخفیف گناه و تطهیر روح و جان و مانع غفلت می‌گردد. امام ع رنج از ناحیه‌ی محبوب را عین لذت می‌دانند. ایشان حوادث ناگوار را هشداری به فرد غفلت زده و رفاه طلب می‌دانند که در نعمت های متنوع و فراوان مستغرق است (ممدوحی کرمانشاهی، 1383، ص 63-64).

«وَ فى خِلالِ ذلِكَ ما كَتَبَ لِىَ الْكاتِبانِ مِنْ زَكِىِّ الْاَعْمالِ، ما لا قَلْبٌ فَكَّرَ فيهِ، وَلا لِسانٌ نَطَقَ بِهِ، وَلا جارِحَةٌ تَكَلَّفَتْهُ، بَلْ اِفْضالاً مِنْكَ عَلَىَّ، وَ اِحْساناً مِنْ صَنيعِكَ اِلَىَّ»؛ با توجه به این دو فراز منافعی که انسان از بیماری به دست می‌آورد عبارتند از: پاکی از ناخالصی‌های گناه و سبک شدن ن از گناه، گوشزد نمودن لزوم توبه و غفلت زدایی با یادآوری نعمت سلامتی، نوشته شدن عمل صالح برای انسان توسط دو فرشته‌ی کاتب به طوری که نه به اندیشه‌ بیاید و نه به زبان جاری شود و نه هیچ یک از اندام‌ها رنجی برایش متحمل شود که همه صرف تفضل و احسان خداوند متعال به بیمار است.

«اَللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلى‏ مُحَمَّدٍ وَ الِهِ، وَ حَبِّبْ اِلَىَّ ما رَضيتَ لى، وَ يَسِّرْ لى ما اَحْلَلْتَ بى، وَ طَهِّرْنى مِنْ دَنَسِ ما اَسْلَفْتُ، وَامْحُ عَنّى شَرَّ ما قَدَّمْتُ، وَاَوْجِدْنى حَلاوَةَ الْعافِيَةِ، وَاَذِقْنى بَرْدَ السَّلامَةِ، وَاجْعَلْ مَخْرَجى عَنْ عِلَّتى اِلى‏ عَفْوِكَ، وَمُتَحَوَّلى عَنْ صَرْعَتى اِلى‏ تَجاوُزِكَ، وَ خَلاصى مِنْ كَرْبى اِلى‏ رَوْحِكَ، وَ سَلامَتى مِنْ هذِهِ الشِّدَّةِ اِلى‏ فَرَجِكَ، اِنَّكَ الْمُتَفَضِّلُ بِالاْحْسانِ، الْمُتَطَوِّلُ بِالْاِمْتِنانِ، الْوَهّابُ الْكَريمُ، ذُوالْجَلالِ وَالْاِكْرامِ»؛ در انتهای دعا، پس از توبه و استغفار و درود بر پیامبر اکرم ص و آل ایشان ع که از شروط اجابت دعاست، حضرت ع درخواست‌های خود را بیان داشته و بهترین‌ها را از خداوند متعال می‌خواهند. درخواست‌های ایشان چنین است:

آنچه برای من پسندیده‌ای محبوبم گردان؛

تحمل مقدراتی که برایم فرو می‌فرستی را آسان نما؛

از ناپاکی های پیشینم پاکیزه گردان؛

شر کارهای گذشته‌ام را از من دور ساز؛

شیرینی عافیت را در کامم پدیدار ساز و خنکی تندرستی را به من بچشان؛

برون رفت از بیماری ام را سوی عفوت قرار ده و بازگشت از لغزشم را به گستره‌ی گذشتت منتهی ساز؛

از اندوه و گرفتاری رهایم نما و سلامتی من از سختی‌ها را به گشایش خودت ختم فرما.

 و نیز فرمودند: «ما اختلجَ عرقٌ و لا صُدِعَ مؤمنٌ قطُّ الّا بذنبِه و ما یعفو الله عنه اکثرُ و کانَ اذا رأی المریضَ قد برِئَ قالَ له: لِیَهنِئکَ الطُّهرُ-أی منَ الذُّنوبِ- فاستَأنِفِ العملَ»؛ رگی در بدن مؤمن حرکت نمی‌کند یا نمی‌شکافد مگر به خاطر گناهش و آنچه را خداوند از مؤمن عفو می‌کند و آن را به جریمه ی عقاب می‌برد بیش از آن است.

همچنین امام زین العابدینع  وقتی مریض شفایافته‌ای را می‌دید به او می‌فرمود: «پاکی را به تو تهنیت می‌گویم. یعنی پاکی از گناهان را، عمل را از سر بگیر که حال به خاطر بیماری ات از گناهانت پاک شده‌ای» (انصاریان، 1389، ص 235).

منابع

1. انصاریان، حسین؛ تفسیر و شرح صحیفه سجادیه، ج 7، قم، دارالعرفان، 1389.

2. مدنی شیرازی، سید علی خان؛ ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین ع، ج 3، قم، مؤسسة النشرالاسلامی، چاپ پنجم، 1427.

3. ممدوحی کرمانشاهی، حسن؛ شهود و شناخت، ج 2، قم، بوستان کتاب، 1383.