فاطمه خدابخشی
مقدمه
شیوع ویروس کرونا در جهان سبب بروز مشکلات اجتماعی و اقتصادی بسیاری شده است. هر روز شمار بسیاری از افراد به علّت ابتلا به این ویروس خطرناک جان خود را از دست می‌دهند. در این شرایط سازمان بهداشت جهانی از مردم خواسته در حد امکان در محیط‌های عمومی حاضر نشوند و از اجتماعات غیر ضروری خودداری کنند. این امور منجر به کاهش شدید نرخ ازدواج در عرصه‌ی جهانی شده است. از آنجا که این شرایط ممکن است تا مدّت‌ها ادامه یابد، بهتر است برای رفع این مشکل تصمیمی جدّی اتّخاذ شود. زیرا کاهش نرخ ازدواج سبب بروز مشکلات دیگری چون کاهش نرخ باروری و فرزندآوری در سال‌های آینده خواهد شد. پس باید تهدید را به فرصت تبدیل کرد و جوانان را به برگزاری ازدواج آسان تشویق نمود.
ازدواج امری فطری و ضروری بوده (خبوشانی، ۱۳۸۲، ص۲۱) و نظام خلقت الهی، بر زوجیّت همه‌ی پدیده‌ها استوار است (افروز، ۱۳۸۸، ص۶). بنابراین هر گونه خللی در این امر، اختلال در نظام آفرینش است. چنانچه صاحبان عقل و خرد نیز بر این امر اذعان کرده و عالی‌ترین برنامه جهت پیشگیری و حفظ جامعه از افتادن در غرقاب فحشا و منکرات را ازدواج در زمان مناسب دانسته‌اند (حاتم پوری، ۱۳۷۹، ص۱۳). از این رو لازم است دولت‌ها در سیاست گذاری‌های خود به این مسئله توجّه کنند، در واقع این موضوع بر سلامت کلی اشخاص و توسعه‌ی پایدار کشورها تأثیرگذار خواهد بود (رشیدی، محمّد زاده، ۱۳۹۷، ص۴۷) و بستر را برای آرامش و ثبات بیشتر جوامع فراهم خواهد کرد. در این نوشتار کوتاه سعی بر این است که راهکارهایی برای ترویج ازدواج آسان ارائه گردد تا زمینه‌ی احیای سنّت نبوی در این شرایط فراهم گردد.
الف) تصحیح نگرش مادّی گرایانه به امر مقدّس ازدواج
امروزه مراسم ازدواج به یکی از پرهزینه‌ترین مراسم زندگی هر شخص بدل شده است. از این رو بسیاری از افراد به خاطرهزینه‌های سرسام‌آور آن از این امر مقدّس سر باز می‌زنند و زندگی مجردی را بر تشکیل خانواده و رسیدن به ثبات و آرامش روحی ترجیح می‌دهند. این در حالی است که خداوند متعال در قرآن کریم ازدواج را سبب گشایش و بی نیازی دانسته است: «وَ أَنْکِحُوا الْأَیامى مِنْکُمْ وَ الصَّالِحِینَ مِنْ عِبادِکُمْ وَ إِمائِکُمْ إِنْ یَکُونُوا فُقَراءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِیم»( نور/۳۲)؛ مردان و زنان بىهمسر خود را همسر دهید، همچنین غلامان و کنیزان صالح و درستکارتان را اگر فقیر و تنگدست باشند، خداوند از فضل خود آنان را بىنیاز مىسازد.خداوند گشایشدهنده و آگاه است!
بنابراین مهم‌ترین عامل بازدارنده در ازدواج، کم‌توجّهی یا بی‌توجّهی به این توصیه‌ی الهی و نگرش مادّی‌گرایانه نسبت به امر مقدّس ازدواج است. در حالی که اصل زوجیّت، کفویت فکری، عقیدتی، اخلاقی و رفتاری داوطلبان ازدواج را می‌طلبد و به تمکّن مالی و تبار اقتصادی و اجتماعی خانواده‌ها و خویشاوندان آن‌ها ربطی ندارد (افروز، ص۲۳). از این رو هر چند در شرایط کنونی فقر و بیکاری در جامعه افزایش یافته، امّا این امر نباید سدّی در برابر ازدواج جوانان ایجاد کند. زیرا خداوند به کسانی که برای انجام دستور الهی تصمیم به تشکیل خانواده می‌گیرند نوید گشایش و بی‌نیازی داده است.
ب) حذف تشریفات و رسم‌های غلط
یکی دیگر از موانع ازدواج آسان، تشریفات و رسم‌های غلطی است که دامنگیر جامعه‌ی اسلامی شده است. این رسوم و تشریفات ، ازدواج را به جاده‌ی صعب العبوری بدل کرده (محمّدی اشتهاردی، ۱۳۷۲، ص۹۵) که گذر از آن بسیار مشکل است. امروزه بسیاری از جوانان فکر می‌کنند خوشبختی به قیمت صرف هزینه‌های زیاد برای رزرو باغ و تالارهای مجلّل و سرو چندین نوع غذا به دست می‌آید. آن‌ها هزینه‌های بسیاری را صرف گل‌آرایی و تزیین مراسم عروسی، دوخت لباس، آتلیه و غیره می‌کنند تا خوشبختی را برای خود و همسرشان به ارمغان آورند. در حالی که هیچ ارتباطی میان خوشبختی واقعی و صرف این هزینه‌های سرسام‌آور وجود ندارد. ازدواج یک رابطه‌ی انسانی است که بر اساس محبّت و عاطفه شکل می‌گیرد و هر چه این محبّت بیشتر باشد بر رضایت‌مندی زوجین افزوده می‌گردد و همزیستی میان آن‌ها آرام‌تر می‌شود؛ بنابراین هیچ ارتباطی میان برگزاری مراسم با تشریفات خاص و احساس خوشبختی وجود ندارد (بیانات در مراسم خطبه‌ی عقد، ۹/۴/۱۳۷۵). در حقیقت عشق و محبت است که روح زندگی مشترک است (خبوشانی، ص۸۷) و سبب پایداری و ثبات ازدواج می‌گردد (بیانات در مراسم خطبه‌ی عقد، ۳۰/۷/۱۳۷۶) در واقع این عشق و محبّت از محبّت‌های خدایی بوده و اساس خوشبختی است (بیانات در مراسم خطبه‌ی عقد، ۱۹/۱/۱۳۷۷).
خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً لِتَسْکُنُوا إِلَیْها وَ جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّهً وَ رَحْمَهً إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ» (روم/۲۱)؛ و از نشانههاى او این که همسرانى از جنس خودتان براى شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید و در میانتان مودّت و رحمت قرار داد. در این نشانههایى است براى گروهى که تفکّر مىکنند.
به همین دلیل در دین اسلام هیچ تأکیدی بر برگزاری مراسم عروسی نشده بلکه آن چه مورد توجّه واقع شده دادن ولیمه است که آن هم امری مستحب است (خمینی، ۱۳۹۰، ج۲، ص۲۳۸).
ج) مبارزه با فرهنگ تجمّل‌گرایی، مدپرستی و فخرفروشی
نگرش مادّی‌گرایانه به ازدواج و مرسوم شدن تشریفات غلط از پیامدهای فرهنگ تجمّل گرایی، مدپرستی و فخرفروشی است. بنابراین با تصحیح نگرش جامعه به این امور، بستر برای ازدواج آسان و بی‌دغدغه‌ی جوانان فراهم خواهد شد. بعضی‌ها ازدواج را آلوده به مادیات می‌کنند و این صحنه‌ی پاک، لطیف و وجدانی را به صحنه‌ی تفاخرها و تناقض‌ها و زیاده‌روی‌ها تبدیل می‌کنند (بیانات در مراسم خطبه‌ی عقد، ۲۰/۴/۱۳۷۰). این در حالی است که پیامبر گرامی اسلام ص و ائمّه‌ی اطهار ع با تجمّل‌گرایی و فخرفروشی سخت مخالف بوده‌اند. در روایتی می‌خوانیم هیئتی از مسیحیان نجران با لباس‌های ابریشم به خدمت پیامبر گرامی اسلام ص رسیدند امّا پیامبر ص آن‌ها را نپذیرفت و حتّی حاضر نشد یک کلمه با آن‌ها سخن بگوید. وقتی از حضرت امیر ع علّت روی گردانی پیامبر ص را جویا شدند. حضرت فرمودند: این‌ها باید لباس‌های زیبا و گران قیمت خویش را از تن بیرون کنند، سپس خدمت پیامبر ص برسند. آن‌ها چنین کردند، پس پیامبر ص آن‌ها را پذیرفت و با آن‌ها سخن گفت، سپس فرمود: «والذی بعثنی بالحق لقد أتونی المره الاولى وإن إبلیس لمعهم»؛ سوگند به خدایی که مرا به حق فرستاده، نخستین بار که این‌ها بر من وارد شدند، دیدم که شیطان نیز به همراه آن‌هاست (مجلسی، ۱۴۰۳، ج۲۱، ص۳۳۷). این سخن پیامبر گرامی اسلام ص برگرفته از آیات الهی است؛ آنجا که خداوند متعال می‌فرماید: «الْمُبَذِّرِینَ کانُوا إِخْوانَ الشَّیاطِین» (اسراء/۲۷)؛ تبذیرکنندگان، برادران شیاطینند.
«تبذیر» معادل فارسی «ریخت و پاش» بوده (مکارم شیرازی، ۱۳۹۶، ص۱۸۲) و بدین معناست که انسان مالش را در غیر موارد ضروری، مصرف کند؛ به گونه‌ای که به اتلاف و تضییع بینجامد (همان، ص۱۸۷). مسلماً هزینه‌های سرسام‌آوری که به قصد تجمّل و تفاخر و مدگرایی به هزینه‌های ازدواج تحمیل می‌شود مصداق بارز تبذیر بوده و اعمال چنین کسانی هم ردیف و هماهنگ با اعمال شیاطین است (همان، ص۱۸۴).
نکته‌ی جالب اینجاست که خداوند در قرآن کریم پیوسته از وسوسه یا ولایت شیطان بر افراد، سخن گفته و فقط در این آیه‌ی شریفه از تعبیر «برادران شیاطین» استفاده کرده است. این بدان معناست که کار ایشان از وسوسه گذشته و به مرحلهى همکارى و معاونت با شیطان رسیده است (قرائتی، ۱۳۸۳، ج۷، ص۴۶). این امر نهایت قبح و زشتی عمل تجمّل‌گرایان و مدپرستان را نشان می‌دهد که خواسته یا ناخواسته دچار فخرفروشی نیز شده‌اند.
نتیجه و پیشنهاد
حل مشکل ازدواج جوانان در شرایط کنونی مستلزم تصحیح نگرش جامعه است. در این زمینه سریع‌ترین و موثّرترین روش برای تغییر در یک باور اجتماعی استفاده از رسانه می باشد. رسانه در شرایط کنونی می‌بایست به ترویج ازدواج آسان بپردازد و حس زیبایی دوستی مخاطبین خود را متوجّه زیبایی‌های معنوی امر مقدّس ازدواج چون ثبات و آرامش کند تا این نگرش به تدریج جایگزین نگرش پرزرق و برق تجمّل‌گرایی مادی شود و بستر حذف رسم‌های غلط و دست و پاگیر ازدواج فراهم گردد. مسلماً اگر ازدواج به دور از تجمّلات و با خرید وسایل اولیّه و ضروری شروع شود زوجین ارزش چیزهایی را که با همکاری و همیاری هم به دست می‌آورند بهتر و بیشتر خواهند دانست (رشیدی، محمّدزاده، 1397، ص۱۱۱) و این همکاری و همیاری زمینه‌ی استحکام پیوند آن‌ها را فراهم خواهد کرد.
منابع
* قرآن، ترجمه: ناصر مکارم شیرازی، قم، دارالقرآن، ۱۳۷۳.
۱. افروز، غلامعلی؛ مبانی روان‌شناختی ازدواج در بستر فرهنگ و ارزش های اسلامی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۸۸.
۲. حاتم پوری، محمد رضا؛ شرایط ازدواج و انتخاب همسر از دیدگاه قرآن و احادیث، تهران، دارالبصائر، ۱۳۷۹.
۳. خبوشانی، هادی؛ ازدواج موفق، مشهد، شهیدی پور، ۱۳۸۲.
۴. خمینی، روح الله؛ تحریرالوسیله، النجف الاشرف، دارالکتب العلمیه، چاپ دوّم، ۱۳۹۰.
۵. رشیدی، اسماعیل، فریده محمّدزاده؛ توانمندسازی جوانان برای ازدواج مناسب و آسان، خرم آباد، شاپور خواست، چاپ دوّم، ۱۳۹۷.
۶. قرائتی، محسن؛ تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، ۱۳۸۳.
۷. محمّدی اشتهاردی، محمّد؛ ازدواج آسان و شیوه‌ی همسر داری، قم، مؤسسه انتشارات نبوی، ۱۳۷۲.
۸. مجلسی، محمد باقر؛ بحارالانوار، بی‌جا، مؤسسه الوفاء، چاپ دوم، ۱۴۰۳.
۹. مکارم شیرازی، ناصر؛ تفسیر موضوعی قرآن کریم، قم، دفتر نشر معارف، ۱۳۹۶.
۱۰. www.khamenei.ir
