دانشگاه معارف الهی(شرح زیارت آل یاسین)

استاد رثایی

مقدمه

زیارت آل‌یاسین گنجینه‌ای ناب درباره‌ی شناخت حضرت صاحب‌الزمان عج است که اهل معرفت از رهگذر توصیفات خود آن حضرت، ‌حقیقت وجودی ایشان را می‌‌شناسند. در ارائه‌ی شرح این زیارت شریف بر امام سلام می‌دهیم آن‌گاه که صبح می‌کند و آن‌گاه که به شب واردمی‌شود؛ وجود مقدسی که روز و شب واقعی روز و شب اوست چرا‌ که او خود صاحب وقت و زمان است.

«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ حینَ تُصْبِحُ وَ تُمْسِی»

«سلام بر تو، آن‌گاه که صبح می‌کنی و به شامگاه درآیی»

صبح و صباح، در لغت ابتدای روز است و مساء، آغاز تاریکی شب و نیز از هنگام نیمروز تا نیمه‌ی شب است.

در قرآن کریم و احادیث معصومین ^ع، اهمیت بسیاری برای عبادت و ذکر و توجه به سوی خداوند در ابتدای روز و آغاز شب، داده شده است. «فَسُبحانَ اللهِ حینَ تُمسُونَ وَ حینَ تُصبِحُون»(روم/ 17)؛ پس خداوند را هنگامی که در شامگاه و بامداد وارد می‌شوید تسبیح بگویید.

مرحوم مجلسی(ره) برای اهمیت به موضوع صبح و شب عللی را بیان فرموده است.

اول: شکرگزاری نعمت‌هایی که روز یا شب قبل بر انسان گذشته است؛ مانند: سلامتی، عافیت، ایمنی از بلاها، توفیق طاعت و... .

دوم: این روز یا شبی که در پیش دارد، هم ممکن است بلاها و رویدادهای ناگواری در آن‌ها واقع شود و هم ممکن است رویدادهای خوب و توفیق کارهای نیک و صحّت و سلامتی و انواع فواید دنیوی و اخروی برای او تحقق یابد. زیرا این دو هنگام (صبح و شام) طبق روایات، از مواقعی است که در آن‌ها سرنوشت انسان تقدیر می‌شود و لازم است هرکس برای جلب سرنوشت خوب و دفع آفات و بدی‌ها اقدام و زمینه‌سازی کند.

سوم: در این دو هنگام، فراغت انسان برای عبادت و ذکر و دعا بیش از سایر اوقات است؛ زیرا در اوّل صبح، هنوز به کارهای روزانه وارد نشده و در ابتدای شب، از کارهای روزانه فراغت یافته و هنوز به کارهای شب مشغول نشده است.

چهارم: در این دو هنگام قدرت بزرگ الهی نمایان می‌گردد که پرده‌ی شب را برچیده و بساط روز را گسترده و بالعکس، با منافع فراوان و فواید مهمی که بر کمال حکمت و لطف الهی نسبت به بندگانش دلالت دارد و بدین جهت سزاوار ثنای بیشتر و شکر تازه و مکرر است.

پنجم: در این دو ساعت تمامی مخلوقات در زمین و آسمان‌ها بانگ می‌زنند که: همگی آفریده شده و پرورش یافته‌ی الهی هستند و به آفریدگار و صانع حکیم نیاز دارند، چنان که خداوند می‌فرماید: «وَ إنْ مِنْ شَیْئٍ إلاّ یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لَکِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبیحَهُم»(اسراء/44)؛ و هیچ موجودی نیست جز این که با حمد و سپاس او را تسبیح می‌گوید، ولی شما تسبیح آن‌ها را درنمی‌یابید. پس سزاوار است که انسان هم با تمامی موجودات موافقت نماید، بلکه روح و جان و بدن و تمامی اعضا و سلول‌های آن به زبان حال، همین سخن را دارند، که واجب است با زبان و گفتار خویش هم، در تمامی احوال با آن‌ها همراهی کند، به خصوص در این دو هنگام که ظهور این تسبیح و تقدیس‌ها بیشتر است.

ششم: شایسته است که انسان هر روز، بلکه هر ساعت به حسابرسی خود برخیزد، پیش از آن که در قیامت مورد حساب قرار گیرد، به خصوص در این دو هنگام که وقت صعود و نزول ملائکه‌ی شب و روز است. پس سزاوار است که در وقت شب تأمّل و دقت کند و اندیشه نماید و از نفس خود سؤال نماید که: روز گذشته‌اش را چه کار کرده، چقدر در عبادت پروردگارش کوتاهی نموده و چه بدی‌هایی را انجام داده که استغفار کند و آمرزش بخواهد و در صدد جبران گذشته باشد و اگر حسناتی داشته، حمد و ثنای الهی را بجای آورد (مرآة العقول، ج12، ص221-222).

هنگام عرضه‌ی اعمال:

باید دانست که در این دو وقت، اعمال بندگان بر امام زمان عج عرضه می‌شود و آن حضرت درباره ی نیکوکاران دعا کرده و برای شیعیان و دوستان گنهکار خود آمرزش می‌طلبند. حضرت رضا ع به موسی بن سیّار می‌فرمایند: «مگر نمی‌دانی که هر صبح و شام اعمال شیعیانمان بر ما عرضه می‌شود؟ پس هر تقصیری که در اعمال آنان باشد عفو و گذشت از آن را از خداوند خواستار می‌شویم و هر کار خوب و پیشرفتی در برنامه‌های دینی داشته باشند از خداوند برای صاحب آن عمل پاداش خواهیم خواست»(مناقب آل ابی طالب، ابن شهر آشوب، ج4، ص341).

به هر حال فیوضات ربّانی در این هنگام بیش از سایر اوقات شبانه‌روز بر بندگان نازل می‌شود و امام ع واسطة صدور و وصول رحمت و فیض و عنایت الهی است که می‌بایست به سوی او روی آوریم و از سلام و عرض ادب و درخواست دعا به ساحت مقدسش غفلت نورزیم.

از جمله برنامه‌های امام ع در هر صبح و شام: دفع بلاهای سنگین و عذاب‌های فراگیر الهی از مردمان، اهتمام به شئون مسلمانان، ارشاد ظاهری و باطنی برخی از گمراهان، ندبه کردن و اشک خونین ریختن در مصایب سالار شهیدان، و کمک به بی‌نوایان می‌باشد.

«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ حینَ تُصْبِحُ وَ تُمْسِی»؛ در این سلام زائر به حضرت ولی عصر عج، چند نکته قابل توجه است:

الف. اینکه زائر در هر صبح و شام متوجه آن حضرت می‌باشد.

ب. با توجه به صبح و شام، به یاد طول و درازی غیبت می‌افتد که چقدر سخت است، این همه شب و روز می‌گذرد و آن حضرت در انتظار امر الهی بسر می‌برند.

ج. سلام او به معنای انتظار و آمادگی برای نصرت و یاری حضرت می‌باشد چنان‌که در روایات زیادی فرموده‌اند: «هر صبح و شام منتظر ظهور حضرتش باشید». امام صادق ع می‌فرمایند: نزدیک‌ترین حالت بنده نسبت به خدا و خشنودی خدا از آن‌ها، موقعی است که حجّت خدای را نیابند و برای آن‌ها آشکار نشود و جایگاهش را ندانند در حالی که می‌دانند حجت خداوند باطل نگشته است، پس در آن هنگام هر صبح و شام منتظر فرج باشند (مکیال، ج2، ص224).