دو گوهر از تبار فاطمه علیهاالسلام

(راز پیروزی دو خواهر، دو استاد)/ حمیده سالارزاده

از دیرزمان، در عمق شجره‌ی طیبه‌ی خاندان‌های عالم‌خیز، چهره‌های بی‌شماری وجود داشته که حاصل تربیت پدران صالح و مادران فاضل هستند. سید‌عبدالله خاموشی و شوکت حاج ترخانی یکی از خاندان‌های معروف تهران بودند که حاصل ازدواجشان شش پسر و شش دختر پاک و پرهیزکار بود. استاد فاطمه سیدخاموشی و استاد راضیه سیدخاموشی که به نام همسران خود خانم طاهایی و خانم قندهاری نامیده می‌شوند؛ از فرزندان این دو بزرگوار از چهره‌های موفق معاصر هستند که با سعی و تلاش خود به مدارج علمی بالا دست پیدا کرده و با تأسیس مدارس علمیه به ترویج علوم دینی و تربیت طلابی شایسته از سراسر دنیا پرداخته‌اند. عوامل زیادی در موفقیت این دو بزرگوار سهیم بوده است که در این مقاله مختصرًا به مواردی از آن اشاره می‌شود.

تربیت نیکو

 استاد طاهائی و استاد قندهاری حاصل ازدواج پدر و مادری با تقوا بودند؛ مادری که بی‌وضو فرزندانش را شیر نمی‌داد و هر روز دو رکعت نماز استغاثه به امام زمانS می‌خواند تا فرزندانش را نیکو تربیت کند. پدری که سعی زیادی در کسب لقمه‌ی حلال داشت و سرآمد صداقت، تقوا و دیانت بود. حاصل نجوای مهربان مادر در صبح با دعای صباح، زیارت جامعه، زیارت عاشورا و تلاوت قرآن فرزندانی موفق و متعهد بودند (رک، موسوی نژاد، ۱۳۹۱، ص۵۲).

من تولای علی با شیر از مادر گرفتم                                    روز اول که آمدم دستور تا آخر گرفتم

تقوا

تقوا حساسیت و مراقبت در تمام امور زندگی است. خداوند به وسیله‌ی تقوا بنده را حفظ و روزی او را زیاد می‌کند. پیامبر ص می‌فرماید: «مَن رُزِق تقی رُزق خیرُ الدنیا و الآخره»؛ هر کسی تقوا روزی‌اش شود، خیر دنیا و آخرت نصیب او شده است (پاینده، ۱۳۸۳، ص ۷۶۹، ح ۳۰۱۵). نخستین شرط موفقیت که امام علی ع به مالک می‌فرمایند تقوای الهی است: «أمره بتقوَی اللهِ وایثار طاعتِه» (فیض الاسلام، ۱۳۶۵، نامه۵۳). تقوای الهی یعنی مهار کردن تمایلات خودخواهانه و خواسته‌های نفسانی در همه‌ی جنبه‌ها با قوانین الهی برای رسیدن به سعادت ابدی. و این که در همه‌ی لحظه‌های زندگی، خود را در پیشگاه الهی تلقی نماید و از اطاعت او سر بر تابد (حسینی و نصیری، ۱۳۹۲، ص۱۱۵). از این رو تعبد به آداب شرع و تقیّد به موازین تقوا و پرهیزکاری، عمل به وظایف الهی و پرهیز از محرمّات و رذایل اخلاقی را می‌توان از برترین ویژگی‌های این دو بزرگوار دانست.

اخلاص

سرّ موفقیت انسان‌های بزرگ، اخلاص آن‌هاست. خداوند در مورد ویژگی‌های انسان‌های شایسته می‌فرماید: «والَّذین جاهَدوا فینا لنَهدینَّهُم سبُلَنا و إنَّ اللهَ لمَعَ المُحسِنین» (عنکبوت/۶۲)؛ آن‌هایی که در راه ما خالصانه تلاش می‌کنند فقط به راه‌های خود (در راه‌یابی به کمال) هدایتشان خواهیم کرد و خداوند با نیکوکاران است.

شهید مطهری ره می‌فرماید: «کار برای خود کردن، نفس پرستی است، کار برای خلق کردن، بت پرستی است، کار برای خدا و برای خلق کردن، شرک و دوگانه‌پرستی است، کار خود و کار خلق برای خداکردن، توحید و خداپرستی است (مطهری، ۱۳۸۵، ص ۳۵). یکی از عوامل تأثیرگذار در هدایت مردم، اخلاص و ارائه‌ی الگوی عملی از خود در این صفات برجسته و ایمانی است. انسان‌های مخلص در راه احیای ارزش‌های دینی تلاش می‌کنند و در تمام عرصه‌ها بدون منّت و با اخلاص در خدمت مردم هستند.

بصیرت

بصیرت به معنای داشتن آگاهی همه جانبه و ژرف به امور، فریب ظاهر را نخوردن و مشاهده و سرانجام کار پیش از اقدام آن، ذکر شده است. همچنین به شناخت دقیق و قلبی انسان از موقعیت زمان و مکان به منظور جلوگیری از افتادن در دام فتنه است(تقربی، ۱۳۹۷، ص۷۶).

امام علی ع می‌فرماید: فَاِنَّ نورُ الْبَصیـرَه روحُ الـْحَیاه الَّـذی لایَـنْـفَـعُ ایمانٌ اِلّا بِهِ مَعَ اتِّباعِ کَلِمَهِ اللهِ وَ التَّصْدیقِ بِها، نور بصیرت روح زندگی است که ایمان جز با آن به همراه پیروی از سخن خدا و تصدیق آن سودی ندارد (مجلسی، ۱۴۰۳، ج۳۰، ص۳۷‌، ح۲).

 استاد طاهایی ره با الهام از سخنان امام علی ع می‌فرمایند: «آدم بینا از دنیا توشه برمی‌دارد و آدم نابینا برای دنیا توشه برمی‌دارد (شمیم نرجس، ش۱۲، ص۸). از این رو یکی از عوامل موفقیت ایشان بصیرتی بود که نسبت به همه‌ی امور داشتند.

عشق به اهل بیت ع

رسیدن به قله‌ی رفیع انسانیت و به دست آوردن کمالات معنوی، بدون حب اولیاء الهی ممکن نیست و پذیرش اعمال یک مسلمان در گرو محبت و ولایت اهل بیت ع می‌باشد.

عشق و محبت به اهل بیت ع به خاطر جاذبه‌هایی که دارد محب را به سوی محبوب جذب می‌کند و افکار و عقاید او را وارد قلب محب می‌سازد. حضرت علی ع می‌فرماید: «أحسنُ الحَسنات حبُّنا و أسوَءُ السیئاتِ بُغضُنا»؛ نیکوترین خوبی‌ها، محبت ما خاندان است و بدترین بدی‌ها، دشمنی و کینه‌جویی با ماست (آمدی،۱۳۶۰،ص۴۸).

 عشق به اهل بیت ع زمینه ساز عشق به خداوند است. رسیدن به کمالات معنوی و انسانی بدون دوستی اولیای الهی ممکن نیست و پذیرش اعمال یک مسلمان در گرو محبت ولایت اهل بیت ع می‌باشد.

عبادت و شب زنده داری

شب خیز که عاشقان به شب راز کنند                  گرد در بام دوست پرواز کنند

هر جا که دری بود به شب بسته شود                   الّا در دوست را که شب باز کنند

عبادت به معنی اظهار ذلّت و بندگی وکرنش در برابر خداست. خداوند در قرآن می‌فرماید: «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ» (آل عمران/۱۰۲)؛ جنّ و انس را نیافریدم جز براى آن که مرا به یکتایی پرستش نمایند. هدف از آفرینش هستی و جنّ و انس، عبادت خداوند است. پس از آنجا که فطرت، اساس تشخیص انسان را تشکیل می‌دهد شکوفایی فطرت جز در مسیر عبادت ممکن نیست؛ پس عبادت زمینه ساز شخصیت انسان و رشد دهنده‌ی کمال است که این، یکی از عوامل موفّقیت انسان‌های بزرگ است که می‌توانند برای دیگران الگو و راهنما قرار گیرند.

خداوند در سوره‌ی «زمر» شب‌زنده‌داران و متهجدان را «امیدوار» خوانده و نماز شب و شب‌زنده‌داری را از عوامل امیدبخش معرفی کرده است. «امّن هو قانت آناء اللیل ساجداً و قائماً یحذر الآخره و یرجو رحمه ربه» (زمر/۹)؛ چرا که در دل شب و فرونشستن غوغای زندگی مادی و آرامش روح و جسم انسان پس از قدری استراحت، حالت توجه و نشاط خاصی به انسان دست می‌دهد که در عین بی‌نظیربودن، فوق العاده روح‌پرور، تکامل‌آفرین و امیدبخش است، در چنین زمانی، امیدواران حقیقی با تمام وجود، رو به درگاه معبود می‌آورند و سر بر آستان معشوق می‌سایند و با بیم و امید او را می‌خوانند (پرچم، ۱۳۹۰، ص ۱۸۰).

انتقادپذیری

 در آموزه‌های دینی، واژه‌های نصیحت، تذکّر، موعظه، استماع قول، دعوت به خیر و امر به معروف و نهی از منکر، هر یک به گونه‌ای اهمّیت و جایگاه انتقاد و انتقادپذیری را بیان می‌کنند. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «فَبَشِّرْ عِبادِ الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولئِکَ الَّذِینَ هَداهُمُ اللَّهُ وَ أُولئِکَ هُمْ أُولُوا الْأَلْباب» (زمر/۱۷و۱۸)؛ پس مژده بده بندگان مرا. آنان که به سخن گوش فرا‌می‌دهند، آنگاه بهترین آن را پیروی می‌کنند. امام علی ع می‌فرمایند: به جامعه‌ای که در آن نه خود نصیحت کننده هستند و نه نصیحت‌کنندگان را دوست دارند، خیری نیست (آمدی،۱۳۶۰، ص۲۲۵). در این که جامعه و مدیران و بلکه همگان به نقد و انتقاد سالم و سازنده نیازمندند، تردیدی نیست، امّا این، نیمی از کار است. نیم دیگر که در واقع کامل‌کننده‌ی آن است به کار بستن انتقاد ناقدان است.‌ پذیرش انتقاد و نصیحت مشفقانه، خصلتی انسانی و اسلامی است و زمینه‌ساز بسیاری از موفّقیت‌هاست. امام علی ع به اصحاب خود می‌فرمودند: «مرا به نصیحت خالصانه و سالم از هر گونه شک و تردید یاری کنید» (فیض الاسلام، ۱۳۶۵، خطبه۱۱۷).

   ایجاد همدلی و همکاری بین کارکنان

اساس شکل‌گیری روابط در هر مجموعه‌ای همدلی است؛ زیرا در این صورت است که وجوه اشتراک افراد افزایش می‌یابد، ارتباط بهتر با هم برقرارمی‌کنند و در استحکام روابط می‌کوشند که حاصل آن همکاری بهتر در محیط کار است. به عبارت دیگر در یک سازمان خدامحور باید بین افعال و رفتار اعضا، بین اندیشه‌ها و ارزش‌ها و عقاید آن‌ها هماهنگی و تناسب وجود داشته باشد و محور این هماهنگی تقوا و حرکت در مسیر قرب الهی است و همدلی و همکاری بر این محور سازمان را به سمت اعتلا می‌برد و هر گونه ناهماهنگی بین این عناصر موجب عدم تعادل و در نتیجه انفعال خواهد بود. در ایجاد این همکاری مدیر نقش به سزایی دارد (موسوی نژاد، ۱۳۹۱، ص۲۰۵).

مسلماً عشق ورزیدن کارکنان به انجام کار و انجام وظیفه به بهترین روش در سایه‌ی مدیریتی کارآمد می‌باشد که با محبت، نظارتی مطلوب بر نیروهای انسانی خود دارد.

نتیجه

ویژگی کمال‌گرایی آدمی او را از درون به حرکت وامی‌دارد تا خود را به کسانی که مظهر کمالات هستند، نزدیک کند. بر این اساس، الگوی عملی در جریان تعلیم و تربیت جایگاهی اساسی و غیرقابل حذف دارد، چرا که یکی از عوامل مؤثر در تکوین شخصیت، همانندسازی با الگوهای برتر است. استاد طاهایی ره و استاد قندهاری نمونه‌ای از یک الگوی عملی هستند که پیروی از سیره و روش آن‌ها امری مهم می‌باشد. در این مقاله به طور اجمال به برخی از عوامل موفقیت این دو بزرگوار اشاره شد امید است با تأسی از سیره‌ی معصومین ع و الگوهای موفق در جامعه بتوانیم  نقش تأثیرگذاری در تربیت جامعه دینی داشته باشیم.

منابع

* قرآن کریم

۱.     فیض السلام، علی نقی؛ ترجمه‌ی نهج البلاغه، تهران، ۱۳۶۵.

۲.     شهیدی، سید جعفر؛ ترجمه‌ی نهج البلاغه، تهران، آموزش انقلاب اسلامی، ۱۳۷۰.

۳.     آمدی، عبدالواحد؛ غررالحکم و دررالکلم، تهران، ۱۳۶۰.

۴.     تقربی، منصوره؛ موانع رشد فضایل اخلاقی از منظر نهج البلاغه، مشهد، نامه نرجس، ۱۳۹۷.

۵.     پاینده، ابوالقاسم؛ نهج الفصاحه، خاتم الانبیاء، ۱۳۸۳.

۶.     حسینی، نجمه، نصیری، عزت‌الله؛ ارزش‌های اخلاقی مؤثر در سلامت سازمان از منظر کلام معصومان ع، مجله‌ی اسلام و پژوهش‌های مدیریتی، ش۷، ۱۳۹۲.

۷.     موسوی نژاد سوق، سیدعلی؛ شجره طوبی، قم، کومه، ۱۳۹۱.

۸.     پرچم، اعظم، محققیان، زهرا؛ بررسی تطبیقی راهکارهای ایجاد و افزایش امید از دیدگاه روانشناسی مثبت نگر و قرآن کریم، مجله‌ی معرفت، ش ۱۶۴، ۱۳۹۰.

۹.     مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار، ج ۲، تهران، صدرا، ۱۳۸۵.

۱۰.     مجلسی، محمّد باقر؛ بحار الانوار الجامعه لدرر الاخبار الائمه الاطهار، بیروت، مؤسسه الوفا، ۱۴۰۳.