سمیه براتی مقدم
چکیده
نام‌گذاری سال ۱۳۹۸ به نام «رونق تولید» توسط مقام معظم رهبری این سؤال را ایجاد می‌کند که رونق تولید چه نسبتی با اهداف و مسیر تبیین شده در گام دوم انقلاب اسلامی دارد. نگاهی به بیانات مقام معظم رهبری نشان می‌دهد که اقتصاد و تولید و توزیع یکی از سرفصل‌های اساسی بیانیه‌ی گام دوم بوده که هم در ارزیابی عملکرد چهل ساله‌ی جمهوری اسلامی و هم در تبیین مختصات وضعیت کنونی نیز در بازشناسی در تبیین مسیر آینده آن نقشی محوری دارند. لذاست که برای جبران عقب ماندگی و نیز حراست از سایر ابعاد تمدنی و تحقق ظرفیت‌های بالقوه و استفاده از فرصت‌های پیش رو چاره‌ای جز شتاب بخشی به تولید و پایداری آن نیست که لازمه‌ی آن نیز تحول در نهادهای اقتصادی مخالف پیشرفت و عدالت در ساختارهای کنونی است که این امر جز با علم، توانایی، کارآمدی، انگیزه و عمل جهاد نسل جوان محقق نخواهد شد.
مقدمه
سنت حسنه‌ی نام‌گذاری سال‌ها توسط مقام معظم رهبری باعث شده افسران جوان انقلاب اسلامی مختصات عملیات‌های جدید را بدون واسطه از رهبر و فرمانده میدان مبازره‌ی انقلاب اسلامی گرفته و آتش به اختیار در مسیر تحقق ماموریت‌های خود قدم بردارند. در این میان مسأله‌ای که در سال جاری حائز اهمیت است، جایگاه رونق تولید در مسیر پیش روی انقلاب اسلامی است. مسیری که در بیانیه‌ی گام دوم انقلاب با رویکرد ویژه‌ای به نقش جوانان اشاره شده و اکنون اولین پله از چله‌ی دوم انقلاب را با نام رونق تولید رونمایی نموده است.
در این مقاله ضمن بررسی بیانیه‌ی گام دوم انقلاب و تبیین جایگاه تولید در آن به اهمیت تولید و رونق آن و علت نام‌گذاری اشاره شده و در نهایت الزامات تحقق اهداف اقتصادی گام دوم به خصوص رونق تولید مرور می‌شود و توصیه‌های عملی برای تحقق رونق تولید به عنوان اولین پله‌ی این نردبان بیان می‌گردد.
جایگاه اقتصاد در گام دوم انقلاب
نگاهی به بیانیه‌ی گام دوم انقلاب نشان می‌دهد که تولید به عنوان موضوع خاص اقتصاد به عنوان موضوع عام یکی از سرفصل‌هایی است که در مرور تجربیات چهل ساله‌ی انقلاب و نیز در فهرست ظرفیت‌ها و فرصت‌ها و تهدیدهای فعلی نظام اسلامی و در سرفصل‌ها و توصیه‌های گام دوم انقلاب مورد تأکید و توجه رهبر انقلاب بوده است. در بیان تجربیات هم به پیشرفت‌های این حوزه توجه شده و هم به فهرست بلند عقب ماندگی‌های تاریخی ایران در حکومت‌های پیشین و هم به پیشرفت‌های غرورآفرین دوران چهل ساله که توانسته اندکی از عقب ماندگی را جبران نماید. در عین حال به آسیب‌های این دوران و فرصت‌های بسیاری که به واسطه‌ی ناامیدی، غفلت و یا ساختارهای معیوب و مدیریت ناتوان بدون استفاده مانده نیز اشاره شده است. این مسائل به خصوص در مورد معیشت مردم و توزیع عادلانه بیشتر خود را نشان می‌دهد و باعث شده اقتصاد در فهرست مسائل مهم کشور باشد. به خصوص آن که اقتصاد سالم و قوی، لازمه‌ی شکل گیری یک تمدن انقلابی سالم و قوی و سعادت دنیوی و معنوی مردم نیز هست.
از نظر مقام معظم رهبری یکی از مسائل مهم جاری در کشور عدم استفاده از منابع طبیعی و انسانی پرقابلیت است تا جایی که ایشان به برخی مشهورات عامه نیز اشاره نموده و می‌گویند: «اگر بپذیریم که ایران از نظر ظرفیت‌های استفاده نشده‌ی طبیعی و انسانی در رتبه‌ی اول جهان است، بی‌شک شما جوانان مؤمن و پُرتلاش خواهید توانست این عیب بزرگ را برطرف کنید. دهه‌‌ی دوم چشم انداز باید زمان تمرکز بر بهره‌برداری از دستاوردهای گذشته و نیز ظرفیت‌های استفاده نشده باشد و پیشرفت کشور از جمله در بخش تولید و اقتصاد ارتقاء یابد» (مقام معظم رهبری، بیانیه‌ی گام دوم انقلاب اسلامی).
رونق تولید و گام دوم
مطابق آن‌چه گفتیم توجه به تولید یکی از مهم‌ترین جنبه‌های اقتصادی بیانیه‌ی گام دوم است. این اهمیت به واسطه‌ی تأثیرگذاری رونق تولید در حل بسیاری از بحران‌های پیدا و پنهان اقتصادی، دو چندان نیز می‌شود. چرا که مثلاً اگر یکی از اهداف تحریم‌های ظالمانه‌ی استکبار را جداسازی مردم از نظام بدانیم بدون شک یکی از ابعاد آن افزایش فشار اقتصادی، کاهش درآمدهای مردم، رکود و بیکاری است لذا مبارزه با این مسائل جز از طریق افزایش تولید و ایجاد رونق در اقتصاد میسور نیست.
باید توجه داشت مفهوم رونق تولید به معنای «توسعه‌ی فعالیت‌های مولد و با ارزش افزوده‌ی بالای اقتصادی» است که به رشد اقتصادی، افزایش اشتغال پایدار و بالا رفتن درآمد سرانه‌ی خانوار منجر می‌شود و این مفهوم با رشد اقتصادی متفاوت است. البته رشد اقتصادی به عنوان یک شاخص با معنای متعارف آن، با فعالیت‌های دارای ارزش افزوده کم یا غیرمولد و نامطلوب نیز می‌تواند افزایش یابد؛ اما منظور از رونق تولید این نیست؛ چرا که به اشتغال پایدار و دیگر مزایای حاصل از یک «رشد مطلوب» منجر نمی‌شود. بنابراین هرگونه رشد اقتصادی را نمی‌توان مترادف با رونق تولید دانست (امینی رعیا، ۱۳۹۸) بلکه رشدی مطلوب است که باعث بهبود حال مردم در بلندمدت شده و پایدار بماند.
با این تعبیر از رونق تولید، جایگاه آن در دوران کنونی که کشور باید مهیای برداشتن گام بعدی در مسیر پیشرفت مادی و معنوی خود باشد، نیز مشخص می‌شود. چرا که هم برای جبران عقب ماندگی و هم برای حراست از سایر ابعاد تمدنی و نیز برای تحقق ظرفیت‌های بالقوه و استفاده از فرصت‌های پیش رو چاره‌ای جز شتاب بخشی به تولید و پایداری آن نخواهد بود. اما سؤالی که پیش می آید این است که این مسیر باید چگونه پیموده شود؟
الزامات رونق تولید در گام دوم
نگاهی به ادبیات اقتصادی به خصوص ادبیات توسعه نشان می‌دهد که باید برای تحقق صحیح اهداف اقتصادی میان مسائل سطح خرد و کلان و مسائل سطح توسعه تمایز قائل شد (توسلی، ۱۳۹۳، ص۵۳). ابزارهای مدیریت یک بازار در کوتاه مدت مانند بازار یک کالای خاص مثل خودرو که ماهیتی خرد و مرتبط با رفتار بنگاه اقتصادی و یا خانوار دارد با سیاست‌های پولی و مالی دولت که ابزارهای مدیریت متغیرهای رشد و تورم و بیکاری هستند و ماهیت کلان دارند متفاوتند ولی در عین حال با یکدیگر ترابطی نیز دارند (رحمانی، ۱۳۸۹، ص۱۵). ولی بنا بر آن چه که آسیب شناسی اقتصاد ایران در بیانیه‌ی گام دوم نیز آن را نشان می‌دهد پاسخ بسیاری از مسائل اقتصادی از این سنخ نیست. چه این که روش مقاوم سازی اقتصاد در سیاست‌های اقتصاد مقاومتی ارائه شده و در عین این که به لحاظ کارشناسی، سیاست‌های اصلاحی شناخته شده‌اند و حتی به جهت قانونی، تقسیم کار نهادی برای انجام سیاست مشخص شده باشد ولی مسأله همچنان در بلندمدت باقی مانده است (خاندوزی،۱۳۹۷). لذا مسأله باید در سطحی بنیانی‌تر بررسی شود و قواعد فعالیت‌های اقتصادی یعنی نهادهای اقتصادی باید مورد توجه قرار گیرند. قواعدی که باعث می‌شوند مردم و به خصوص جوانان که تکیه‌ی بیانیه بر نقش آفرینی ایشان است، بتوانند در مسیر تحقق اهداف بیانیه از جمله رونق تولید گام بردارند.
البته این نهادها صرفاً قوانین رسمی را شامل نمی‌شوند بلکه باورها و هنجارهای غیررسمی نیز نقش عمده‌ای در آن دارند که برای تغییر در برخی از سطوح نیازمند زمانی طولانی هستیم (ویلیامسون، ۲۰۰۸). ولی در عین حال تغییر برخی از رویکردهای رسمی و قوانین جاری و یا عمل به برخی از قوانین و سیاست‌های موجود معطل مانده نیز می‌تواند در این مسیر یاری رسان باشد. برای مثال اجرای صحیح سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در مردمی سازی اقتصاد و یا اجرای سیاست قطع وابستگی بودجه به نفت و یا حتی اجرای ماده‌ی ۱۶۰ قانون مالیات‌های مستقیم می‌تواند تحولی در قواعد بازی اقتصاد ایران ایجاد نماید.
البته باید توجه داشت که علم به راه‌های حل مشکلات اقتصادی به تنهایی کافی نیست بلکه از آن مهم‌تر کارایی مدیران در اجرای این تغییرات است. شاید از همین روست که مقام معظم رهبری در جای جای بیانیه‌ی گام دوم به کارآمدی، دانایی، خردمندی و انگیزه‌ی بالا برای تحقق این اهداف اشاره نموده و افرادی در نسل جوان را حایز این ویژگی‌ها برای تحقق آرمان‌های انقلاب می‌دانند. گو این که تحقق این هدف در گروی ورود جوانان به عرصه‌های مدیریتی کشور و ورود جوانان به این عرصه لازمه‌ی اصلی تحقق این هدف است و اولین عملیات نیز رونق تولید خواهد بود.
منابع:
۱. بیانیه‌ی گام دوم انقلاب اسلامی
۲. خاندوزی، احسان، گام دوم و «اصلاحاتِ نظام سیاست‌گذاری»، Khamenei.ir، ۱۳۹۷.
۳. امینی رعیا، محمد، کدام رشد اقتصادی به «رونق تولید» منجر می‌شود؟Khamenei.ir ، ۱۳۹۸.
۴. رحمانی، تیمور، اقتصاد کلان نوین، ج۱، نورعلم، ۱۳۸۹.
۵. توسلی، محمد، اقتصاد توسعه، تهران، نشر سمت، ۱۳۹۳.
