تنظیم: زهرا تاجر
بیت‌کوین (Bitcoin) یا ارزدیجیتال یک نوآوری اینترنتی با کارکردهایی مشابه پول بی‌پشتوانه است و نوعی پول دیجیتال محسوب می‌شود که یکی از نتایج ورود اینترنت به جنبه‌ی اقتصادی زندگی انسان است؛ ایجاد پول الکترونیک و در ادامه ایجاد پول مجازی. این پول توسط یک گروه یا یک سایت مشخص منتشر نمی‌شود و به فعالیت افراد و اعضای جامعه‌ی مربوطه بستگی دارد. همچنین تضمین مبادلات و حسابداری این پول نیز بر عهده‌ی اعضای شبکه است. این پول‌ها به شکل کدهای رمز وجود دارند و منتشر می‌شوند به همین دلیل به آنها پول رمزی نیز می‌گویند. بیت‌کوین در واقع پول مجازی غیرمتمرکزی است که قابلیت مبادله با دیگر پول‌ها و خرید کالا و خدمات حقیقی را دارد.
۱. ساختار بیت‌کوین
در سیستم بیت‌کوین هر پول مجازی دارای یک کد رمزی است که دارنده‌ی کد رمز مالک آن است. هر فرد نیز با یک آدرس یا کد رمزی شناخته می‌شود. مبادلات در شبکه‌ی بیت‌کوین بر اساس انتقال کد مربوط به سکه از فردی به فرد دیگر انجام می‌شود. اولین مرحله برای استفاده از سیستم نقل و انتقال بیت‌کوین نصب نرم‌افزار ویژهای روی کامپیوتر (تبلت یا تلفن همراه) است که به نگهداری سکه‌ها و همچنین نقل‌وانتقال آن اختصاص دارد. به این نرم‌افزار کیف پول بیت‌کوین گفته می‌شود که به‌طور رایگان در اختیار همگان قرار دارد. در اختیار داشتن این نرم‌افزار برای استفاده از بیت‌کوین الزامی است.
۲. ریسک
در بررسی بیت‌کوین اولین مسئله‌ای که به عنوان ریسک مطرح می‌شود، غیرمتمرکز بودن آن و نبود یک ساختار پشتیبانی و پاسخگویی است. به این معنا که در سیستم‌های رایج پولی، بانک‌های مرکزی و مؤسّسات مالی مسئولیت پشتیبانی و پاسخگویی را بر عهده‌دارند. در سیستم بیت‌کوین هیچ مقام مسئول و پشتیبانی وجود ندارد، هیچ تعهّدی پشت این پول دیجیتال نیست و تا کنون هیچ دولت و نهاد رسمی بیت کوین را به رسمیت نشناخته است و توسط هیچ سازمان، مؤسسه و یا نهاد دولتی مشخصی اداره نمی‌شود. بنابراین در صورت مفقود شدن دارایی امکان بازیابی آن وجود ندارد. همچنین در سیستم بیت‌کوین تراکنش‌ها غیر قابل برگشت هستند و در صورت اشتباه امکان بازگشت وجود ندارد. شبکه بیت کوین سیستم کنترل کننده‌ی متمرکزی ندارد. زمان متوسط تأیید هر انتقال بیت‌کوین، تقریباً ده دقیقه است. انتقال پول از یک نقطه به نقطه دیگر در تمام شبکه اطلاع‌رسانی شده و تمام نقاط از آن آگاه خواهند شد.
۳. روش‌های کسب بیت‌کوین
برای به دست آوردن بیت‌کوین نیز به‌طور مشابه دو راه کلی وجود دارد: راه اول: خرید بیت‌کوین با استفاده از ارزهای رایج همچون ریال، یورو، دلار و… با نرخ مبادله‌ی مشخص که بر اساس عرضه و تقاضای بیت‌کوین تعیین می‌شود. همچنین می‌توان در فضای اینترنت در ازای ارائه‌ی خدمات و یا کالاهای حقیقی و مجازی بیت‌کوین دریافت کرد. گاه خرید بیت کوین از صرافی‌ها صورت می‌گیرد و گاه وب سایت‌های بخت آزمایی، به کاربران خود بیت‌کوین می‌دهند. به علت گران بودن سخت افزارهای به کار رفته و نیز هزینه‌ی برق آن مورد استقبال همگانی نیست.
شیوه‌ی دوم: کسب بیت‌کوین یعنی تولید آن، به روش کاوش است. کاری است که توسط گره‌ها برای کسب بیت‌کوین انجام می‌گیرد. بیت کوین‌ها عموماً از طریق فعالیت‌های استخراج (ماینینگ) که همان فرایند پردازش کامپوتری و تراکنش‌های بیت کوین است، به دست می‌آیند. این روش مستلزم در اختیار داشتن کامپیوترها و سخت‌افزارهای قدرتمندی است و هر چه میزان توانمندی پردازشی آن قویتر باشد امکان دستیابی به آن بیشتر است. فرایند بررسی و تأیید تراکنش‌های یک بلوک در حقیقت حسابداری و پشتیبانی از شبکه‌ی بیت‌کوین است که البته با مصرف انرژی برق و زمان همراه است؛ بنابراین برای ایجاد انگیزه در پشتیبانی از شبکه، جبران انرژی و زمان مصرف شده و همین‌طور انتشار بیت‌کوین جدید، پس از تأیید هر بلوک به گرهی که بلوک را تأیید کرده تعداد مشخصی بیت‌کوین جدید به عنوان کارمزد تعلق می‌گیرد.
۴. تراکنش بیت‌کوین
هر تراکنش بیت‌کوین دو مرحله دارد، مرحله‌ی اول انجام و مرحله دوم تأیید تراکنش است. در مرحله‌ی اول خریدار مقدار بیت‌کوین مدنظر را که به‌صورت یک کد رمز است شخصاً به فروشنده منتقل می‌کند و تراکنش انجام می‌شود. برای این کار فرد وارد نرم‌افزار کیف پول خود می‌شود، مقدار مورد نیاز جهت انتقال و همچنین کد رمزی فرد مدنظر را وارد می‌کند و با تأیید وی تراکنش انجام می‌شود.
در مرحله‌ی دوم برای تأیید تراکنش باید اطمینان حاصل شود که این پول قبلاً توسط این فرد خرج نشده باشد. برای این منظور تراکنش مورد نظر به تمامی گره‌ها اعلام می‌شود. سابقه‌ی تمامی تراکنش‌های انجام شده در شبکه بیت‌کوین به‌طور مشترک و یکسان در اختیار تمامی گره‌ها قرار دارد. گره‌ها با جستجو در سابقه‌ی بیت‌کوین به دنبال تأیید صحت تراکنش می‌گردند. در صورت تأیید تراکنش توسط یک گره این تأیید به همه‌ی گره‌ها و همچنین مبادله کنندگان اعلام می‌شود و تراکنش به پایان می‌رسد؛ در پایان تراکنش تأیید شده در سابقه‌ی مشترک شبکه‌ی بیت‌کوین به ثبت می‌رسد. نوآوری بودن بیت کوین به این معناست که پدید آورندگان آن توانسته‌اند آن را در مدت به نسبت کوتاهی از یک ایده به یک پول دیجیتال در دنیای اقتصاد و مراکز سیاست پژوهی مبدل کنند.
۳. بیت‌کوین از منظر قانون
کشورهای مختلف در برابر بیت‌کوین واکنشهای مختلفی نشان داده‌اند. در آمریکا استفاده از بیت‌کوین با محدودیت خاصی مواجه نیست. در بیانیه های منتشر شده توسط مراجع مختلف قانونی به لزوم توجه به خطرات و سوء استفاده از بیت‌کوین هشدار داده شده است. شرکت‌های بزرگی همچون مایکروسافت برای فروش محصولات خود بیت‌کوین می‌پذیرند. در چین شرکت‌های خصوصی و افراد می‌توانند در مبادلات خود از بیت‌کوین استفاده کنند، استفاده از این سیستم توسط مؤسسات مالی ممنوع شده است. در سال ۲۰۱۳ وزارت مالیه آلمان بیت‌کوین را به عنوان یک واحد حسابداری که می‌تواند موضوع مالیات و مبادله قرار گیرد پذیرفت. روسیه کشوری است که استفاده از بیت‌کوین در آن غیرقانونی است. در ایران از نظر بانک مرکزی نیز تاکنون بیت‌کوین به‌عنوان ارز رسمی معرفی نشده و این بانک هیچ گونه فعالیتی در خرید و فروش این ارز ندارد.
نظر مراجع تقلید درباره‌ی پول دیجیتالی بیت کوین
🔸از مقام معظم رهبری پاسخی در این زمینه به دست ما نرسیده است اما این به این معنا نیست که استفاده از این پول اشکال ندارد، بلکه مقلدین ایشان باید با رعایت الاعلم فالاعلم به مرجع دیگر در این مسئله رجوع کنند. مطابق نظر معظم له رعایت قوانین رسمی کشور در این زمینه لازم الاجراست.
آیت‌الله سیستانی: معظم له نسبت به فعالیت در زمینه بیت کویین و سایر ارزهای دیجیتال و معامله و خرید و فروش آنها توقف نموده و لذا مقلدین ایشان می‌توانند با رعایت الاعلم فالاعلم به مرجع دیگری در این زمینه رجوع نمایند البته هبه و قرض دادن ارزهای مذکور صحیح نیست.
🔸آیت‌الله مکارم شیرازی: با توجه به ابهامات زیادی که بیت کوین دارد معامله با آن اشکال دارد.
در استفتاء دیگری ایشان فرمودند: با توجه به ابهامات زیادی که بیت کویین دارد از جمله اینکه منشأ استخراج این ارز روشن نیست و نیز غالباً اعتبار آن از سوی دولت‌ها پذیرفته نشده است و همچنین منشأ سوء استفاده های زیادی شده است بنابراین معامله آن جایز نیست.
🔸آیت‌الله نوری همدانی: ورود در این معاملات اشکال دارد.
🔸آیت‌الله وحید خراسانی: خرید و فروش آن باطل است.
🔸آیت‌الله صافی گلپایگانی: حرام و اکل مال به باطل است. والله العالم
🔸آیت‌الله شبیری زنجانی: چنانچه استفاده از این‌گونه ارزها نوعاً مفسده‌ی اقتصادی داشته یا خلاف قانون باشد، خرید و فروش آن اشکال دارد.
منابع
۱. پاسخگویی حرم مطهر رضوی
۲. سایت رسمی بیت کوین، تحقیق و گفت و گوی شفاهی از حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید عباس موسویان، عضو شورای فقهی بانک مرکزی و عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق ع.
