مادران ائمه علیه السلام

امل بحرانی پور

 در نوشتار حاضر به سیره‌ی اخلاقی و خانوادگی مادران سه امام بزرگوار امام سجاد ع، امام باقر ع، امام صادقع:  اشاره می‌شود: مادرانی که صفاتی چون ایمان، عشق به خداوند، سیر و سلوک، تهذیب نفس، تربیت صحیح فرزند و فداکاری در راه عقیده داشتند والبته آن چه آنان را در افکار و قلوب زنده نگاه داشته، اخلاصشان است.

شهربانو؛ مادر امام سجاد ع

«شاه زنان» یا شهربانو مادر علی بن حسین ع دختر یزدگرد، پادشاه ایران بود. از این جا می‌توان فهمید شاهزاده‌ای مانند او قطعاً تحت تربیت استادان و معلمان بزرگی بوده است. او مادر امام زین العابدین و سید الساجدینع  است. وی جده‌ی امامان معصوم ع از نسل امام علی بن حسین است که ازدواج او با امام حسین ع پیوندی مقدس میان اعراب و ایرانیان را رقم زده است. امام علیع  او را مفتخر به لقب مریم یا فاطمه نمود زیرا او از زشتی‌ها پاک بود و مانند مریم س فرزندی زاهد و عابد داشت و نزد زنان معروف به سیده‌ی زنان بود (شیخ مفید، بی‌تا، ص۴۹۲). شهربانو اولین زن پارسی بود که افتخار ورود به خاندان نبوت را پیدا کرد و مادر امام معصوم ع گردید. پیش از او مادران معصومینع  همگی عرب و از تبار هاشم بودند. از صفات برجسته ی روحی این بانو عفت، پاکی، کمال، ادب و تیز هوشی است. به خاطر همین ویژگی‌های فراوان، خصال نیکو و صفات کریمه‌ی او بود که امام علی ع به تزویج آن بزرگوار با فرزندش امام حسین ع اقدام نمود و به او نظر لطف و احسان داشت. افزون بر صفات روحی و مکارم اخلاقی، این بانو از جمال ظاهری و صورت نیکو نیز برخوردار بود. این بانو به رغم نداشتن راهنما در دربار سلطنت مجوس و دور از تربیت اسلامی به اسلام علاقه‌مند شد و به مهد اسلام و خاندان طهارت و عصمت پاگذاشت (مظفری، ۱۳۸۲، ص ۱۴۲). امام علیع  به شهربانو محبت خاصی داشت و به فرزند خود امام حسین ع سفارش می‌کرد که نسبت به آن بانو نیکی و احسان کند و می‌فرمود: «به شهربانو نیکی کن که او پسندیده است و برای تو بهترین فرد روی زمین، بعد از تو را به دنیا خواهد آورد». امام علی ع به کسان خود می‌فرمود که شهربانو مادر پاکی برای امامان طاهرینع  خواهد شد. این بانوی یزرگوار در حمایت و زیر سایه‌ی امام حسینع  از حرمت و احترام خاصی برخوردار بود، تا آن جا که ناز و نعمت‌های زمان سلطنت پدرش را از یاد برد (رک: امیری پور، ۱۳۸۴) و در کنار همسر بزرگوارش زندگی زاهدانه و سرشار از تقوا و نیکی را تجربه نمود.

فاطمه؛ دختر امام حسنع ؛ مادر امام باقر ع:

فاطمه مادر امام محمد باقر ع دختر امام حسن مجتبی ع بوده است؛ لذا امام باقر ع هم از طرف پدر و هم از سوی مادر «هاشمی»، «علوی» و «فاطمی» است و بر این اساس او اولین مولودی است که هم با امام حسن و هم امام حسین ع پیوند دارد (امین العاملی، ۱۴۲۱، ج۱، ۶۵۰) وی پاره‌ای از وجود ریحانه‌ی پیامبر ص به شمار می‌رفته که این مطلب هم بر فضایل این بانو می‌افزاید. از ویژگی‌های بارز اخلاقی این بانوی ارجمند،‌ صداقت و راستگویی ایشان بود چنان‌که امام سجاد ع ایشان را «صدیقه» نامید و امام صادق ع در این‌باره فرمود: «فاطمه صدیقه‌ای بوده که در میان خاندان حسن مجتبی ع مانند او یافت نمی‌شده است» (کلینی، ۱۳۸۸ ج۱، ۴۶۹). این بانوی ارجمند همراه با همسر خویش امام سجاد ع در واقعه‌ی جانسوز کربلا حضور داشتند، در حالی که فرزند دلبندشان امام باقر ع در آن موقع چهار یا پنج سال داشت و همراه ایشان بود. این بانوی عزیز در هیچ شرایطی همسر خویش را تنها نگذاشت و در سخت‌ترین موقعیت که منجر به اسارت این عزیزان شد، در کنار همسر خود ماند.

ام فروه (فاطمه)؛ مادر امام صادق ع:

ام فروه، مادر امام صادق ع دختر قاسم بن محمد بن ابی بکر بوده است. قاسم، از اصحاب مورد اعتماد امام سجاد ع به شمار می‌آمده است. مادر ام فروه اسماء دختر عبد الرحمن بن ابی بکر بود. فاطمه یا ام‌فروه نیز زنی صالحه و عابده و از با تقواترین زنان زمان خویش به شمار می‌آمده است. امام صادق ع مادر بزرگوار خود را در زمره‌ی زنانی شمردند که اهل ایمان و تقوی و احسان بوده‌اند. ایشان درباره‌ی مادر خویش می‌فرمایند: «کانت امی ممن آمنت و اتقیت و احسنت و الله یحب المحسنین»؛ مادر من از کسانی بود که ایمان داشت و با تقوا و نیکوکار بود و خدا نیکوکاران را دوست دارد (کلینی، ۱۳۷۵، ج۲، ۴۷۲) به خاطر این ویژگی‌های برجسته‌ی اخلاقی این بانوی بزرگوار بوده است که مردم فرزند ارجمندش امام صادق ع را «ابن المکرمه» یعنی فرزند مادر ارجمند می‌نامیده‌اند (رک: شیرازی، ۱۳۹۷ ) مسعودی مورخ مشهور می‌گوید: فاطمه دختر قاسم از اصحاب موثق علی بن الحسین بوده و از با تقواترین زنان زمان خود به شمار می‌آمده است که روایت‌های متعددی را از علی بن الحسین روایت نموده است (مسعودی، ۱۳۸۰ ص ۱۵۴). این بزرگوار چون راوی حدیث است پس وثاقت و تقوی و احسان ایشان قابل اثبات است.

ایشان بانویی عارف، صالح و در نهایت ورع و تقوا بود و علاوه بر تقوای الهی، از مقام علم و دانش نیز بهره‌ای وافر داشت. این بانوی با کرامت از محدثین بودند و به نقل از امامان ع و دفاع از آن ها احادیثی را روایت کرده‌اند (کلینی، ۱۳۷۵، ج۱، ۴۷۲) ام فروه در طول کودکی و نوجوانی امام صادق ع در تعلیم و تربیت وی کوشید، هر چند خاندان اهل بیت ع خود مجسمه‌ی علم و ادب هستند. در این دوره، ام فروه آن چه را از همسرش آموخته بود، به فرزندش یاد آوری می‌کرد. امام صادق ع نیز از مادرش به عنوان زنی با تقوا و با ایمان یاد می‌نمود (قمی، ۱۴۱۷، ج۲، ۷۷۲).

منابع:

۱.      امیری پور ، احمد،مادران چهارده معصوم ع، مشهد، نشر راز توکل، ۱۳۸۴ش.

۲.      امین العاملی، سیدمحسن، اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۲۱.

۳.      شیرازی، علی، زنان نمونه، قم، بوستان کتاب، ۱۳۹۷.

۴.      قمی، شیخ عباس، الانوار البهیه، تحقیق، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، ۱۴۱۷ق.

۵.      کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق: علی اکبر غفاری، دار الکتب الاسلامیه ،۱۳۸۸ق.

۶.      ……………………………….، اصول کافی، ترجمه ی باقر کمره ای ،قم،نشر اسوه ،۱۳۷۵.

۷.      مسعودی، ابو الحسن علی بن حسین، اثبات الوصیه، ترجمه‌ی سید محمد جواد ذهنی تهرانی، قم، نشر مؤمنین،۱۳۸۰.

۸.      مظفری ورسی، حیدر، مادران چهارده معصوم ع، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، ۱۳۸۲ش.

۹.      مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الارشاد، ترجمه رسولی محلاتی، تهران، اسلامیه، بی‌تا.