عاطفه زینلی
سیاهدانه، تخم گیاهی است شبیه رازیانه و کمی شبیه اسپند، سیاه و تندبو با گل‌های زرد و بنفش که در فارسی از آن به نام «سیاهدانه» و «سیاه تخمه» و در کتب قدیم طب سنتی «شونیز» و «شونوز» یاد می‌شود و به عربی آن را «حب السودا» و «کمون اسود» می‌نامند.
علاوه بر پژوهش‌های جدید که این دانه را اعجاز آفرین معرفی می‌کند، روایات متعددی از پیشوایان دین آثار پربرکت آن را در ابعاد گوناگون مورد تأیید قرار داده است. از آن جمله حدیثی از پیامبر اکرم (ص) که فرمودند: «سیاهدانه برای هر دردی غیر از مرگ، شفا و درمان است.» (ر.ک: مجلسی، ۱۳۸۲ق، ص۲۲۷) و در جای دیگر امام جعفر صادق (ع) فرمود: «شونیز شفای تمام بیماری‌هاست، پس من برای تب، سر درد، چشم درد، شکم درد و تمام دردهایی که داشته‌ام، از آن استفاده کرده‌ام و خداوند به وسیله‌ی آن مرا شفا داده است» (ر.ک: همان، ص۲۲۹).
سیاهدانه به دو نوع مزروع و دشتی (وحشی) تقسیم می‌شود که در ایران از قدیم به صورت خودرو بوده و اکنون هم در اطراف تبریز و اراک می‌روید و به عنوان بادشکن، مدر، قاعده‌آور و زیاد کننده‌ی ترشح شیر تجویز می‌شود. همچنین در طب برای معالجه‌ی سرفه و درد سینه و دفع کرم معده به کار می‌رود. از جمله خواص دارویی دیگر آن عبارتند از: پایین آورنده‌ی فشار خون، ضد سنگ‌های ادراری، نافع برای یرقان، ضد ریزش موی سر، ضد ورم و ضرب خوردگی، ضد دردهای مفصلی حتّی آرتروز، ضدّ دردهای عصبی مثل درد سیاتیک، ضدّ چرک‌های سینوسی و… .
مصرف سیاهدانه
– در زمستان بوییدن سیاهدانه عامل پیشگیری از بروز زکام است. سیاهدانه دارای طبع گرم است که بوییدن آن باعث گرمی مغز و پیشگیری از زکام می‌شود. همچنین در رفع سردردهای مزمن، باز کردن بینی و زکام مفید است و اسانس روغنی موجود در آن خواص ضدّ میکروبی و ضدّ ویروسی شدید داشته، موجب تقویت سیستم دفاعی در مقابله با حملات ویروسی و میکروبی می‌شود.
– اگر مخلوط بو داده‌ی سیاهدانه با روغن زیتون را در بینی بچکانید، زکامی را که همراه با عطسه باشد از بین می‌برد.
– کمپرس جوشانده‌ی سیاهدانه بر سر، زکام را درمان می‌کند و بر سایر اعضا، درد را تسکین می‌دهد و ورم را فرو می‌برد.
– برای درمان برونشیت و ذات الریه خوردن سیاهدانه به همراه غذا توصیه می‌شود.
– مضمضه‌ی جوشانده‌ی سیاهدانه با سرکه جهت تسکین درد دندان و محکم شدن آن مؤثر است.
– اگر سیاهدانه را نرم آسیاب کرده، با روغن زیتون مخلوط کنند، در ابتدای آب مروارید مفید می‌باشد.
– خوردن دم‌کرده‌ی سیاهدانه با عسل (یک استکان) و ماساژ با روغن سیاهدانه در بین روز به درمان دردهای مفصلی و سیاتیک کمک می‌کند.
اگر چهار هفته به طور مرتب، روزی سه بار، ۲۵ قطره روغن سیاهدانه مصرف شود شخص تعادل جسمی خود را به دست خواهد آورد… .
یکی از موارد مصرف سیاهدانه که از قدیم در طب سنتی برای درمان بیماری‌های مختلفی مورد توجه بوده، معجون سیاهدانه و عسل معروف به «معجون دوسین» است که از ترکیب یک واحد سیاهدانه با سه واحد عسل به دست می‌آید. در این ترکیب سیاهدانه را باید آسیاب و بلافاصله با عسل ترکیب نمود در غیر اینصورت تحت تأثیر هوا، خواص مفید آن تغییر یافته و کاهش می‌یابد. باید توجه داشت اگرچه معجون دوسین علاوه بر تقویت سیستم ایمنی بدن خواص بسیار دیگری دارد، در برخی مزاج‌ها عوارض زیادی مانند بی‌خوابی یا فشار خون بالا را ایجاد می‌کند بنابراین نباید این ترکیب دارویی را بدون مشورت با پزشک طب سنتی مصرف کرد.
منابع:
۱. جزایری، غیاث الدین؛ زبان خوراکی‌ها، جلد اول، تهران، امیر کبیر، چاپ بیست و چهارم، ۱۳۸۷.
۲. قزوینی، محمّد کاظم؛ طب جامع امام صادق(ع)، ترجمه‌ی لطیف راشدی و سعید راشدی، تهران، پیام عدالت، چاپ ششم، ۱۳۸۹.
۳. هادی زاده زرگر، امیر؛ کشکول طبی زرگر، مشهد، سخن گستر، چاپ دوم، ۱۳۹۱.
۴. خدادادی، جمشید؛ کلید ورود به طب قدیم، تهران، نشر شهر، چاپ پنجم، ۱۳۹۱.
۵. شبّر، عبدالله؛ ترجمه‌ی کتاب شریف طب الائمه، ترجمه‌ی لطیف راشدی، قم، حضور، ۱۳۸۵.
۶. نورانی، مصطفی؛ دایره المعارف بزرگ طب اسلامی، جلد چهارم، تهران، مبین اندیشه، چاپ دوم، ۱۳۹۳.
۷. مجلسی، محمّد باقر؛ بحارالانوار، جلد شصت و دوم، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۳۸۲.
۸. نامه زرین سلامت: ترجمه ذهبیه منسوب به حضرت امام علی بن موسی الرضا(ع)، ترجمه و تحقیق محمّد دریایی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، چاپ چهارم، ۱۳۹۳.
۹. www.irna.ir
