دانشگاه معارف الهی (شرح زیارت آل یاسین)

استاد رثایی                

زیارت آل یاسین مجموعه‌ای ترکیب یافته از دعا و زیارت است. بخش زیارت آن مجموعه‌ای از سلام‌هاست. سلام بر امامی که حجت حق است، زنده است و سخن زائر را می‌شنود. قسمتی از سلام‌های این زیارت، سلام بر وجود مقدس حضرت صاحب الزمان (عج) همراه با ذکر صفات کمال ایشان است؛ بخش دیگری از آن نیز، درود بر آن وجود مقدس در قالب اوقات و زمان کم است و در این قسمت به شرح و توضیح فرازی دیگر از این سلام ها می‌پردازیم:

«اَلسَّلامُ عَلَیْکَ حینَ تُهَلِّلُ وَ تُکَبِّر»

«سلام بر تو، آن‌گاه که تهلیل و تکبیر می‌گویی»

تهلیل، همان ذکر لا اله الا الله، است که اکثر اولیاء خدا آن را ذکر خفی و جلی خود قرار می‌دهند و این ذکر انسان را به توحید نزدیک و از شرک خفی و جلی رهایی می‌بخشد. قرآن می‌فرماید: «قُل إنَّما هُوَ إلهٌ واحِد وَ إنَّنِی بَرئٌ مِمَّا تُشرِکُون»(انعام/19)؛ توحید را به آن‌ها گوشزد کن و به آن‌ها بگو که من از شرک شما بیزارم. تکبیر، همان ذکر الله‌اکبر است. خداوند در قرآن به گفتن این ذکر امر فرموده: « و کبره تکبیرا»؛ او را بسیار بزرگ شمار (اسراء/ 111).

جمله‌های تهلیل و تکبیر، مهم‌ترین و مشهورترین شعارها و نشانه‌های اسلام است و متضمن عالی‌ترین مفاهیم و جامع‌ترین معارف و رساترین پیام دین است. امام صادق (ع) فرمودند: «ثَمَنُ الجَنَّةِ لا إلهَ إلا اللهُ وَ اللهُ اَکبَر» بهای بهشت لااله الا الله و الله اکبر هستند (کلینی، ج2، ص 517)

در حدیثی از امام باقر (ع) است که رسول خدا(ص) فرمودند: [مردگان خود را (یعنی کسانی که در حال احتضار هستند) لا اله الاّ الله تلقین نمایید زیرا این کمله‌ی طیّبه، گناهان را در هم می‌شکند و نابود می‌سازد. عرض کردند: یا رسول الله، اگر کسی در حال تندرسی آن را بگوید چه طور؟ فرمودند: خیلی بیشتر مایه‌ی درهم‌شکستن و از بین رفتن گناهان است. همانا لا اله الاّ الله در زندگی و مرگ و روز رستاخیز انیس مؤمن است (مجلسی، ج93، ص201).

شهادت به لا اله الاّ الله، نخستین برگ شناسنامه‌ی مسلمانی است و اقرار به آن لازم و مایه‌ی پاک شدن از نجاست، شرک و کفر، دفع شبهة بی‌دینی، حفظ جان و مال و آبروی انسان است و کلید نیکی و احسان و موجب خشنودی خداوند رحمان و دوری از شیطان است.

انسان با ایمان با گفتن ]لا الَهَ[، تمام خدایان و معبودهای باطل را از فکر و ذهن و عمل و زندگی خویش نفی می‌کند و با گفتن ]الاّ الله[ خدای واحد و اَحَد را با تمام وجود می‌پذیرد و مطیع کامل و همه جانبة پروردگار گشته و در پی آن به وحی و شرع و نبوت و امامت و آنچه از طرف خدای تبارک و تعالی رسیده ایمان می آورد. از امیرالمؤمنین (ع) روایت آمده که فرمودند: «إنَّ لِلا الَهَ الا الله شُروطاً وَ أنِّی وَ ذُرِّیَّتِی مِن شُروطِها»؛ البته که لا اله اله الله را شرایطی است و به راستی که من و فرزندان (معصومم) از شرایط آن هستیم(آمدی، ج2، ص517). شبیه این حدیث را حضرت رضا (ع) در نیشابور بیان فرمودند و سلسله‌ی سند را به پدران بزرگوارشان نسبت دادند که خداوند فرمود: لا اله الّا الله حصار محکم من است و هرکس بگوید، داخل در حصار من می‌شود و هرکس داخل در حصار من شد از عذاب من در امان است. سپس حضرت رضا (ع) فرمودند: «بِشُروطِها وَ اَنَا مِن شُرُوطِها»(عیون اخبار الرضا، ج2، باب37، ص298). مگر می‌شود کوهنوردی، قله‌ی کوه را فتح کند در حالی که مسیر را نمی‌داند؟ مگر می‌شود انسان مسلمانی از غیر مسیر اهل بیت (ع) حرکت کند و به قرب پروردگار نایل آید؟ به یقین لا اله الا الله تنها از مسیر اهل بیت (ع) تأثیر گذار است.

در جهان هستی، همه لا اله الا الله می گویند؛ همه تهلیل می‌آورند ولی میان گفتن همه و آن وجود مقدّس فرق بسیار است، تهلیل امام(ع) همانند تهلیل جدّش رسول خدا (ص) است که مانند تمام انبیاء، به جهانیان می‌فرمود: «قُولُوا لا إلهَ إلا اللهُ تُفْلِحُوا». به معنای واقعی، نفی غیر و اثبات حق کنید تا رستگار شوید، سلام بر تهلیل تو یابن الحسن، که چقدر با عظمت و مؤثر است که هر شنونده را تحت تأثیر قرار می دهد. علی(ع) فرمودند: «گویا مهدی را می‌بینم که از وادی السلام به طرف سراشیبی سهله عبور کرده در حالی که بر اسبی سیاه نشسته که میان پیشانی‌اش از سفیدی درخشان است. دعا می‌کند: «لا إلَهَ إلا اللهُ حَقّاً حَقّاً، لا إلَهَ الا اللهُ ایماناً وَ تَصْدیقاً، لا إلَهَ إلا الله تَعَبُّداً وَ رِقّا، اَللَّهُمَّ مُعِزَّ کُلِّ مُؤْمّنٍ وَحید وَ مُذِلَّ کُلِّ جَبَّارٍ عَنید»(مجلسی، ج52، ص391). آن حضرت این کلمة طیبه را در سراسر عالم منتشر خواهد کرد و حقیقت توحید را در همة جهان گسترش خواهد داد به طوری که هرگونه شرک و کفر ریشه کن شود و ندای خداشناسی بر پهنة گیتی طنین انداز گردد.

تکبیر در لغت، بزرگ داشتن و تعظیم نمودن و در اصطلاح گفتن الله اکبر است، هیچ عبادت قولی بدون تکبیر نیست. در تمام نمازها و تسبیحات، تکبیر نقش مهمی ایفا می‌کند و به عنوان جزء واجب یا مستحب به شمار می‌آید. انسان با گفتن این ذکر شریف، باید به خاطر بیاورد که خداوند برتر از آن است که عظمت او به حواس ظاهری و قوای درونی درک شود «اللهُ اَکْبَر مِنْ أنْ یُوصَف»(حویزی، ج3، ص 239) هرگز خدای را به نیروی فکر و خیال نتوان شناخت، حتی دل و روح اولیاء هم از معرفت کنه ذات و صفات او عاجز است.

مطالعه‌ی سیره‌ی پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع)، نشانگر اهمیت دادن ایشان به گفتن تکبیر به خصوص در مواقع فتح و ظفر بر دشمنان و آشکار شدن بعضی حقایق و رسوایی مخالفان است؛ و تکبیر گفتن آنان احیاناً آثار مهمی در پی دارد که از درک حقیقت آن‌ها عاجز هستیم. امیرمؤمنان(ع) هنگام کشتن هریک از دشمنان دین با صدای بلند تکبیر می‌گفتند که دل دشمن را به لرزه می‌آورد و دوستان را خرسند می‌نمود.

تکبیر امام عصر(عج)، تحوّلی بزرگ در جهان پدید خواهد آورد و کاخ‌های پوشالی اهل ضلال و باطل را ویران خواهد ساخت و سراسر زمین، به انوار تابناک معرفت و عظمت خداوند روشنی و خرّمی خواهد گرفت. آری دیدار حجّت حق تکبیر دارد؛ زیارت ولیّ سرمد تهلیل دارد. چه شود لحظه‌ای فرا رسد که دیدگان ما به زیارت جمال دلربای آن مکبّر و مهلّل حقیقی روشن گردد؟ او را ببینیم و دل از دست دهیم و بانگ الله اکبر و نوای لا اله الا الله را همراه او از دل برآوریم.

منابع:

* قرآن کریم

1. الکافی، ج2.

2. تفسیر نور الثقلین، ج3.

3. بحارالانوار، ج93.

4. عیون اخبار الرضا، ج2.

5. غررالحکم، ج2.