منادیان احکام/مصاحبه کننده: فاطمه حامد مقدم
«از سال ۱۳۶۳ یک قسمت از اداره ی امور فرهنگی حرم مخصوص بانوان بود که به صورت سخنرانی، کار پاسخ گویی به مسایل شرعی را انجام می داد. بعد از تمام شدن هر برنامه ی سخنرانی زائران زیادی در هر مرحله برای سؤالات شرعی به ما مراجعه کردند. احساس کردیم که حرم مطهر نیاز به بخشی جدا، برای پاسخ گویی به این سؤالات دارد؛ بنابراین برنامه ریزی کردیم و کار را از هفته ای دو روز و روزی سه ساعت با سه استاد آغاز کردیم.
ولی باتوجه به گسترش اماکن حرم مطهر و افزایش تعداد زائرین امام رضا(علیه السلام) روزهای بیشتری را به پاسخ گویی اختصاص دادیم تا این که ۶ سال پیش اداره ی «پاسخ گویی به مسایل دینی و اطلاع رسانی» تشکیل شد و ما با برنامه ریزی دقیق و تربیت استاد به دنبال ارتقاء کیفیت و کمیت خدمات هستیم.
آن چه خواندید، بخشی از گفت و گوی ما با خانم حکمتی است. وی که در تأسیس و اداره ی بخش پاسخ گویی به سؤالات شرعی حرم مطهر رضوی(علیه السلام) بخش بانوان، نقش فعالی داشته است در مصاحبه ای با شمیم نرجس به توضیح درباره این بخش می پردازد که توجه شما را به این پرسش و پاسخ جلب می کنیم.
شمیم: نحوه پرورش و تربیت پاسخ گویان به چه صورت است و آنان چه دوره هایی را باید طی کنند؟
خانم حکمتی: پاسخ گویی یک بحث تخصصی و فقهی به صورت عام است؛ لذا باید حتماً از مدرسین و طلّاب فارغ التّحصیل مدارس علمیه که دروس فقه را با نمرات ممتاز گذرانده باشند استفاده شود.
در سال های اخیر ما برترین های گزینه های فارغ التحصیل مدارس علمیه را انتخاب کرده که این افراد دروس مختلف فقهی را در مدرسه علمیه نرجس (سلام الله علیها) می گذرانند و بعد از آن در دوره تخصصی فقه شرکت می نماید که در این دوره برخی از مباحث از کتب عروه، تحریرالوسیله و… به صورت تخصصی تدریس می گردد که در پایان دوره باید پایان نامه ای در یکی از مباحث فقهی ارائه نمایند و پس از موفقیّت در این دوره و کسب امتیاز لازم در آزمون و پذیرش پایان نامه به بخش خواهران اداره پاسخگویی جهت شرکت در کارگاه عملی احکام معرفی می گردند که این دوره شامل دوره ی تمهدیه (کتابت) و متعلّمی می باشد البتّه دوره های عروه، بازخوانی رساله و آزمون های داخلی و ادواری را می توان به این مراحل اضافه نمود. برگزاری آزمون و کسب معدّل ۱۶ به بالا در دروس فقه وارد مرحله کارگاهی پاسخ گویی می شوند و در کارگاه این جا نیز دروس عروه، کتابت، متعلمین و تحریرالوسیله را طی می کنند.
شمیم: استقبال زوّار حرم رضوی (علیه السلام) از این بخش چگونه بوده است و شما چطور کار خود را اطلاع رسانی می کنید؟
خانم حکمتی: اطلاع رسانی به وسیله بخش فرهنگی حرم مطهر از طریق بندها و اطلاعیه های صوتی انجام می شود البتّه ما در صدا و سیما تبلیغات زیادی برای بخش پاسخ گویی داشته ایم؛ در سخنرانی سخنرانان حرم مطهر نیز بخش پاسخ گویی معرفی می گردد.
همچنین در هواپیمایی، اتوبوسرانی و راه آهن اطلاع رسانی به وسیله کتاب های اهدایی به زائرین انجام می شود. استقبال زائرین از این بخش بسیار زیاد است به گونه ای که خواهران و برادران پاسخگو در ایام پر زائر حتّی فرصت استراحت نیز ندارند و این امر فضا و نیروی زیادی را نیز می طلبد.
شمیم: شیوه برخورد شما با مراجعین تان چگونه است؟
خانم حکمتی: استادان پاسخگو که سعی شده با اتکا بر اخلاق اسلامی پذیرای زائران و مراجعان باشند امّا به لحاظ ذکر و یادآوری دوره هایی در زمینه روابط اجتماعی و روانشناسی می گذرانند و مشکلی در زمینه برخورد و رفتار با مراجعین ندارند. البته افرادی که دارای مشکلات روحی، روانی و اخلاقی هستند نیز جزو مراجعین ما هستند که این افراد را برای رفع مشکل به مراجع ذی صلاح ارجاع می دهیم.
شمیم: مراجعین شما هریک مقلد یکی از مراجع تقلید معظّم هستند؛ آیا پاسخگویان شما توان ارائه پاسخ صحیح را به همه آن ها دارند؟
خانم حکمتی: استادان ما طبق کتاب سیزده مرجع پاسخ می دهند و البته دورهای آموزشی نیز براساس نظرات سیزده مرجع می باشد. البته علم فقه و پاسخگویی به سؤالات یک بحث فرّار است که الحمدلله پاسخگویان طبق نیاز مراجعین پاسخگو هستند. اگر گاهی موردی باشد که حضور ذهن نداشته باشند به رساله ، رایانه و یا سایت مراجع مورد نظر مراجعه کرده و پاسخ می دهند.
شمیم: در مورد مسائل جدید چگونه عمل می کنید؟
خانم حکمتی: در این گونه موارد اگر اساتید مسأله را در رساله ها یا استفتائات پیدا کنند پاسخ می دهند؛ اگر مسأله بسیار جدید بود، با دفتر مرجع مورد نظر تماس یا مکاتبه صورت می گیرد و جواب را به صورت کتبی با مهر دفتر مرجع دریافت می کنیم؛ البته به زائرین می گوییم شما یک یا دو روز دیگر مراجعه کنید و جواب را دریافت کنید.
شمیم: درصد پاسخ های اشتباه شما چقدر است؟
خانم حکمتی: استادان اگر در جواب یک سؤال ذره ای شبهه داشته باشند جواب نمی دهند؛ به هر حال بحث شرعی مردم است روی این حساب استادان باتوجه به منابع و مستندات جواب می دهند اما گاهی اتفاق افتاده که زائر سؤال را به یک شیوه از قسمت خواهران پرسیده و جواب گرفته است ولی بعد به قسمت آقایان مراجعه کرده و به طریق دیگری سؤال را پرسیده و جواب دیگری گرفته است.
البته مشکل ما در این زمینه بیشتر افرادی هستند که مبتلا به وسواسند، به ویژه مسایل مربوط به بانوان که دارای ریزه کاری های زیادی است.
شمیم: واقعاً هیچ گاه در پاسخ گویی اشتباه نمی کنید؟
خانم حکمتی: البته نمی توان گفت اشتباه وجود ندارد چون ممکن است فن بیان استاد چیز دیگری را برساند. اما تمام استادان ما سعی شان بر این است که کار، تمام و کامل باشد. به هر حال کار ما به گونه ای است که با اعمال شرعی افراد سر و کار دارد.
شمیم: بیشترین سؤالاتی که از واحد خواهران پرسیده می شود در چه زمینه هایی است؟
خانم حکمتی: طهارات، بانوان، محدوده ی حرم، خمس، زکات، نماز، تقلید، روزه و شبهات.
شمیم: آیا خانم های پاسخ گو در جواب دادن سخت گیرتر از آقایان هستند؟
خانم حکمتی: بین آقایان و خانم های پاسخ گو از لحاظ پاسخ دادن نباید تفاوتی داشته باشد. ما جلسات هماهنگی داریم که در این جلسات و پرسش و پاسخ ها را هماهنگ می کنیم تا اگر مشکلی نیز وجود دارد، حل می شود.
هر دو بخش در یک افق حرکت می کنند و هر دو گروه تلاش می کنند آن گونه که حضرت رضا(علیه السلام) می پسندند نیاز زائر را برطرف کنند. البتّه خانم ها ظرافت بیشتری در پاسخ گویی دارند.
شمیم: آیا همین ظرافت خانم ها در پاسخ گویی برای مراجعه کننده مشکلی ایجاد نمی کند؟
خانم حکمتی: خیر. بعضی از مسایل مثل بحث طهارت و مسایل خاص بانوان ایجاب می کند که ظرافت بیشتری در پاسخ گویی باشد تا جواب کامل تر و دقیق تری به مردم داده شود.
شمیم: بخش کارشناس طهارت در گذشته فعّالیت بیشتری داشته است. عملکرد این بخش در حال حاضر چگونه است؟
خانم حکمتی: بخش کارشناسی طهارت نیازمند برنامه ریزی بسیار دقیق است. البتّه درصدد هستیم که کلّیه ی سرویس های بهداشتی را به سیستم های مدار بسته مجهز کنیم تا طهارت و وضوی صحیح از راه مانیتور به نمایش گذاشته شود. شکل کار کارشناسان طهارت به صورت تذکر نیست؛ بلکه هر چند دقیقه یک بار یک وضوی صحیح توسّط این افراد توضیح داده می شود همراه با مسائل جبیره و….
شمیم: در مورد سؤال های خانوادگی و مشکلاتی که در زمینه ی ازدواج های مختلف به وجود می آید چگونه عمل می کنید؟
حکمتی: بعضی موارد استفتائات جدیدی را می طلبد که این وظیفه ی ماست که جواب را به دست بیاوریم چرا که افرادی که در صدد سؤال کردن برمی آیند افراد بسیار مقیّدی هستند و ما نیز بر خود واجب می دانیم که جواب درست و مستند را به آن ها بدهیم حتی اگر فرد برای دریافت جواب مراجعه نکند، ما پاسخ درست را جهت موارد مشابه از مرجع دریافت می کنیم.
شمیم: چه اندازه در زمینه ی پاسخ گویی نوآوری ایجاد کرده اید؟
خانم حکمتی: ما در بحث تربیت استاد و نوآوری چند فصل مهم داریم: ۱- به روز بودن ؛ ۲- فنّ بیان در پاسخ گویی که چگونه سؤال را پاسخ دهیم که برای زائر قابل درک باشد ؛ ۳- بحث روان شناسی ارتباط که استادان ما دوره های روان شناسی را می گذرانند ؛ ۴- جلسات هم اندیشی با مراجع عظام از جمله آیه الله مکارم شیرازی و آیه الله وحید خراسانی و نمایندگان آنان و اندیشمندان عرصه مسایل اعتقادی ، اجماعی از جمله آیه الله جعفری سبحانی و… داشتیم که مشکلات و سؤالات جدید را مطرح کردیم و جواب درست را از ایشان دریافت کردیم. ۵- نرم افزار ثبت سؤالات تهیه کرده ایم که سؤال و جواب را در این نرم افزار ثبت می کنیم. ۶- دست رسی سریع و آسان استادان به اینترنت که به راحت به سایت مراجع مراجعه کرده، مطالب را به روز دریافت می کنند.
شمیم: در پایان اگر صحبتی دارید بفرمایید.
خانم حکمتی: ما فقط با مشکل کمبود استاد مواجه هستیم؛ البتّه پیشنهاد می کنم یک رشته ی تخصّصی پاسخ گویی و فقه در حوزه های علمیه گذاشته شود که ما بتوانیم از ابتدا نیروهای مستعّد را مخصوص امر پاسخ گویی تربیت کنیم.
جایگاه رفیع پرسشگری بر اساس آیات و روایات جایگاه بسیار بلند و پر ارزشی است که با عنایات امام رضا(علیه السلام) و توجّهات حضرت ولی عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) امیدواریم بتوانیم در این مسیر موفق عمل کنیم و به زائرین امام رضا(علیه السلام) خدمت کنیم. (ان شاء الله)
در پایان تقدیر و تشکر از زحمات جنابعالی و کلیه همکارانتان در نشریه وزین شمیم نرجس فرصت را مغتنم شمرده و با توجه به گستره عظیم مباحث نظری از صاحب نظران اندیشمندان و فرهیختگان دعوت می نمائیم ما را از آفاق نظرات خود در حوزه علمی و عملی در زمینه های دریافت سؤال و ارایه پاسخ در دو بعد فقهی و غیر فقهی مطلع سازند.
