دختران و صنایع دستی/ زکیه خاکسار
هر یک از صنایع دستی در ایران سابقه‌ی دیرینه‌ای دارند در واقع به واسطه‌ی تنوّع آب و هوایی در ایران، انواع گوناگونی از هنرهای بومی در قالب صنایع دستی و گردشگری با جذّابیت‌ها و خلّاقیت‌های خارق العاده‌ای به وجود آمده است.
واکاوی آثار هنری این مرز و بوم، بیانگر نقش سترگ ظرافت‌های هنری بانوان ایرانی است که روحیه‌ی لطیف و ذوق سرشار را با مهارت و تجربه درهم آمیخته و به خلق آثار هنری منحصر به فردی پرداخته‌اند و البته باید این میراث گرانبها، با انتقال به نسل جدید، مورد حفاظت و بلکه رشد و توسعه قرار گیرد.
چنان که می‌دانیم فعّالیت در زمینه‌ی صنایع دستی نیاز به سرمایه‌گذاری چندانی ندارد. از این‌رو دختران به راحتی می‌توانند در منزل به فعّالیت تولیدی بپردازند، خود اشتغالی خانگی را تجربه نمایند و روحیات لطیف خویش را در راستای فعّالیتی اقتصادی- اجتماعی به نمایش درآورند. بنابراین شاید بتوان گفت: امروزه، ترویج هنرهای سنّتی و صنایع دستی در میان دختران و تشویق و ترغیب آنان به فعّالیت در این زمینه، به دلیل آثار و پیامدهای مثبت آن، یکی از مؤثّرترین برنامه‌های قابل اجرا در نظام تربیتی و مدیریتی خانواده‌هاست که در ادامه به مهم‌ترین مزایای آن اشاره می‌کنیم.
۱. خوداشتغالی و درآمدزایی
بدون شک روی آوردن دختران به هنرهای دستی، ضمن اشتغال‌زایی و کسب درآمد، پیامدهای مهمّی را در حیطه‌ی تربیت اقتصادی دختران به دنبال دارد و باعث تقویت حسّ مسئولیت پذیری در آنان شده و عموماً در این فرایند، مدیریت کردن امور مالی و برقراری توازن میان درآمد و خرج کردن را فرا می‌گیرند و از طرفی به دلیل زحمتی که در قبال درآمد حاصله کشیده‌اند، کمتر گرفتار مصرف‌زدگی، مدگرایی و… می‌شوند و مصرف بهینه و آینده‌نگری را به خوبی می‌آموزند.
۲. نشاط روحی- روانی
اگر نوع هنری که دختران انتخاب می‌کنند براساس توانمندی‌ها و ویژگی‌های جسمی و روحی‌شان باشد شکی نیست که پرداختن به آن هنر و حرفه منجر به شکوفایی استعدادهای آنان و به دنبال آن ایجاد احساس رضایت‌مندی و حسّ خوب مفید بودن خواهد شد. پس اشتغال به هنرها و صنایع دستی می‌تواند به عنوان بهترین سرگرمی برای ایجاد نشاط و شادابی روحی- روانی در دختران تلقّی شود.
همان‌طور که رسول(ص) بافندگی را بهترین شغل برای زن می‌دانند: «نِعْمَ الشُّغُلُ لِلْمَرْأَهِ الْمُؤْمِنَهِ الْمِغْزَل» (ابن حیون، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۲۱۴) و نیز بهترین تفریح: «خَیرُ لَهو المِرأهُ المِغزَل» (الهندی، ۱۴۰۵ق، ج۵، ص۲۱۱).
یعنی پرداختن به هنرهای دستی در منزل به دلیل منطبق بودن با روحیات زنانه و برخورداری از محیطی امن در کنار خانواده و از سویی داشتن ساعت کاری آزاد و متناسب با اوقات فراغت بهترین کار و سرگرمی مفرّح و هدفمند برای زنان به شمار می‌آید.
۳. مدیریت بهینه‌ی اوقات فراغت
یکی از معضلات پیش روی جوانان، چگونگی پر کردن اوقات فراغت است که اگر به صورت هدفمند مدیریت نشود، جوان را دچار روزمرّ‌گی نموده و اغلب به سمت استفاده‌ی بی‌حدّ و مرز از اینترنت، شبکه‌های مجازی، ماهواره و… سوق می‌دهد و در واقع بستری برای بروز آسیب‌های اجتماعی و یا سوء استفاده از آنان و در نتیجه بروز بحران‌های روحی و… می‌شود. بنابراین پرداختن به هنرهای سنّتی از سویی آرامش روحی- روانی را برای دختران به ارمغان می‌آورد و از طرفی فرآیند مدیریت زمان و برنامه‌ریزی زمانی برای بهینه کردن اوقات فراغت را به آنان می‌آموزد و از این‌رو می‌توانند از شکست‌ها و موفّقیت‌های حاصله، به عنوان تجربه‌ای برای برنامه‌ریزی‌های بلندمدت در زندگی استفاده نمایند.
۴. افزایش اعتماد به نفس
اشتغال به هنرهای دستی از سوی دختران، با به کارگیری ذوق و سلیقه‌ی شخصی آنان، رابطه‌ی مستقیمی دارد. بنابراین آثار خلق شده توسّط دختران، به نوعی بیانگر میزان توانمندی و هنر آنان است که این خود می‌تواند عاملی برای افزایش حسّ اعتماد به نفس در دختران باشد و به نوعی احساس جلب توجّه نمودن و مطرح شدن را که از ویژگی‌های دوران نوجوانی و جوانی است، در آنان ارضا می‌نماید. بدین ترتیب دختران با احساس شخصیت و یافتن وجهه‌ی اجتماعی، از بسیاری از آسیب‌های ناشی از گرفتار شدن به شیوه‌های کاذب و رایج جلب توجّه در جامعه، مصون می‌مانند.
۵. تعاون و تمرین کارگروهی
انجام بسیاری از صنایع دستی در مراحل مختلف آن، نیازمند تعاملات خوب و سازنده با دیگران است و گاهی حاصل تلاش مجموعه‌ای از افراد می‌باشد که تنها در سایه‌ی مشارکت و کار گروهی نتیجه‌ی مؤثّر و مورد انتظار را خواهد داشت. بنابراین اشتغال دختران به هنرهای سنّتی، زمینه‌ی تعامل با دیگران را در جامعه افزایش داده و آنان را از گوشه‌گیری و انزواطلبی به سمت تعاون و اشتراک مساعی سوق می‌دهد. بنابراین آن‌ها کم‌کم آیین‌ها و ضوابط کار جمعی را نیز می‌آموزند که خود می‌تواند به کارآفرینی منجر گردد و باعث انتقال تجربیات به دیگران باشد.
منابع
۱. ابن حیون، نعمان بن محمّد مغربی، دعائم الاسلام، قم، مؤسّسه آل البیت(ع)، ۱۳۸۵ق، ج۲.
۲. الهندی، علاء الدین علی، کنزالعمال، بیروت، مؤسّسه الرساله، ۱۴۰۵ق، ج۵.
