گذری بر کتاب زن مظهر خلاقیت الله( بانو علویه همایونی)
تنظیم: استاد پورحسینی
عمری به بلندی یک قرن آن‌گاه که با ایمان الهی و صفای دل همراه شود می‌تواند برکات فراوانی به همراه خود آورد. بخشی از ثمرات وجودی انسان‌های الهی در آثار قلمی ایشان تجلی می‌یابد.
نوشتار حاضر پیرامون کتاب زن مظهر خلاقیت الله اثر بانو علویه همایونی است که با نگاهی نو و بیانی بسیار ظریف به مبحث جایگاه زن در عالم هستی و وظایف او اشاره دارد.
در این اثر فخیم و ارزشی بانو همایونی (رحمه الله علیها) با الهام از آیات قرآن کریم و شاگردی محضر اهل بیت معصومین(ع) دیدگاه‌های خودشان درباره‌ی زن را به همراه تحلیل مسایل اجتماعی و پاسخ به شبهات روز ارائه می‌دهند. نقطه نظرات این عالم گرانقدر از آن رو حایز اهمیت است که ایشان بخشی از عمر خودشان (دوره‌ی جوانی) را دوران طاغوت با آن ویژگی‌های خاص گذرانده و در عین حضور اجتماعی با رعایت تقوا توانسته‌اند موفقیت‌های فراوانی را کسب نمایند. قسمتی از دوره شکوفایی و به ثمر نشستن اندیشه‌های آن مرحومه در دوران رهبری امام خمینی(رحمه الله علیه) و مقام معظم رهبری(حفظه الله تعالی) بوده که با توجه به وسعت میدان عمل بسیار خوش درخشیده‌اند.
مطالب ذیل مروری بر مباحث این کتاب برای آشنایی بیشتر مخاطبان با اندیشه‌های قرآنی استاد علویه همایونی (رحمه الله علیها) است. لازم به ذکر است که عناوین انتخاب شده برای مباحث از لابلای سخنان استاد بوده است.
امیدواریم که روح آن بزرگوار از این مقال شاد گردیده و دعایشان توشه راهمان باشد.
ماهیت زن
در بحث ماهیت زن مؤلف محترم به استناد آیات قرآن در صدد اثبات این حقیقت است که از نگاه قرآن کریم زن و مرد در اصل و حقیقت انسانیت یکی هستند و از جهت ماهیت با هم فرق ندارند و هر دو آفریده‌ی خداوندی هستند که تَبارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقین است. هم‌چنان‌که ظهور کمالات بدون علت نیست فرض نواقص هم بدون علت امکان ندارد. اگر آدم(ع) انسان کامل است ممکن نیست برای حوا(س) با آدم(ع) فاصله‌ی ذاتی و ماهوی تصور نماییم مگر آن‌که دلیلی داشته باشیم چگونه ممکن است آرامش روحی با مواصلت موجودی که ذاتاً با او متفاوت است و ناقص می‌باشد تأمین گردد! (ر.ک: علویه همایونی، ص۱۹-۲۰)
صداق معنوی
خداوند متعال در اول سوره‌ی نساء پس از تصریح بر ماهیت و خلقت حوا با جمله «وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها» (نساء/ ۱) در آیات بعد مردها را مخاطب قرار داده و آنان را متوجه حقوق انسانی پایمال شده زن‌ها می‌نماید و می‌فرماید: «وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَهً» (نساء/۴) با این امر قرآنی مردان را به ادای حقوق زنان متذکر می‌شود. در مقوله‌ی حقوق زنان امر دیگری از سوی خداوند حکیم در قرآن ملاحظه می‌شود «وَ عاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ» (نساء/۱۹) حاصل کلام ایشان به این معناست که مردان زمینه رشد عقلی و انسانی که حقوق انسانی آن‌هاست آشنا سازند. باید روح آگاه و لطیفه‌ی ربانی زن فعال گردد و از ذات و فطرت خویش برخوردار شود و بدین صورت نشاط خود را در انجام اوامر الهی به دست می‌آورد. این صداق معنوی علاوه بر صداق مادی برای اظهار صداقت بر مردان لازم است (ر.ک: علویه همایونی، ص۲۲-۲۳).
نبوغ و استعداد کمالی زنان
بنا به تصریح قرآن کریم استعدادهای روحانی و معنوی زن به گونه‌ای است که می‌تواند به مقام قرب الهی برسد. بهترین شاهد کلام همسران آدم(ع)، ابراهیم(ع)است و نیز مادران موسی و عیسی(ع) و آسیه همسر فرعون.
در این میان مریم(س) را نباید از یاد برد که کار وی از لحاظ مقامات معنوی آن قدر بالا گرفته بود که پیامبر زمانش زکریا(ع) را در حیرت فرو برده بود.
قرآن کریم با معرفی این الگوها نظریات تحقیرآمیزی که نسبت به استعدادهای روحانی و معنوی زن وجود دارد، رد نموده و تصریح می‌کند که پاداش اخروی و قرب الهی منوط به جنسیت نیست (ر.ک: همان، ص۲۷-۲۸).
تکلیف مهمان تازه
شناخت نقش‌های مشترک مرد و زن گاهی بسیار مهم است در راستای تبیین هویت زن. بانو همایونی می‌نویسد هر زن و مردی که وارد کاروان عظیم هستی می‌شود چون آغاز و انجام را نمی‌داند ممکن است تحیّر، اضطراب سراغ او بیاید. امّا اگر خوب به ندای فطرت گوش دهد می‌شنود آمده است تا خدا را بشناسد و خالصانه پرستش کند و برای رسیدن به این مسأله در تحقیق و شناخت امر ولایت تلاش و کوشش بسیار نماید. در این صورت فطرتش محجوب نمانده، بلکه آناً فآناً شکوفاتر و کامل‌تر می‌گردد و در پرتو درک لذات معنوی توفیق اجرای برنامه‌های انسان‌ساز دینی و اوامر و نواهی قرآن مجید نظیر طهارت، نماز، روزه، خمس و زکات و حج و جهاد که وجوب اجرای آن برای همگان اعم از زن و مرد است را یافته و جانش را تغذیه نموده و به مقام تطهیر راه می‌یابد (ر.ک: همان، ص۴۱-۴۲).
تربیت فرزند امتحان شفاهی یا کتبی
زن مظهر خلاقیت پروردگار عالم است و به مقتضای این مقام سِمَت اختصاصی دارد امّا این روزها دست‌هایی پلید گوهر گران‌بهای مادری آراسته به کمال انسانی را از او می‌ربایند.
مریم که هم‌نشین محراب و عبادت است و جز رزق حلال و مائده بهشتی تناول نمی‌کرد از مشقت‌های فراوانی که مردم نادان به او و فرزند عزیزش می‌رسانند استقبال کرده و هرگز اظهار خستگی و ناشکری ننمود تا لیاقت انسانی و خلیفه اللهی خود را به اثبات رساند (ر.ک: همان، ص۶۶).
این تشکر از تقوای مادر است که چون فرزند به دنیا می‌آید به اعجاز سخن گفته و از سلامت خویش خبر می‌دهد. مولی علی(ع) می‌فرمایند: روزگار اسرار نهان را آشکار می‌کند. مادران بدانند که آلودگی‌ها، انحراف‌های روحی و سیئات اخلاقی و صفات زشت زمینه‌های نامطلوبی در افکار کودکان را به وجود می‌آورد و تدریجاً آن عیوب روحی بروز کرده و نتایج شومش در فرزندان ظاهر می‌گردد (ر.ک: همان، ص۷۲).
دست آفرینش به دنیا آوردن فرزند و تربیت نمودن آن را به عهده‌ی زن گذاشته و این نشان دهنده‌ی مقام و جایگاه زن در دستگاه آفرینش است و از این راه است که زن مظهر خلاقیت الله می‌شود و به کرامت می‌رسد.
سارقان فضیلت
تجدید حیات فطرت با دستورات و تعالیم اهل بیت(ع) در بخش حیا و عفاف محقق می‌شود. آسایش هر زن و مرد عفیف به این است که از کنار یکدیگر به آزادی عبور کنند و آلوده‌ی تیرهای زهرآلود نشوند.
اوامر الهی در قرآن در بحث حیا و عفاف و حجاب برای اذیت نشدن زنان و حفظ احترام ایشان است. هرگز گمان نمی‌رود هیچ زنی که دارای رشد عقلی و وجدان سالم است این احکام را برای آرامش محیط لازم نداند.
تمام آیات و احکام حجاب، درس احترام و بزرگواری را تدوین نمود تا جامعه آگاه شود که طرح عفت و نظام اجتماع چگونه باید برگزار شود (ر.ک: همان، ص۹۳-۹۵).
خوب یا خوب‌تر
بانو همایونی در بخش چهارم کتاب که وظایف مهم زنان از جمله مدیریت در خانه را به رشته تحریر در آورده‌اند، در بحث انتخاب همسر برای زنان نکته و لطیفه‌ای بسیار زیبا دارند. صفورا دختر شعیب پیامبر حضرت موسی(ع) را که حجت خداست و از مقام والای انسانی برخوردار است برای همسری می‌پذیرد. موسی(ع) مدتی چند بود که در بیابان‌های مصر به عشق دیدن و شنیدن آیت الهی از همه چیز صرف‌نظر نموده و به هیچ‌وجه دستش به خوراک و پوشاک و آسایش که آب و رنگ ظاهری او را طراوتی بخشد و طبیعت او را بیاراید نرسیده بود ولی دختر شعیب تنها به ظاهر نمی‌نگرد! (ر.ک: همان، ص۹۸)
ایشان معتقدند حسن تبعل ناشی از حسن سیرت و حسن سجیه‌ی زن است و از آثار حس ایمان به خدایی است که دارای حسن مطلق و زیبایی مطلق است و همه‌ی این خوب‌ها در اثر آگاهی معنوی و شناخت وظایف بدست می‌آید.
زنان رشد یافته هرگز تسلیم اعراض و امراض نفسانی نمی‌شوند و عطش خود را نسبت به سراب‌های خیالی فرو می‌نشانند. توصیه‌ی من به خواهران ایمانی این است که اوقات فراغت خود را در شناخت ویژگی‌های زن مصرف کنند و در این زمینه به طور جدی قدم بردارند و بدانند که بی‌اعتنایی به این موضوع موجب بیگانگی از خویش و واماندگی در گمراهی و ذلت جامعه زنان است (ر.ک: همان، ص۱۲۴).
صیانت از ظرافت و لطافت
آشیانه‌ی خانواده جایگاهی است که موجودیت مادی و معنوی مرد و زن در آن پی‌ریزی می‌شود. همه‌ی تحولات اعم از مثبت و منفی به آن بستگی دارد. نقش زن در تبدیل و بهره‌برداری فوق‌العاده حساس‌تر از مرد است.
خداوند برای حفظ ظرافت و لطافت زن احکام مخصوص خود را ارائه نموده است. اگر می‌فرماید: «الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّساء» (نساء/ ۳۴) نه برای این است که جماعت نسوان مضطرب و وحشت‌زده شوند؛ بلکه این تدبیر الهی برای پرورش تار و پود و اعصاب ظریف و لطیف اطفال معصوم است که با صداقت محض و لبخند شیرین عواطف مادر نسبت به خود جلب می‌کند. نباید اجازه دهیم تبلیغات موذیانه‌ی دشمن ما را به گمراهی بکشد و بدبینی نسبت به دین ایجاد نمایند (ر.ک: همان، ص۱۱۹).
نوبت ظهور
بانو علویه همایونی، جلد دوم کتاب زن مظهر خلاقیت الله را در دهه‌ی هفتاد قلم می‌زند. سال‌هایی که فضا معطر به عطر شهیدان و رهنمودهای رهبری است. سال‌هایی که فضا برای ظهور فضیلت‌ها و کرامت‌های مقام انسانی زن آماده و مهیا است. ایشان خالی بودن محیط‌های علمی از زنان فقیهه را خسارت عظیم دانسته و نشانگر غفلت زدگی و دون همتی آنان می‌داند (ر.ک: همان، ص۱۳۸).
به زنان جامعه متذکر می‌شوند که مرحوم مجلسی چهار دختر خود را مجتهد تربیت نموده است. یعنی عملاً استعداد زن را به نمایش درآورده است. ایشان بیانات امام راحل را در مورد زنان پیامبرگونه می‌دانند که همین نگاه واقع بینانه و لطیف محرک است که زنان را به صحنه‌ی جامعه دعوت می‌کند و آنان را کنگره‌دار و سیاست‌مدار و سخنران می‌نماید. می‌فرمایند: اگر نیم پیکر جامعه در حال خمود و خارج از جریانات به حال ناآگاهی و جهالت باشند به همین اندازه بُرد و پیشرفت اجتماع ناقص خواهد بود (ر.ک: همان، ص۱۴۰).
باید حمد و سپاس گفت خدایی را که زن را مظهر خلاقیت و جمال و زیبایی خویش آفرید و حضور او را در تمام مراتب تکوینی و تشریعی جهان هستی اثبات نمود و مقام ولایت مطلقه وحی و الهام و سایر کرامات انسانی را از زن خالی نگذاشت (علویه همایونی، ص۳۳).
منبع: علویه همایونی، زن مظهر خلاقیت الله، قم، انتشارات: جامعه‌ی مدرسین حوزه‌ی علمیه‌ی قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۷ .
