جلوههایی از حکومت مهدوی در دعاي افتتاح/ سيده عطيه تحقيقي
اندیشهی ساختن مدینهی فاضله که در آن، شهروندان، فضیلت محور و ارزشمدار زندگی کنند و زمینهی بسط و توسعهی معنویّت و صلح و صفا و پاکی را ـ که به رشد و تعالی انسانیّت میانجامد ـ آماده کند، از دیرباز در ذهن همهی متفکّران و مصلحان جامعهی بشری مطرح بوده و هرکدام به فراخور افق فکری خویش، الگویی را پیشنهاد کردهاند.
در این میان مکتب تشیّع، با نگاهی ژرف و واقعبینانه به حقیقت انسان و نوع نیازها و استعدادهای او، انتظار دولتی را میکشد که تمامی افراد در آن از تساوی حقیقی برخوردار و در رفاه و آسایش باشند و کوچکترین ظلم و ستمی بر آنها وارد نیاید و بیم و هراسی نداشته باشند که این مهم فقط در دولت کریمهی مهدی موعود(عجل الله تعالی فرجه) تحقّق مییابد. (سعدي، صص251-252)
این معنا در بخش پاياني دعاي شريف افتتاح بیان شده است که در آن از خداوند تقاضاي برقراري دولت كريمهی حضرت مهدي(عجل الله تعالی فرجه) را داريم. در شرح این فراز ابتدا به بيان معناي دولت كريمه و ويژگيهاي آن ميپردازيم.
«دوله» در لغت به معناي آن چه كه به گردش زمان و نوبت از يكي به ديگري برسد و در اصطلاحِ سياست، به زمان سلطنت و حكومت بر يك كشور اطلاق ميشود. (عميد، 982/1) «كريمه» در لغت به معناي نيكو، خوب و پسنديده است (معين، ص2963/3) و «دولت كريمه» يعني دولتي كه بر محور كرامت دور ميزند. (شیخ الرئیس كرماني، ص224)
اگر نظام يك حكومت بر مباني اسلام تحكيم شده و حامي نشر معارف آن و ضامن اجراي حدودش باشد، آن حكومت داراي صفت كرامت است (جوادي آملي، صص12-11) كه نتيجهی اين كرامت مداري چيزي نيست جز عزّت اسلام و مسلمين از يك سو و ذلّت نفاق و منافقان از سوي ديگر (تونهاي، ص36)؛ چرا که اگر تاروپود حكومت، همانا معرفت صحيح و عمل صالح بود، توان آن را دارد كه مكتب الهي را گرامي داشته و اهل آن را عزيز بشمارد. همچنين زمينهی خواري نفاق و اهل آن را فراهم ساخته و سرانجام باعث گرامي داشت دنيا و آخرت شود. (جوادي آملي، صص12-11)
همان طور كه در اين دعاي شريف نيز آمده است: «اللَّهُمَّ إِنَّا نَرْغَبُ إِلَيْكَ فِي دَوْلَةٍ كَرِيمَةٍ تُعِزُّ بِهَا الْإِسْلاَمَ وَ أَهْلَهُ وَ تُذِلُّ بِهَا النِّفَاقَ وَ أَهْلَهُ...؛ خدايا ما از تو اميد و اشتياق داريم كه دولت با كرامت آن امام زمان را به ظهور آورى و اسلام و اهلش را به آن عزّتبخشى و نفاق و اهل نفاق را ذليل و خوار گردانى». (قمي، ص285)
دستاوردهاي دولت كريمهی حضرت مهدي (عجل الله تعالی فرجه)
دولت كريمهی مهدي موعود(عجل الله تعالی فرجه) داراي دستاوردهاي بسياري است كه در اين قسمت فقط به برخي از مهمترين دستاوردهاي ظهور حضرت با محوريت دعاي افتتاح اشاره ميكنيم.
الف ـ عزّت اسلام و شيعيان
عصر ظهور، عصر عُلُوّ اسلام و عزّت مسلمانان (غنوي، ش13، ص106) به ويژه شيعيان خواهد بود. (اكبري، ص184) در اين حكومت اهل نفاق خوار و ذليل شده و در موضع ضعف و تحت فشار قرار ميگيرند که با قيام جهاني امام مهدي(عجل الله تعالی فرجه)، شيعه عزيز و محبوب گشته و از اقتدار بينظيري برخوردار ميگردد و زمان سرافرازي و حاكميت او فرا ميرسد. (همان، 168)
آيات و روايات نيز گوياي همين مطلب است. چنان که خداوند در قرآن ميفرمايد: «لِلَّهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِينَ؛ عزّت مخصوص خدا و رسول او و اهل ایمان است». (منافقون/8) هم چنین امام صادق (علیهالسلام) ميفرمايند: «يكُونُ شِيعتُنا فِي دَولةِ القائمِ (عجل الله تعالی فرجه) سَنامُ الأرضِ وَ حُكّامُها يُعطى كُلَّ رَجُلٍ مِنهُم قُوَّةَ أَربَعينَ رَجُلاً؛ شيعيان ما در حكومت قائم (عجل الله تعالی فرجه)، بزرگان و حاكمان زميناند که به هر مردي از آنها قدرت چهل مرد داده ميشود». (مجلسي، 372/52) روايت «الْإِسْلَامُ يَعْلُو وَ لَا يُعْلَى عَلَيْهِ؛ اسلام برتری مییابد و چیزی بر آن برتری نمییابد». (بابويه قمي، ص334/4) نيز مبیّن اين مطلب است. لذا در فراز ديگري از دعاي شريف افتتاح، از خداوند ميخواهيم «تَرْزُقُنَا بِهَا كَرَامَةَ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ؛ به واسطهی آن بزرگوار بر ما عزّت دنيا و آخرت را عطا فرما». (قمي، ص285)
گرامي داشتن اهل حق و ذليل كردن منافقان از نظر آثار اجتماعي و تربيتي قابل تأمل است؛ چرا كه تشويق و تكريم مؤمنان هم تقويت و دلگرمي بيشتر آنان را به دنبال دارد و هم در ساير افراد تأثير مثبتي بر جاي ميگذارد. از سوي ديگر تحميل منزلت پَست اجتماعي و خوار كردن منافقان زمينهی خوبي براي بازگشت آنهاست و در واقع اين خشونت و شدّت يكي از مصاديق ظريف و زيباي لطف و رحمت است. (غنوي، ش13، صص109-108)
ب ـ وحدت
از آن جا که از صدر اسلام تاکنون پراکندگی، شکاف و گسیختگی در میان مسلمین جهان در جریان است و اغلب به طور تفرقه با هم در نبرد و مبارزه هستند، (زمرديان، صص408-407) ايجاد همبستگي و يكپارچگي در ميان مسلمانها و نزديك كردن ديدگاهها، افكار و آمال آنها به يكديگر، خواسته و آرزوي دست نيافتني در وضعيت كنوني جهان است (كارگر، ش6، ص180) که این وحدت حقيقي و همه جانبه تنها در عصر ظهور تحقّق خواهد یافت. زيرا اساس وحدت، در پذيرش دين واحد يعني اسلام است (اكبري، ص175) و همانطور كه بيان شد در عصر ظهور، اسلام بر تمام اديان پيروز ميشود. بنابراين اولين برنامهی قيام حضرت پس از برقراري اسلام، گردآوري مسلمين جهان و اهل حق و حقيقت است تا از پراكندگيها و از هم پاشيدگيها نجات پيدا كنند. (زمرديان، ص408)
پس از آن هماهنگي و همبستگي تمام ملل دنيا اتّفاق ميافتد و تمامی افراد جهان به آيين اسلام مشرّف ميشوند (همان، ص409) و در آن وقت است كه مصداق اين بيان حضرت ظاهر خواهد شد كه عرض ميكند «وَ كَثِّرْ بِهِ قِلَّتَنَا... وَ سُدَّ بِهِ خَلَّتَنَا؛ زياد كن جمعيت اسلام را... و نقص ما را مسدود ساز». (قمي، ص285)
نتيجه آن كه منظور از وحدت در عصر ظهور يك وحدت ناقص يا وحدت ظاهري و وحدت بر سر منافع دنيوي یا وحدت در توحيد و نبوت و معاد تنها نيست؛ بلكه وحدتي حقيقي، عميق و ريشهداری است كه تمام جوانب فكري، عقيدتي، عملي، اخلاقي و آرماني را شامل ميشود. همه يك دين، يك مذهب، يك رهبر و يك هدف دارند و حول یک محور ميچرخند. (اكبري، ص176)
ج ـ عدالت
در حكومت مهدوي هيچ ويژگي به اندازهی عدالت، روشني و نما ندارد. در بسياري از روايات، از آن امامِ همام به عنوان مظهر و تجلّي كامل عدالت ياد شده است. (جمعي از نويسندگان مجله حوزه، ص199) لذا عدل آشکارترین صفات نیک آن امام است (موسوي اصفهاني، 189/1) و نام عدل كه بر آن مولا نهادهاند در واقع ترجمانِ كاملِ رسالتِ اوست. (جمعي از نويسندگان مجله حوزه، ص199)
چنان که آن حضرت در دعاي شریف افتتاح «عدل» ناميده شده است: «اللَّهُمَّ وَ صَلِّ عَلَى وَلِيِّ أَمْرِكَ الْقَائِمِ الْمُؤَمَّلِ وَ الْعَدْلِ الْمُنْتَظَرِ؛ خداوندا به وليِّ امر خود كه قيام كننده و عدلِ مورد انتظار همه است درود فرست». (قمي، ص285)
عدالت زمان ظهور منجي عالم، همه جانبه است. به گونهاي كه مسايل اجتماعي، قضايي، اقتصادي، سياسي و همه ابعاد ديگر را شامل ميشود. (اكبري، ص166)
جلوههايي از عدالت مهدوي با محوريت دعاي افتتاح عبارتند از:
1- بينيازي همگاني
عصر ظهور، عصر بينيازي و رفع كامل محروميتهاست. (همان، ص179) در دولت كريمهی مهدي موعود (عجل الله تعالی فرجه)، وضع اقتصاد و معيشت عمومي و اوضاع اقتصادي و مالي مردم سامان خواهد يافت و اين رونق و شكوفايي اقتصادي باعث خواهد گردید كه همگان از بركات و آثار دولت او برخوردار شوند چهرهی كريه فقر، نابرابري، فساد مالي و... از جهان رخت برخواهد بست. (كارگر، ش6، ص180)
لذا در فرازي از دعاي افتتاح از خداوند ميخواهيم: «وَ أَغْنِ بِهِ عَائِلَنَا؛ و نياز ما را بدل به بىنيازى گردان». (قمي، ص285) چرا كه رفاه و بينيازي از ميوههاي درخت تناور عدل است و امام با تحقّق بخشيدن به اصول دادگري و عدالت اجتماعي، همگان را به زندگي درست و سامان يافته ميرساند. (حكيمي، ص123)
اما منظور از بينيازي در اين فقره از دعا از جهت ديگري نيز قابل تأمّل است. در زمان حكومت بقيّه الله(عجل الله تعالی فرجه)، گذشته از اين كه مردم از لحاظ مادي بينياز ميشوند، دلهاي آنها نيز بينياز ميگردد. (خادمي شيرازي، ص138) چرا كه حرص و طمع از ميان رفته و روح غنا و بينيازي در انسان پديدار ميشود؛ يعني افراد در جامعه به آن حد از رشد و كمال خواهند رسید كه از نظر روحي و وجودي به استغنا و بينيازي ميرسند. (مركز تخصصي مهدويت، ص95)
پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) در اين زمينه ميفرمايند: زماني كه مهدي(عجل الله تعالی فرجه) خروج كند خداوند غنا و بينيازي را به نحوی در دل مردم قرار میدهد که مهدی(عجل الله تعالی فرجه) میگوید: چه کسی طالب مال است؟ جز یک نفر که میگوید من (طالب مالم) کسی نزد آن حضرت نمیآید. (ابن طاووس، ص55، باب154)
2 ـ ريشهكن شدن فقر
در پرتو اين بينيازي، فقر از جامعه ريشهكن خواهد شد. لذا در فراز ديگري از دعا ميخوانيم: «وَ اجْبُرْ بِهِ فَقْرَنَا؛ و فقر ما را جبران فرما». (قمي، ص285) در جامعهاي كه نيازمند به زكات وجود نداشته و رهبري بخشنده چون مهدي(عجل الله تعالی فرجه) داشته باشد به طور قطع فقر از دامان جامعه زدوده خواهد شد. (مركز تخصصي مهدويت، ص82)
اما اين ريشهكن شدن فقر علاوه بر بُعد مادي از جهت ديگري نيز قابل تأمل است؛ در دوران حكومت آن حضرت علاوه بر اين كه فقر مادي از بين ميرود فقر معنوي هم وجود نخواهد داشت. چرا كه آن حضرت پايهی معرفت را به حدي بالا ميبرد كه هيچ فردي از افراد عالم بيبهره از دانش خداشناسي نخواهد بود. اين پيكار با فقر علمی در زمان حكومت آن بزرگوار به حدِّ اعلاي خود خواهد رسيد. (زمرديان، ص414)
3 ـ اداي دیون
اين بذل و بخشش حضرت جلوههاي ديگري نيز دارد، چرا كه در فراز ديگري از دعا ميخوانيم: «وَ اقْضِ بِهِ عَنْ مُغْرَمِنَا (مَغْرَمِنَا)؛ و دين ما را به بركتش ادا فرما». (قمي، ص285)
آن حضرت قرض مقروضين و دِين همهی بدهكاران را ادا خواهد كرد و در آن روز بدهكاري نميماند مگر اين كه حضرت بدهي او را پرداخت ميكنند تا آن جا كه حتي اگر كسي كشته شود نيز بدهياش را پرداخت خواهد كرد (مركز تخصصي مهدويت، ص83) و پس از او زندگي خانوادهاش همسان و هم سطح ديگر مردم تأمين ميگردد. (حكيمي، ص127)
اما اين اداي دِين از جنبهی ديگري نيز قابل تأمل است. شايد مقصود از اين درخواست ـ دِين ما را ادا كن ـ در واقع اداي دِين پيروان اهل بيت و شيعيان آنها باشد. عاشقان حضرت مهدي(عجل الله تعالی فرجه) بايد توجه داشته باشند وقتي كه آن حضرت تا اين حد نسبت به اداي ديون ما اهتمام دارند ما نيز نسبت به آن حضرت ديوني داريم كه بايد از خداوند در جهت ادای آنها استمداد بطلبیم. (مركز تخصصي مهدويت، ص100) چنان که در دعاي ندبه از خداوند ميخواهيم ما را در اداي ديون و حقوقمان در قبال آن حضرت ياري دهد: «وَ اَعِنّا عَلي تَأدِيَهِ حُقُوقِهِ اِلَيهِ؛ ما را بر ادای حقوق آن حضرت یاری فرما». (قمي، ص812)
4 ـ آزادي اسيران
جلوهای ديگر از عدالت مهدوي، آزادي اسيران است. چنان كه در دعاي افتتاح عرض ميكنيم: «وَ فُكَّ بِهِ أَسْرَنَا؛ و اسيران ما را آزاد ساز». (همان، ص285) در حكومت مهدوي همهي اسيرانِ در بند به دست آن حضرت از قيد اسارت آزاد شده و هر تبعيدي و دور از وطن و خانواده به آغوش ميهن و كانون گرم خانوادهاش باز ميگردد و حلاوت زندگي در پرتو عدل را در مييابد. (مركز تخصصي مهدويت، ص88) چنان كه رسول گرامي اسلام (صلی الله علیه و آله) از اين مطلب خبر داده و فرموده اند: «إذْ بَعَثَ اللهُ رَجُلاً مِنْ أَطایِبِ عِترَتی وَ أَبرارِ ذُرّیَّتی، عدلاً مُبارَکاً زَکِیّا... یَرُدُّ بِهِ سَبیَ المُسلِمینَ حَیثُ کانوا؛ خداوند مردي از بهترين فرزندان و پاكترين عترت من بر ميانگيزد كه سراپا عدل و بركت و پاكي است... به وسيلهي او (مهدي) همهي اسرای اسلامي را در هركجا كه باشند آزاد ميسازد». (سليمان،950/2)
اما اين فقره از دعا از جنبهي ديگري نيز قابل بررسي است؛ با توجه به این که هم اكنون همهي ما گرفتار هوي و هوس نفسانی و آرزوهاي بيهوده و دور و دراز و پايبند تمايلات و زينتهاي فريبندهی دنيا و محبّتها و عشقهاي مجازي و مِحنتها و بلاها و خصومتها هستيم، اما زماني ميرسد كه به فرمان خداي تعالي تمام اين اسارتها به وسيلهی وجود مقدس امام زمان(عجل الله تعالی فرجه) برداشته خواهد شد. (زمرديان، صص419-418)
د ـ تربيت
تكامل تربيت و بلوغ روحي انسان از جمله برنامههاي مهم قيام امام مهدي(عجل الله تعالی فرجه) است. جزء اصلي در تشكيل اجتماع صالح انساني، خودِ انسان است. انسان محور اصلي برنامهريزيها، قوانين، علوم و ديگر مسايل جامعهی بشري است. از اين رو، ساختن انسان و پرورش و رشد انسانيت او و تربيت اصولي افراد انساني، مقدّمهی اصلي تشكيل هر نظام صالح و انساني است. (حكيمي، ص227)
امام مهدي(عجل الله تعالی فرجه) از اين نقطهی زيربنايي آغاز ميكند تا ديگر برنامههاي او به شايستگي انجام يابد. بنابراين تربيت و پرورش روح انسانها و توجه به اخلاق و فضايل روحي آنان از اساسيترين برنامههاي ظهور حضرت است. (جمعي از نويسندگان مجله حوزه، ص205) بنابراین در فرازي از دعاي افتتاح از خداوند ميخواهيم: «اشْفِ بِهِ صُدُورَنَا وَ أَذْهِبْ بِهِ غَيْظَ قُلُوبِنَا؛ به بركت او دردهاى باطنى ما را شفا بخش و به او خشم دلهاى ما را فرو نشان». (قمي، ص285)
در دولت مهدوي اخلاق مذموم جاي خود را به اخلاق حسنه خواهد داد و صفا و صميميت و يكرنگي و برادري در جامعه حكمفرما خواهد شد. (مركز تخصصي مهدويت، ص99) در حيات مهدوي جايي براي كينه و دشمني در قلوب مردم نميماند و وقتي كينه از دلها رفت بهانهاي براي خيانت، خودخواهي، انتقام، بدگماني و... نخواهد بود و اخلاق مردم، اخلاق محمّدي و علوي و مهدوي خواهد شد. (حائري، ش14، ص225)
دستاوردهای ظهور حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه) فراوان است و به این چند مورد ختم نمیشود؛ اما در این مجال مختصر، فقط به بیان دستاوردهای ظهور با محوریت دعای افتتاح پرداختیم و همین موارد اندک، نوید دهندهی دولت کریمه و مدینهی فاضله آن حضرت است که انشاءالله با امر ظهور ایشان محقّق خواهد شد.
فهرست منابع:
1. حسین علی سعدی، جامعه مهدوی آرمان شهر نبوی، فصل نامه انتظار، سال دوم، شماره 5، 1381هـ.ش.
2. حسن عمید، فرهنگ عميد، تهران، امیرکبیر، 1378.
3. محمد معین، فرهنگ فارسي معين، بی جا، مزدک، 1387.
4. عباس شیخ الرئیس کرمانی، موعود امم، قم، عصر ظهور، 1383.
5. جوادي آملي، کرامت در قرآن، تهران، مرکز نشر فرهنگی رجاء، 1376.
6. مجتبی تونه ای، موعودنامه (فرهنگ الفبایی مهدویت)، قم، مشهور، 1385.
7. عباس قمی، کلیات مفاتیح الجنان، ترجمه مهدی الهی قمشه ای، تهران، انتشارات اسلامی ، 1371، دعای افتتاح.
8. امیر غنوی، عدالت اجتماعی از دیدگاه اسلام، فصل نامه انتظار، سال چهارم، 1383هـ.ش.
9. محمد رضا اکبری، پرچم هدایت، قم، مسجد مقدس صاحب الزمان (عجل الله تعالی فرجه)، 1383.
10. محمد باقر مجلسی، بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار (علیهم السلام)، تهران، اسلامیه، بیتا.
11. احمد زمردیان، بیان حقیقت، شیراز، نوید، 1376.
12. رحیم کارگر، جهانی شدن و حکومت جهانی حضرت مهدی (علیه السلام)، فصل نامه انتظار.
13. جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی (علیه السلام)، قم، حوزه علمیه قم، 1378.
14. محمد تقی موسوی اصفهانی، مکیال المکارم فی فوائد الدعاء للقائم (علیه السلام)، ترجمه مهدی حائری قزوینی، قم، انتشارات برگ شقایق، 1380هـ.ق.
15. محمد حکیمی، عصر زندگی (پژوهشی در انقلاب جهانی مهدی (علیه السلام) و چگونگی آینده انسان و اسلام)، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1380.
16. محمد خادمی شیرازی، جهان بعد از ظهور، تهران، مؤسسه نشر و تبلیغ، 1365.
17. مرکز تخصصی مهدویت، ره توشه مهدی یاوران، قم، انتشارات بنیاد فرهنگی حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه)، 1381.
18. علی بن موسی طاووس، الملاحم و الفتن، ترجمه محمد جوان نجفی، تهران، کتابفروشی اسلامی، 1360هـ.ش، ص55، باب154.
19. کامل سلیمان، روزگار رهایی (ترجمه یوم الخلاص)، ترجمه علی اکبر مهدی پور، قم، نشر آفاق، چاپ دوم، 1371هـ.ش،
20. محمد مهدی حائری، آثار فردی و اجتماعی عدالت مهدوی، فصل نامه انتظار.
شماره نشریه: شمیم نرجس شماره 17