تبیین مفهوم حج در زیارت امام رضا (علیهالسّلام) /مائده رضایی
امام رضا (علیهالسّلام) پیشوای هشتم شیعیان و سلاله‌ی نبی مکرم اسلام (صلی الله علیه و اله) است هم او که حقّ مودّت را بر همه‌ی مسلمانان، بلکه بر جهانیان دارد. (رک:شوری/۲۳) زیارت یکی از مصادیق این حق است که پاداشی همسنگ اجر هزار شهید(شیخ صدوق، ۳۵۱/۲)، صدهزار صدیق (همان، ۲۵۶/۲) و بیش از میلیون‌ها حج و عمره دارد (همان، ص۲۹۵)، بلکه به منزله‌ی دیدار خداوند جل و علا در عرش است. (کلینی، ۵۸۵/۴)
آگاهی زائر از علّت این اجر و چگونگی دست‌یابی به آن، مهم‌ترین عامل در تحوّل اخلاقی، فکری و انگیزش و اشتیاق بیشتر بر زیارت حقیقی، کامل و مقبول است.
تبیین همسنگی همه‌ی پاداش‌های نامبرده با زیارت امام رضا (علیهالسّلام) مجال وسیعی می‌طلبد به این دلیل در این مقاله تنها به مفهوم حج می‌پردازیم تا محرومان از زیارت خانه‌ی خدا با زیارت امام هشتم (علیهالسّلام) به ثواب اخروی خود امیدوارتر گردند.
دو پرسش در این اجر مطرح است:
۱ـ چرا زیارت امام رضا (علیهالسّلام) با حج و عمره مقایسه شده و ۲ـ چرا میلیون‌ها برابر آن است؟
پاسخ را باید در جایگاه، هدف و فلسفه‌ی این دو کار نیک (زیارت و حج و عمره) در آموزه‌های اسلامی یافت.
برتری زیارت امام(علیهالسّلام) بر حج
زیارت امام (علیهالسّلام) و حج و عمره دو روش از عمل کلّی زیارتند؛ زیرا حج و عمره زیارت خانه‌ی خدایند. هر دو عمل نوعی تجدید پیمان با مزور و از ارکان و پایه‌های استوار اسلامند.
علّت افزونی زیارت امام (علیهالسّلام) را بر حج در همسنگی امام (علیهالسّلام) با آن باید دید؛ امام ثقل اصغر (رک: نیشابوری، ۱۲۲/۷)، قرآن گویا (رک: شعبه حرانی، ص۴۳۸) و یکی از اصول دین (رک: سبحانی، الالهیات، ص۵۰۶) است. ولی حج تنها یکی از فروع دین است که احکام و مناسکش را باید از امام آموخت و صحت و قبولی آن اعتقاد به امام (علیه السّلام) (کلینی، ۳۹۲/۱) و زیارت او (علیهالسّلام) مکمل آن است. (رک: همان، ۵۴۹/۴؛ صدوق، ص۴۵۹)
معرفت شرط قبولی زیارت
الف- معرفت هویت
پاداش نامبرده مربوط به زیارتی است که همراه با شناخت هویتی و حقوقی امام باشد. زایر باید بداند امام رضا (علیهالسّلام) فرزند پدرانی است که همگی حجت و خلیفه‌ی خدا بر زمین بوده (همان، ۱۹۳/۱) و همه از دودمان رسول مکرم اسلام (صلّی الله علیه و اله) هستند (سبحانی، ص۵۶۰) وارث و فرزند امامان پاک: موسی بن جعفر، جعفر بن محمد، محمد بن علی، علی بن حسین، حسین بن علی، علی بن ابی طالب پسر عم و داماد رسول اکرم (صلّی الله علیه و اله) همسر فاطمه سرور زنان جهان (علیهم السّلام). (همان، ص۵۶۱)
ب- معرفت حقوقی
شناخت حق امام اعتقاد به امامت و رهبری الهی و وجوب اطاعت از فرمان‌های اوست؛ (شیخ صدوق، ۳۴۹/۲)اعتقاد و اطاعتی که با حس رضایتمندی و از سر عشق و آگاهی و تا سر حد تسلیم و ایمان به درستی اوامرش باشد. (کلینی، ۳۹۰/۱) «فَلَا وَرَبِّکَ لَا یُؤْمِنُونَ حَتَّىٰ یُحَکِّمُوکَ فِیمَا شَجَرَ بَیْنَهُمْ ثُمَّ لَا یَجِدُوا فِی أَنْفُسِهِمْ حَرَجًا مِمَّا قَضَیْتَ وَیُسَلِّمُوا تَسْلِیمًا». (نساء/۶۵)
شناخت دیگری که باید به همه‌ی ائمه (علیهم‌السّلام) داشت باور شهادت آنان (با قتل یا سم) و در خصوص امام رضا (علیه السّلام) غربت و شهادت اوست.
البتّه زیارت هر یک ازآن ائمه‌ی پاک (علیهم‌السّلام) چندین برابر حج تأثیر و ثواب دارد (ابن قولویه، صص۱۵۵و۳۰۶) امّا پاداش زیارت امام رضا (علیهالسّلام) بیش از آن است. این فزونی به علّت کمال اعتقاد به جایگاه والای امامت است. ایمان به این اصل تنها با باور همه‌ی ائمه (علیهم السّلام) به نحو عام و مجموعی پذیرفته است. تفاوت زایر امام رضا (علیهالسّلام) با زائر سایر امامان (علیهم السّلام) در این ایمان است؛ زائر امام رضا (علیهالسّلام) در واقع زائر همه ائمه (علیهم السّلام) و عارف به حق آنان است.
زیارت نماد بندگی
زیارت با معرفت چون سجده فرشتگان بر آدم (علیهالسّلام) می‌ماند که نهایت تعبد خود را در برابر خدا جل و علا نشان دادند؛ سجده‌ای که سر بر تافتن ابلیس از آن عبادت شش هزار ساله‌اش را چون غباری پراکنده و بی‌ارزش کرد.
زیارت عارفانه چون عروج رسول اکرم (صلّی الله علیه و اله) تا سدره‌المنتهی است که فاصله‌ی زایر را از خداوند متعال جز به اندازه‌ی فاصله‌ی دو کمان بهم چسبیدهی قوس و قزح (رنگین کمان) نخواهد کرد؛ بلکه کم‌تر از آن است. (نجم/۱۴) زایر همه‌ی نقاط وجودش را در تماس با خدای جلّ و علا می‌نگرد. امّا فاصله‌ی حاجی تا خدا (جلّ و علا) بسی بیشتر از فاصله‌ی مطاف فرشتگان در بیت المعمور، با اوست. (جمعی از نویسندگان، ص۵۴)
حج اطاعت از خدای سبحان در گفتار و حرکاتی است که خانواده‌ی ابراهیم خلیل در تنهایی و تحیر برای کیفیت گذران معیشت (سعی)، مقاومت در برابر فریب شیطان (رمی)، باور رؤیای راستین (قربانی)، و طواف گرد نماد یگانه پرستی(کعبه مقدسه) انجام داده اند. (جمعی از نویسندگان، ص۵۴)
زیارت امام تجدید پیمان با مقامی است که ابراهیم خلیل (علیهالسّلام) پس از آزمون‌های دشوار و بنای کعبه، به آن نایل گشت؛ جایگاهی که تنها زیبنده‌ی دادگران و مصلحان در زمین است. «وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِیمَ رَبُّهُ بِکَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّی جَاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِنْ ذُرِّیَّتِی قَالَ لا یَنَالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ». (بقره/۱۲۴)
ره‌آورد زیارت
زیارت با معرفت ره‌آورد‌هایی برای زائر و جامعه‌اش به ارمغان می‌آورد، زایر از نامه‌ی اعمال پربار و جامعه از شخصیتی پاک، خیرخواه، نیک‌اندیش و سازنده برخوردار خواهد گشت.
فهرست منابع
· قرآن کریم.
· سیدرضی، نهج البلاغه.
۱ـ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، قم، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۷.
۲ـ شیخ صدوق، علل الشرایع، نجف، کتابخانه حیدری، ۱۳۵۸.
۳ـ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا (علیه السّلام)، قم، بی‌نا، ۱۳۷۷.
۴ـ حرانی، حسین ابن شعبه، تحف‌العقول، تصحیح علی اکبر غفاری، مترجم خلیل کمره ای، تهران، کتابچی، ۱۳۷۶.
۵ـ کلینی، محمدبن یعقوب، اصول من الکافی، مصحّح علی اکبر غفاری، بیروت، چ ۴، ۱۴۰۱ق.
۶ـ جمعی از نویسندگان، ره توشه حج، تهران، مشعر، ۱۳۸۰.
۷ـ جوادی آملی، عبدالله، صهبای حج، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
۸ـ سبحانی، جعفر، الالهیات، قم، اسلامی، چاپ ۳، ۱۴۱۶ق.
۹ـ نیشابوری، محمد، صحیح، بیروت، دارالکتب العربی، ۱۴۰۷ق.
