بیماری آلزایمر: علائم، پیشگیری/ خانم دکتر مریم شایسته‌خوی
۱/۵ ساعت بود که منتظرش بودیم. به محل کارش زنگ زدیم گفته بودند۱/۵ساعت قبل راه افتاده است. بسیار نگران بودیم. برادرم تمام مسیر را از خانه تا محل کارش رفته و برگشته بود؛امّا از او خبری نبود. خدا میداند هر ساعت برایمان چقدر طول میکشید.
دم‌دمای غروب بود که زنگ خانه به صدا در آمد. برادرم در را باز کرد. پدرم همراه با دو پلیس پشت در بودند. پلیس توضیح داد که پدر را توی خیابان سرگردان و حیران پیدا کرده. و در آخر از کد‌پستی کارت ملّی که در جیب کتش بود آدرس منزل را پیدا کرده بودند. برادرم تشکّر کرد و با احترام پدر را به اتاقش برد. الآن پنج سال است که پدرم بیمار است. اوّل نام اشیا را فراموش می‌کرد؛ مثلاً به جای خودکار می‌گفت همان که با آن مینویسم یا به جای حوله می‌گفت: همان که صورتمان را خشک می‌کنیم. بعد از آن کم‌کم بدتر شد و حالا به جایی رسیده که آدرس خانه و حتّی نام خودش را هم فراموش می‌کند. او ۵ سال است که مبتلا به آلزایمر شده است.
آلزایمر چیست و علایم آن کدام است؟
این بیماری علاج ناپذیر را اوّلین بار یک روان‌پزشک آلمانی به نام (آلویز آلزایمر) در سال ۱۹۰۶ معرّفی کرد. این بیماری که غالباً در افراد بالای ۶۵ سال بروز می‌کند یک نوع اختلال در عملکرد مغز است که به تدریج توانایی‌های ذهنی بیمار را تحلیل میبرد. بارزترین تظاهر آلزایمر (زوال عقل) اختلال حافظه است که معمولاً به تدریج ایجاد شده و پیشرفت می‌کند تا جایی که باعث از دست دادن حافظه و فراموش کردن اسم‌ها، آدرس‌ها و حتّی راه بازگشت به خانه می‌شود. بیمار وسایلش را گم می‌کند. پاسخ سؤالی را که چند لحظه قبل پرسیده فراموش می‌کند و مجدّداً سؤال را می‌پرسد. در خرید و پرداخت پول دچار مشکل می‌شود. به تدریج در شناخت آشنایان، دوستان و نام بردن اسامی آنها مشکل پیدا می‌کند. کم کم حسّ جهت یابی او نیز از دست میرود و اگر تنها از منزل بیرون رود گم می‌شود و در موارد شدیدتر حتّی در تشخیص اتاق خواب، آشپزخانه، دستشویی و حمام در منزل خودش مشکل پیدا می‌کند.
بروز اختلال در حافظه و روند تفکّر، سبب آسیب‌رسیدن عملکردهای اجتماعی و شخصی بیمار می‌شود و در نتیجه ممکن است سبب افسردگی، عصبانیت و پرخاشگری وی شود. از دیگر تظاهرات زوال عقل بروز توهّم و هذیان است؛ مثلاً بیمار فکر می‌کند همسایگان و پرستاران قصد دارند به وی آسیب برسانند و یا همسرش به وی خیانت کرده‌است.
از دیگر مشکلات این بیماران این است که حتّی برای انجام کارهای شخصی‌شان نیاز به کمک پیدا میکنند. آنها ممکن است توانایی کنترل ادرار یا مدفوع را هم از دست بدهند. ممکن است در تکلّم و یافتن کلمات مناسب مشکل پیدا کنند و در نتیجه کم حرف و گوشه گیر شوند. در موارد پیشرفته‌تر آگاهی خود را نسبت به ناتوانایی‌هایشان از دست می‌دهند و اقدام به کارهای خطر ساز میکنند. گاهی نیز توانایی‌های حرکتی آنها دستخوش تغییر شده و مکرراً تعادلشان را از دست می‌دهند و به زمین میخورند.
چه اتّفاقی در مغز می‌افتد؟
برای این‌که بدانیم در مغز چه اتّفاقی می‌افتد که باعث بروز آلزایمر یا زوال عقل می‌شود، توضیح مختصری در مورد ساختار مغز میدهیم:
مغز ما از میلیون‌ها سلّول عصبی تشکیل شده‌است. هر دسته از این سلّول‌های عصبی با هم یک بخش را تشکیل می‌دهند و هر بخش عهده‌دار یک مسئولیت است. به عنوان مثال بخش بینایی که در ناحیه‌ی پشت سری قرار گرفته مسئول اطّلاعاتی است که از چشم می‌آید و بدین ترتیب ما تشخیص میدهیم که چه دیدهایم.
این سلول‌های عصبی برای بررسی و انتقال اطّلاعات با یکدیگر و با بخش‌های دیگر در ارتباطند. این ارتباط به صورت جریان الکتریکی کوچکی است که از یک سلّول به سلّول بعدی انتقال پیدا می‌کند؛ چون این سلول‌ها به یکدیگر نچسبیده‌اند بین آن ها یک فضای خالی وجود دارد که با یک مادّهی شیمیایی مخصوص پر می‌شود که جریان الکتریکی بین سلّول‌ها را سریعتر و آسانتر می‌کند. این مادّهی شیمیایی توسّط خود مغز ترشح می‌شود. با بالا رفتن سن و پیر شدن سلول‌ها ترشّح این مادّهی شیمیایی کاهش مییابد و بدین ترتیب ارتباط بین سلول‌ها و انتقال اطّلاعات دچار مشکل می‌شود. این مشکل بیشتر از همه در بخش حافظه و خاطرات خود را نشان میدهد چون بیشترین ارتباطات را دارا هستند. البتّه این مسأله همیشه به علّت پر شدن سلول‌ها نیست. سکته‌ی مغزی، شوک عاطفی و … نیز می‌تواند خطر ابتلا به این مسأله را افزایش دهد؛ همچنین از دست رفتن ارتباط بین سلّول‌ها، فاسد شدن سلول‌های مغزی و مناطق مختلف عصبی، ایجاد مناطق پروتئینی خاص به نام پلاک‌های پیری در خارج از سلول‌های مغزی و رشته هایی خاص در داخل سلّول‌های عصبی، باعث ایجاد بیماری آلزایمر میشوند.
به نظر برخی متخصّصین، بروز آلزایمر ۷۱% به دلایل ژنتیکی و ۲۱% به دلایل محیطی می‌باشد. دلایل محیطی شامل نوع زندگی، نوع تغذیه، فعّالیّت‌های بدنی و… می‌شود.
چه بخوریم تا به آلزایمر دچار نشویم؟
در تحقیقاتی که اخیراً صورت گرفته است دیده شده مصرف برخی مواد غذایی می‌تواند باعث کاهش و یا حتّی جلوگیری از بروز آلزایمر شود. مواد غذایی چون: ماهی (قزل‌آلا، ساردین) به دلیل دارا بودن اُمِگا سه، سیب به دلیل دارا بودن آنتی اکسیدان، زردچوبه به دلیل دارا بودن رنگ‌دانه‌ای که مانع رسوب پروتئین در مغز می‌شود، گردو (سرشار از امگا ۳)، بادام، روغن زیتون، اسید فولیک، لوبیای سویا و رژیم غذایی سرشار از سبزیجات، میوه، غلّات،کمی ماهی و بسیار کم لبنیات و گوشت می‌تواند در کاهش بروز آلزایمر مفید باشد.
درمان بیماری آلزایمر
در حال حاضر درمان بیماری آلزایمر بیشتر شامل درمان‌های علامتی، درمان اختلالات رفتاری و داروهای کاهنده‌ی مسیر پیشرفت بیماری می‌باشد و درمان قطعی برای خود بیماری وجود ندارد. ایجاد شرایط محیطی مناسب برای بیمار، خصومت نکردن با وی، تغییر ندادن محلّ زندگی و وسایل بیمار، عدم حضور افرادی که باعث بیقراری و اضطراب وی می‌شود، ماساژ، موزیک ملایم، معطّر کردن وی، ورزش سبک، کارهایی چون کشیدن علفهای هرز باغچه و… می‌تواند باعث آرامش بیمار و کاستن از پرخاشگری و بیقراری وی شود.
آلزایمر رایجترین شکل زوال عقل است معمولاً پس از گذشت ۵ تا ۱۰سال از بروز علایم بیماری، به دنبال ناراحتیهای تنفّسی، مرگ اتّفاق می‌افتد.
روز ۲۱ سپتامبر یا ۳۰ شهریور به عنوان روز جهانی آلزایمر شناخته می شود. شعار سال ۲۰۰۸ در این روز این بود.
No time to lose ؛یعنی زمانی برای تلف کردن نداریم.
به امید آن که همه در سلامت کامل باشند و عمر، این سرمایه‌ی گران‌قدر را عزیز بدارند و در گذران آن لحظهای را به هدر ندهند.
