تیـــک تاک، تیک تــــاک، فرصت‌ها در گذرند!

دختران و اوقات فراغت/ مرجان کاظمی

امسال حتماً باید به کلاس شنا بروم. هم تفریح است هم آموزش! هم شنا یاد می‏گیرم. البتّه اگر سر و سامانی به این خطّم بدهم بد نیست که این قدر موقع خواندنِ نوشته‏هایم بقیه توی دردسر نیفتند. جای یک کلاس خط، توی برنامه‏هام خالیه. نه بابا خط را ولش کن اگر وقتی پیدا بشه باید بروم کلاس زبان که این معلّم زبان این قدر اذیتم نکنه. اصلاً این قدر کلاس بروم که از خودش هم بهتر انگلیسی صحبت کنم؛ آره این بهتره. نه، زبان را ولش کن. بروم همین کلاس‏های رزمی، مثلاً تکواندو. اگر کسی از گل کمتر به من گفت جوابش را فوراً با یک لگد بدهم امّا دلم می‌گوید می‌خواهد بعد از این همه درس خواندن، دو سه ماه حسابی استراحت کنم تا در آینده با یک روحیه‏ی شاد و خوب به درس‏‏های سال آینده برسم. البتّه آشپزی هم بد نیست. کلاس کیک ‏پزی و شکلات‏ پزی بروم و یک چیزی یاد بگیرم. ای وای ساعت ۱۱ شب شده، فردا صبح امتحان داریم. این فکر و خیال‏ ها‏ را بهتره بگذارم برای وقتی که امتحاناتم تمام شد. حالا که هنوز دو تا امتحان دیگر دارم.

  و حالا از اون شب ۴ روز گذشته.

شور و هیاهوی عجیبی در حیاط مدرسه برپا بود. دانش آموزان مدرسه‌ی دخترانه از خوشحالی تمام شدن امتحانات آخر سال سر از پا نمی ‏شناختند امّا از طرفی دلتنگ جدایی از هم کلاسی‏ های خود بودند. دوستانی که یک سال را در کنار هم سپری کرده بودند و گویی مانند اعضای یک خانواده بودند.

در حیاط مدرسه چند تا از هم‌کلاسی‏ هایم کنار هم نشسته بودند؛ در جمع آن‏ ها، مربّی پرورشی را دیدم. مشتاق شدم در گفتگویشان شرکت کنم. پیش آن‌ها رفتم.

مربّی گفت: برای اوقات تابستان خود چه برنامه ‏ای دارید؟

فاطمه گفت: اوقات تابستان یعنی تعطیلی همه ‏‏ی کارها فقط استراحت و بیکاری و خواب… .

مربّی گفت: درست است. فراغت در لغت به معنای آسودگی و آسایش است(معین، ۹۱۴) امّا فرصت‏ های زندگی و عمر انسان آن قدر با ارزش است که هیچ چیزی نمی ‏تواند با آن برابری کند. به برکت همین فرصت‏ هاست که انسان می‏تواند از دیگر نعمت‏ های الهی استفاده کند.

مریم گفت: پس چه فرقی بین تعطیلی و ایّام تحصیل و کار هست؟

مربّی جواب داد: یک فرد مسلمان با جهان‌بینی و نگاهی که به دنیا دارد برایش ایّام تعطیلی به این معنا نیست که کار و اندیشه و تفکر و تعقّل و خدمت‌رسانی تعطیل باشد، چون به دنیا به عنوان مقدّمه ‏ای برای آخرت نگاه می‏ کند. «الدّنیا مزرعه الآخره» (کلینی، ۳۸/۳).

در روایات معصومین(علیهم‏ السّلام) توجّه ویژه‏ای به غنیمت شمردن لحظات عمر و فرصت جوانی شده. حضرت علی(علیه ‏السّلام) می‏ فرمایند: شدیدترین و سخت‏ترین غصّه ‏ها به خاطر از دست دادن فرصت‏ های عمر خواهد بود(میزان الحکمه، ج۷، ص۴۴۴، ح۱۵۵۰۳)

بله! فرق آن با زمان تحصیل این است که انسان با رضایت کامل خود، در این فرصت که از کارهای روزمرّه فارغ است، به آن‌چه علاقه دارد می‏پردازد. پس زمانی برای جبران کم و کاستی‏ ها شکوفایی استعدادها و توانایی‏ هاست. پیامبر(صلّی ‏الله‏ علیه ‏و‏آله) می‏ فرمایند: بر استفاده و بهره وری از مدّت عمر و جوانی است حریص ‏تر از نگهداری پول و سرمایه‌ی مادّی باش(میزان الحکمه، ۵۳۹/۶).

این کلام گهربار برای ما هشدار است که این گنج کمیاب را از دست ندهیم و بدانیم اوقات فراغت، فرصت و وقت اضافه‏ ای نیست که بتوان آن را به بطالت گذراند و یا به هر صورت ممکن آن را هدر داد.

زهرا گفت: پس چه وقت خوش بگذرانیم؟

در همه‌ی ایّام باید تفریح داشته باشید؛ یعنی زمانی هم که به اشتغالات روزمرّه مشغولید باز هم باید ساعتی را برای تفریح‏ های سالم قرار دهید چون این سفارش معصومین(علیهم‏ السّلام) است.

حضرت رضا(علیه ‏السّلام) می‏ فرمایند: کوشش کنید اوقات روز شما چهار بخش باشد.

ساعتی برای عبادت و خلوت با خدا، ساعتی برای تأمین معاش، ساعتی برای مصاحبت برادران مورد اعتماد و کسانی که شما را به عیوبتان واقف سازند و در باطن نسبت به شما خلوص و صفا دارند و ساعتی را به سرگرمی خود اختصاص دهید و از مسرّت و نشاط ساعت تفریح، نیروی انجام وظایف ساعت‌های دیگر را تأمین نمایید(فلسفی، ۲۳۲/۱۲).

باید سعی کنیم از فرصت‏ هایی که در اختیار داریم نهایت استفاده را ببریم زیرا به فرموده‌ی علی(علیه ‏السّلام) فرصت‏ ها مانند ابر (سریع و بی سرو صدا) درگذرند. هر وقت کارهای خیر ممکن شد آن فرصت را غنیمت شمارید و گرنه کار به ندامت و پشیمانی می ‏رسد (آمدی، ج ۱، ص ۲۴۴).

پرسیدم: چه کنیم که در هر تابستان اوقات خوش و لذّت بخشی داشته باشیم؟ هم تفریح کنیم و هم از فرصت‌ها ذخیره‏ای برای آینده کسب کنیم؟

مدیریت برنامه‌ریزی برای اوقات فراغت بسیار مهم است. برنامه‏ریزی باعث می‏شود انسان از آفات بیکاری در امان بماند زیرا نداشتن برنامه در زندگی، انسان را از رشد اجتماعی و معنوی باز می ‏دارد و علاوه بر آن موجب به انحراف کشاندن انسان می‏ شود.

حضرت علی(علیه‏السّلام) درباره ‏ی آفات بیکاری می ‏فرماید: ذهن و قلب انسان اگر رها و بدون برنامه باشد، به وسوسه‏های بد و شیطانی گرفتار می‏ شود و اگر فعّالیت‏ های جسمی و بدنی در انسان دچار رکود و تنبلی شود، راه برای ارتکاب گناهان باز خواهد شد(ابن ابی الحدید، ۴۶/۱۷).

البتّه مهم است که برنامه ریزی با استعداد، سن و علاقه‏ مندی فرد هماهنگ باشد.

و به صورت کلّی در برنامه‏‏ هایی که برای اوقات تعطیلی خود انتخاب می‏ کنید: تقویت روح و ساختن شخصیت، کمک به شکوفایی استعداد و خلّاقیت،  جذّاب بودن فعّالیت و تقویت معنویت و فضایل اخلاقی و انسانی را در نظر داشته باشید.

سعیده گفت: من برای خودم کلاس‏های آموزشی مانند زبان، قرآن و… را در نظر گرفته‏ام امّا چه فعّالیت‏ هایی معنوی یا مذهبی در تابستان می‏ توانم داشته باشم.

مربّی پاسخ داد: آفرین بر شما که از برنامه‌ریزی برای تابستان غافل نبوده‏اید. علاوه بر کلاس‏ های آموزشی که ذکر کردید: در کلاس ‏های احکام به خصوص احکام ویژه‌ی دختران، اخلاق و تفسیر قرآن هم می‏ توانید شرکت کنید.

در مورد فعّالیت‏ های مذهبی، شرکت در مراسم مذهبی و فرهنگی کانون فرهنگی مساجد و مؤسّسات قرآنی و فرهنگی مورد اعتماد و معتبر و شرکت در مراسم مذهبی مثل اعیاد یا عزاداری‌ها از جمله فعّالیت‌های معنوی است که می‌توانید از آن بهره بگیرید.

زیارت حرم ائمّه(علیه ‏السّلام) و امام زاد‏ ‏گان، شرکت در مراسم دعا و جلسات قرآن باعث تقویت معنویت در انسان می‏شود.

در بحث زیارت، سعی کنیم با آداب زیارت، بناهای تاریخی مشاهد مشرفه و هم‌چنین شخصیّت‏ هایی که در این مشاهد مدفون می ‏باشند، آشنا شویم.

از دیگر فعّالیت ‏های معنوی که می‏توان در برنامه‌ی روزانه گنجاند، مروری بر مستحبّات روزانه و تعقیبات نمازهای یومیه است. هم‌چنین ساعتی را برای تفکّر و تعمّق، بررسی نقاط ضعف و قوّت خود و محاسبه ‏ی اعمالمان باید در نظر بگیریم.

مریم سؤال کرد: من به کلاس‏های آموزشی در تابستان علاقه‏ ای ندارم دوست دارم در اوقات فراغت، کلاس های متنوّع هنری را بگذرانم.

مربّی بعد از تأیید سخن مریم گفت: خیلی از دختران به کارهای هنری علاقه‏ ی زیادی دارند. فعّالیت‏های هنری علاوه‏ بر این که باعث نشاط و شادی روحیه‌ی دختران می‏ شود، در زندگی خانوادگی نیز بسیار سودمند است. کلاس ‏های هنری بسیار متنوّع است و بستگی به علاقه و استعداد فرد دارد.

کلاس ‏های هنری از قبیل خطّاطی، نقّاشی، خیّاطی، طرّاحی، آشپزی و… .

ملیحه که تا این جای بحث ساکت بود گفت: من به ورزش و فعّالیت در رشته‌های ورزشی علاقه دارم، امّا در ایّام تحصیل فرصت رفتن به باشگاه‏ های ورزشی را نداریم؛ علاوه بر این که امکانات ورزشی برای دختران هم خیلی محدود است.

مربّی گفت: در آموزه ‏های اسلامی، فعّالیت‏ های تفریحی و ورزشی به عنوان یکی از عوامل مؤثّر در رشد شخصیت فردی و اجتماعی انسان به حساب می ‏آید. همان گونه که جسم انسان به انواع مواد مغذّی نیاز دارد روح نیز باید به صورت‏های گوناگون تغذیه شود. شادابی و نشاط یکی از موادّ مغذی است که روح آدمی به آن نیاز دارد. از دیدگاه اسلام، تفریحات سالم غذای روح انسان است.

ملیحه دوباره سؤال کرد، تفریح سالم چه ویژگی‌هایی دارد؟

مربّی جواب داد: در راستای رشد شخصیت فرد باشد، نشاط‏ آور و در چهار چوب قوانین شرع باشد. متعادل باشد یعنی نه افراط داشته باشد و نه تفریط؛ دارای فایده‌ی جسمی و روحی باشد، فقط وقت گذرانی و از بین بردن وقت نباشد و ضرری برای ما یا دیگران نداشته باشد.

ورزش‏ های گوناگون به عنوان تفریح سالم مورد تأیید و سفارش اسلام می‏باشد. پیامبر(صلّی ‏الله ‏علیه ‏و‏آله) می‌فرماید:«… ان لجسدک علیک حقّاً» همانا بدنت بر تو حقّی دارد (حکیمی و دیگران۲۲۸/۳ ). ورزش علاوه بر تقویت بنیه‌ی جسمانی، روح و روان ما را هم تقویت می‏ کند.

انواع گوناگونی از ورزش ‏ها برای پرکردن اوقات فراغت وجود دارد که البتّه همه‏ ی ورزش‏ ها با ویژگی جسمی دختران مطابقت ندارد و هم‌چنین علاقه و استعداد هر فرد نیز در انتخاب رشته‏ ی ورزشی دخالت دارد. می‏توان به ورزش‏ هایی از قبیل شنا، دو‌میدانی، تیر‌اندازی، والیبال، بسکتبال، ورزش‏ های رزمی و … اشاره کرد.

بهترین روش برای انتخاب ورزش دختران، این است که اطّلاعات و آگاهی نسبت به انواع ورزش را از طریق مطالعه یا رسانه‏های گروهی یا مربّیان به دست آوریم تا ورزشی را که مناسب سن و جنس ماست انتخاب نماییم تا در آینده نسبت به وظایف و نقش ‏هایی که داریم اثر نامناسبی نداشته باشد.

زهرا گفت: فراموش کردم بگویم که ما قصد داریم در تابستان به شهرهای‏ شمالی مسافرت کنیم. فکر می‏ کنم سفر رفتن هم برنامه‌ی خوبی برای اوقات فراغت باشد.

مربی با لبخند پاسخ داد: آفرین بر شما! گردشگری و مسافرت در اوقات فراغت وسیله ‏ی مناسبی جهت آرامش اعصاب و تقویت روحیه است که با دور شدن از محیط کار روزمرّه و ایجاد تنوّع در فعّالیت‏‏ های روزانه و تغییر در رفتار عادی همیشگی، باعث ارضاء حس تنوّع طلبی هم می‏شود. سیر و سیاحت در طبیعت و فضای سبز بازدید از حوزه‏ های مختلف کتابخانه ‏‏های شهر و اماکن تاریخی، مصادیقی از گردشگری به حساب می‏آیند.

مربّی در آخر سخنان خود بیان کرد که من می‏ خواهم تعدادی از برنامه‏ ها را به عنوان پیشنهاد ارائه کنم که در صورتی که علاقه‏ مند بودید در برنامه‏ ریزی اوقات فراغت خود بگنجانید: مطالعه امر مهمّی است که قرار دادن ساعتی از اوقات فراغت خود برای آن به افزایش اطّلاعات عمومی و آگاهی شما اضافه می‏ کند. در اثر مطالعه‌ی منابع مختلف مثل روزنامه ‏ها و مجلّات، می‏ توانید مجموعه ‏ای از اشعار، سخنان آموزنده، حکیمانه و زیبا را جمع‌آوری نمایید و با سلیقه ‏ی خود یک روزنامه دیواری یا تابلوی اطّلاع رسانی برای خانواده‏ ی خود تهیّه نمایید؛ هم‏چنین می‏ توانید مطالب خود را برای مجلّات و روزنامه‏ها بفرستید.

در اوقات فراغت از صله‏ ی رحم و دیدار دوستان و آشنایان و کمک به والدین و دیگر اعضای خانواده فراموش ننمایید.

سخنان مربّی که تمام شد، در ذهنم غوغایی به پا شده بود. با خودم فکر می‏کردم چه‌قدر آسان می‏ توان این فرصت زیاد و گران‏ بها را از دست داد  و به چه اندازه با یک برنامه‏ ریزی دقیق، می‏ توان از لحظه لحظه‏ ی آن سود برد.

فهرست منابع

۱-ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، قم: مکتبه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ ق.

۲-آمدی، عبدالواحد؛ غرر الحکم و دررالکلم، قم: دارالکتاب.

۳-حکیمی، محمد رضا و دیگران؛ الحیاه، قم: دلیلل ما، ۱۳۸۳.

۴-فلسفی، محمد تقی؛ الحدیث، روایات تربیتی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۶۸.

۵-کلینی، محمدبن‏ یعقوب؛ کافی، قم: دارالحدیث، ۱۴۲۹ ق.

۶-محمدی‏ ری ‏شهری، محمد؛ میزان الحکمه، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۳۶۷.

۷-معین، محمد؛ فرهنگ فارسی، تهران: راه رشد، ۱۳۸۵.