*طاهره رحیم زاده
مقدّمه
اگر انسان به خوبی بداند که عالم محضر خداوند است و باورکند که هیچ‌یک از اعمال و حرکات ما از دید الهی پنهان نیست و این مطلب را بارها و بارها به خود تلقین کند تا به مرحلهی احساس و باور قلبی برسد، ترک عملی که موجب نا خوشنودی خداوند است کاری ممکن و شدنی میگردد.
پیامبر اکرم (صلّیاللهعلیهوآله) می‌فرماید: «یا ابن آدم… ان نازعک لسانک فیما حرمت علیک فقد أعنتک علیه بطبقتین فأطبق»؛ ای فرزند آدم! اگر چشمت بخواهد تو را به نگاه حرام بکشاند من دو پلک در اختیار تو قرار داده ام پس آن‌ها را فرو ببر.
امام صادق (علیهالسّلام) می‌فرماید: نگاه ناروا تیری مسموم از تیرهای شیطان است. هرکس آن را تنها به خاطر خدا ترک کند، خداوند آرامش و ایمانی به او میدهد که طعم گوارای آن را در خود مییابد.
با مراقبت درونی و دوری از زمینههای بیرونی و سپردن دل و روح خود به خداوند از دستبرد شیطان می‌توان محفوظ ماند و اگر انسان با وجود مواظبت و پاس‌داری از دل و چشمش گاهی فریب خورد و نگاهی نا‌بجا انداخت میتواند با توبه‌ی فوری این خطا را جبران‌کند و اثر سوء آن را از جان و روح خویش پاک گرداند.
مهم این است که نگاه حرام به صورت عادت درنیاید و قبح آن شکسته نگردد؛ یعنی باید هوشیار باشد و از دل و چشم خود نگهبانی دهد و اگر گرفتار خطا شد با سلاح توبه دشمن را ناکار کند. چون اگر چشم رها و آزاد گردد و به هر صورت و هر منظره‌ای نگاه کند این کار عادت و ملکه‌ی انسان میشود. در روایتی از امام حسن عسکری (علیهالسّلام) آمده است: برگرداندن صاحب عادت از عادتش مانند معجزه است.
لذا مسائل مطرح شده در این بحث عبارتند از: نگاه‌های حلال، نگاه‌های حرام، حکم نگاه به صورت نا محرم، نگاه خواستگاری، نگاه به ورزشکاران، نگاه به بازیگران زن در فیلم‌های خارجی، گفتگو با مردان نامحرم، رانندگی وآموزش بانوان با مربّی مرد، نگاه زن به مرد نامحرم، نگاه لذّت آور.
نگاه‌های حلال:
نگاه‌های جایز و حلال کدام است؟ در موارد زیر در صورتیکه با قصد لذّت یا ترس افتادن به گناه همراه نشود نگاه کردن جایز است:
۱-نگاه به زن روستانشین که نوعاً خود را نمی‌پوشاند.
۲-نگاه به عکس بی‌حجاب زن ناشناس.
۳-نگاه هم جنس به هم جنس (به جز عورت).
۴-نگاه به زن به منظور ازدواج (با شرایط خاص).
۵-نگاه به زن کهن‌سال که هیچ‌گونه رغبتی به ازدواج با او نیست.
۶-نگاه به زن غیر مسلمان، خواه از اهل کتاب باشد یا نه.
نگاه‌های حرام:
نگاه‌های ممنوع وحرام کدام است؟
نگاه‌های حرام عبارتند از:
۱-نگاه به چهره‌ی زن آرایش کرده.
۲-نگاه به عکس بی‌حجاب زن آشنا.
۳-نگاه به زیور آلات زن.
۴-نگاه با ریبه (ترس افتادن حرام).
۵-نگاه به بدن مرد نامحرم (به جز صورت ودست‌ها).
۶-نگاه به تمام بدن زن نامحرم (به جز صورت ودست‌ها تا مچ).
۷-نگاه هوس‌آلود (هر چند به صورت و دست‌ها و یا به بدن هم‌جنس) (حسینی،ص۳۱).
۱-حکم نگاه کردن به صورت نا محرم چیست؟ اگر نگاه به طور (خیره) و نه از روی قصد و غرضی باشد، باز هم اشکالی دارد؟ همه‌ی مراجع به جز آیت‌الله صافی گلپایگانی می‌فرماید: نگاه به صورت نامحرم، اگر بدون قصد لذّت و ترس افتادن به حرام باشد، اشکالی ندارد، ولی اگر با یکی از این دو مشخصه همراه باشد، جایز نیست.
(توضیح المسائل مراجع، ج۲، م۲۴۳۳، ص۴۸۵)
آیت‌ا…صافی می‌فرماید: نگاه به قصد لذّت، حرام است و بدون قصد لذّت وترس افتادن به حرام نیز بنا بر احتیاط واجب جایز نیست. (همان)
تبصره: فرض مسأله در رساله‌های عملیه، در مورد نگاه عمدی و پیوسته است وگر نه نگاه اتّفاقی به فتوای همه‌ی مراجع تقلید اشکالی ندارد.
نگاه زن به مردان نامحرم:
نگاه کردن به بازو، سینه یا جایی دیگر از بدن مرد نا‌محرمی که لباس نا‌مناسب پوشیده؛ مانند آن که لباسی آستین کوتاه پوشیده باشد، یا یقه‌ی خود را باز گذاشته یا لباس نازک و بدن‌نما پوشیده، حتّی اگر بدون قصد لذّت و ریبه باشد حرام است. (حضرت امام، سیستانی، آیت‌الله مکارم شیرازی، بهجت، آیت‌الله اراکی، آیت الله گلپایگانی.
امام خمینی: عروه «النکاح» با استفاده از مسأله‌ی ۳۱ ؛ تحریر‌الوسیله «النکاح» مسأله‌ی ۱۹و توضیح المسائل مسأله‌ی ۲۴۳۳.
آیت‌الله سیستانی: توضیح المسائل، مسأله‌ی ۲۲۴۲، آیت‌الله مکارم شیرازی: توضیح المسائل، مسئله‌ی ۲۰۸۰، آیت‌الله بهجت: توضیح المسائل، مسأله‌ی۱۹۳۳، آیت‌الله اراکی: توضیح المسائل، مسأله‌ی ۲۴۴۷،آیت‌الله گلپایگانی: توضیح المسائل، مسئله‌ی ۲۴۴۲).
نگاه خواستگاری :
مرد چه اندازه میتواند به بدن زن، هنگام خواستگاری نگاه کند؟ (البتّه با رعایت شرایط خاص)
حضرت امام و آیت‌الله خامنه‌ای و آیت‌الله فاضل می‌فرمایند: میتواند به بدن دختر نگاهکند هر چند احتیاط مستحب آن است که تنها به دست و صورت و پاها، مو و مقداری از بدن «مانند گردن و بالای سینه » اکتفا کند. آیات عظام بهجت، تبریزی، سیستانی و مکارم می‌فرمایند: تنها میتواند به دست و صورت، پاها، مو و مقداری از بدن «مانند گردن وبالای سینهی» دختر نگاه کند.
آیت‌الله نوری همدانی می‌فرماید: میتواند به دست وصورت، پاها، مو و مقداری از بدن «مانند گردن و بالای سینهی» دختر نگاه کند و اگر نتواند از خصوصیات سایر بدن، از روی لباس آگاهی پیدا کند، نگاه به تمام بدن جایز است.
تبصره: نگاه به دختر برای خواستگاری شرایطی دارد که عبارتند از:
۱- به قصد لذّت و ریبه نباشد.
۲- برای آگاهی از وضع جسمانی او باشد.
۳- مانعی برای ازدواج در میان نباشد.
۴- احتمال بدهد که دختر او را رد نمی‌کند.
(امام خمینی: تحریر الوسیله، ج۲، النکاح، م۲؛ خامنه‌ای: اجوبه استفتاءات، س ۵۲۵؛ آیت‌الله فاضل: تعلیقات بر عروه، ج۲، النکاح، م ۲۶؛ آیت‌الله بهجت: توضیح المسائل، م۱۹۴۴؛ آیت‌الله تبریزی: استفتاءات، س۱۵۸۰، النکاح، م۲۸؛ آیت‌الله سیستانی: منهاج الصالحین، ج۲، النکاج ، م ۲۸؛ آیت‌الله مکارم: تعلیقات علی العرو، النکاح، م۲۶؛ آیت‌الله نوری همدانی: تعلیقات علی العروه، النکاح، م۲۶).
نگاه لذّت‌آور:
اگر انسان همان‌طور که از دیدن باغ و گلستان لذّت می‌برد از نگاه کردن به چهره‌ی زن لذّت ببرد آیا این کار حرام است و مصداق قصد لذّت به حساب می‌آید؟
همه‌ی مراجع : این گونه نگاه، چون جنبه‌ی لذّت جنسی دارد، جایز نیست( حسینی، ص۲۳۷).
نگاه از آینه:
آیا نگاه به موهای زن نا محرم، از داخل آینه جایز است؟ همه‌ی مراجع: خیر، جایز نیست.
تبصره: حکم نگاه از آینه، شیشه، آب صاف و مانند آن، با نگاه به عکس و فیلم زن تفاوت دارد. نگاه از داخل آینه به زن نا محرم جایز نیست، ولی نگاه به عکس و فیلم او «اگر ناآشنا باشد» جایز است (حسینی، ص۲۳۸).
نگاه به ورزشکاران:
آیا دیدن ورزش فوتبال، کشتی و مانند آن، که مردان با شورت و زیرپوش بازی می‌کنند، از نزدیک برای زن جایز است؟ آیت‌الله سیستانی می‌فرماید: در فوتبال اگر نگاه با قصد لذّت یا ترس افتادن به گناه باشد حرام است و در ورزش کشتی بنابر احتیاط واجب، بدون قصد لذّت نیز جایز نیست.
حضرت امام و آیات عظام خامنه‌ای، مکارم شیرازی، صافی، نوری و وحید خراسانی می‌فرمایند: خیر، نگاه زن به بدن مرد نامحرم جایز نیست، هر چند بدون قصد لذّت باشد. امام : استفتاءات ج۳ ، (نظر) سوال ۶ و۳۹ خامنه‌ای: استفتاء، سؤال ۴۸۷ مکارم: تعلیقات بر عروه، (النکاح) مسأله ۵۱ صافی گلپایگانی، جامع الحکام، ج۲، س۱۶۵۲ و ۱۷۱۲ نوری همدانی: توضیح المسائل، مسأله ۲۴۴۲ وحید خراسانی: توضیح المسائل، مسأله ۲۴۴۲.
نگاه کردن به بازیگران زن در فیلم‌های خارجی:
نگاه کردن به فیلم‌های خارجی که بازیگران زن مسلمان از کشور‌های اسلامی بدون حجاب و با وضع زننده در آن‌ها بازی می‌کنند چه صورت دارد و نمایش آن از تلویزیون چگونه است؟
آیات عظام خامنه‌ای و سیستانی می‌فرماید: اگر نگاه بدون ریبه و قصد لذّت و بدون ترتّب مفسده باشد مانع ندارد (محمودی، ص۴۹).(مسائل جدید از دیدگاه علماء و مراجع تقلید، ج ۵، ص ۴۹، سیدمحسن محمودی، چاپ اول ۱۳۸۵).
در صورتیکه به قصد لذّت نگاه کنند یا منشأ فسادی گردد جایز نیست آیات عظام صافی گلپایگانی، فاضل لنکرانی، تبریزی، بهجت، مکارم شیرازی (همان، ص۵۰).
گفتگو با مردان نامحرم:
گفتگو با مرد نا محرم چه حکمی دارد؟
امام خمینی (ره) می‌فرماید: با حفظ حجاب اسلامی مانعی ندارد مگر آن که مفسده‌ای در بین باشد (استفتائات، ج۳ ، ص ۲۷۴، س ۶۷).
آیت‌الله خامنه‌ای می‌فرماید: اگر همراه با مراعات حجاب و بدون قصد ریبه و همراه با اطمینان به عدم وقوع در مفاسد باشد اشکال ندارد والّا جایز نیست (اجوبه الاستفتائات، ص ۲۹۴، س ۱۳۳).
آیت‌الله سیستانی می‌فرماید: جایز است مگر با خوف وقوع در حرام؛ برای زن جایز نیست صدایش را نازک و زیبا سازد طوری که برای شنونده هر چند برای محارمش تحریک کننده باشد (منهاج الصالحین، ج ۳، ص ۱۵، م ۲۹، فقه برای غرب نشینان، ص ۳۰۳، م ۵۰۵).
آیت الله مکارم شیرازی می‌فرماید: در صورتی که عادی باشد مانعی ندارد (استفتائات ج ۱، ص ۲۳۲، س ۸۰۴ و ۸۰۵).
آیت‌الله نوری همدانی می‌فرماید: در صورتی که موجب فساد نباشد، اشکالی ندارد (هزار و یک مسأله‌ی فقهی، ج۲ ، ص ۱۹۷، س ۶۵۶).
رانندگی و آموزش بانوان با مربّی مرد:
رانندگی و آموزش برای بانوان چه حکمی دارد؟ در صورتی که مربّی مرد باشد، حکم چگونه است؟
امام خمینی (ره) می فرماید: اگر بدون مفسده باشد اشکال ندارد، با حفظ موازین شرعیّه (استفتائات ج ۳، ص ۳۵۹ و ۳۶، س ۳۶ و۴۰)
آیت‌الله خامنه‌ای می‌فرماید: آموزش رانندگی در صورتی که با مواظبت بر حجاب و عفاف و اطمینان به عدم وقوع در مفاسد همراه باشد اشکالی ندارد ولی در عین حال شایسته است که یکی از محارم وی، همراه او باشد بلکه اولی این است که آموزش رانندگی به کمک مربّی زن یا یکی از محارم صورت بگیرد (احکام بانوان، گزیده‌ی مسائل مبتلیبه (۲) و استفتائات جدید، ص۲۷۳، پوشش و نگاه، انتشارات قم جامعه الزهرا، چاپ دوم ۱۳۸۹).
آیت‌الله سیستانی می‌فرماید: فی حدّ نفسه اشکالی ندارد (احکام بانوان، گزیده‌ی مسائل مبتلیبه (۲) و استفتائات جدید، ص۲۷۳ ، پوشش و نگاه، انتشارات قم جامعه الزهرا، چاپ دوم ۱۳۸۹).
آیت‌الله مکارم شیرازی می‌فرماید: چنان‌چه جهات شرعی حفظ شود اشکالی ندارد (احکام بانوان، گزیده‌ی مسائل مبتلیبه (۲) و استفتائات جدید، ص ۲۷۳؛ پوشش و نگاه، انتشارات قم جامعه الزهرا، چاپ دوم ۱۳۸۹).
آیت‌الله نوری همدانی می‌فرماید: اگر مستلزم عمل حرام نباشد اشکال ندارد. (احکام بانوان، گزیده‌ی مسائل مبتلیبه (۲) و استفتائات جدید، ص ۲۷۳، پوشش و نگاه، انتشارات قم جامعه الزهرا، چاپ دوم ۱۳۸۹).
آیت‌الله صافی گلپایگانی می‌فرماید: رانندگی بانوان فی حدّ نفسه جایز است ولی در معابر و خیابان‌ها که غالباً مستلزم برخورد با مرد‌ها است، اگر هم مستلزم فعل حرامی نشود بدون ضرورت و نا چاری ترک آن اولی و با عفت اسلامی زن موافقتر است (جامعه‌الاحکام، ج ۲، ص ۱۶۰، سؤال ۱۶۶۶)
