نگاه در آیات و روایات
مرضیه پورباقر مهنه
مقدمه:
از امام باقر (علیه‌السّلام) نقل شده‌است که جوانی از انصار در مسیر خود با زنی روبرو شد، چهره‌ی آن زن، نظر و نگاه آن جوان را به خود جلب کرد و به او چشم دوخت. هنگامی که زن گذشت، جوان در حالی که راه خود را ادامه می‌داد هم‌چنان با چشمان خود او را دنبال می‌کرد در حالی که به پشت سر خود می‌نگریست، وارد کوچه‌ی تنگی شد؛ ناگهان صورتش به دیوار خورد و تیزی استخوان یا شیء برندهای که در دیوار بود صورتش را شکافت. هنگامی که زن گذشت، جوان به خود آمد و دید خون از صورتش جاریست. سخت ناراحت شد و با خود گفت: به خدا سوگند من به خدمت پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله) می‌روم و این ماجرا را بازگو می‌کنم. هنگامی که چشم رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله) به او افتاد، فرمود: «چه شده است؟» جوان ماجرا را نقل کرد. در این هنگام جبرئیل، پیک وحی خدا نازل شد و آیه‌‌های۳۰و۳۱ از سورهی مبارکهی نور را آورد (مکارم شیرازی، ج۱۴، ص ۴۳۶).
نگاه، سرچشمه‌ی گناه
یکی از مسائلی که ذکر آن ضروری است مسأله‌ی «نگاه» است و این که بسیاری از فجایع و حتّی قتل‌ها از یک نگاه شروع شده و مرحله به مرحله پیش می‌رود تا جایی که سبب نابودی شخصیّت انسان و حتّی نابودی شخص او می‌گردد؛ پس، چه زن و چه مرد باید از نگاه به نامحرم بپرهیزند چرا که نگاه ممتد و خیره در دل اثر می‌کند و سبب نابسامانی‌هایی در زندگی می‌شود. عشق‌های کذایی همه از یک نگاه سرچشمه می‌گیرد؛ لذا زندگی بر اساس عشق‌های بیحساب، سست و بی‌‌پایه است و به خاطر همین است که می‌گویند: «نگاه تیری است سهمگین از ناحیه‌ی شیطان» که سبب از بین رفتن عواطف انسانی شده، شیطان جایگزین آن می‌گردد.
نگاه از نظر قرآن
وقتی که کتاب خدا، قرآن را میگشاییم و در صدد جستجوی آیه‌ی حجاب برمی‌آییم، اوّلین آیه‌ای که با آن مواجه می‌شویم این آیه‌ی مبارکه است که در قسمت‌هایی از آن می‌فرماید: «قل للمؤمنین یغضوا من ابصارهم… و قل للمؤمنات یغضضن من ابصارهن» که جا دارد این قسمت از آیات را به عنوان «آیات نگاه» مورد بررسی قرار دهیم؛ زیرا که خداوند می‌فرماید: «به مؤمنان بگو چشم‌های خود را از نگاه به نامحرمان فرو گیرند… و به زنان با ایمان بگو چشم‌های خود را (از نگاه‌های هوس آلود) فرو گیرند» (نور،۳۰و۳۱).
در ادامه‌ی آیات گذشته داریم: «و یحفظوا فروجهم»، «و یحفظن فروجهن»؛ و مردان فروج خود را حفظ کنند و زنان (هم) فروج خویش را حفظ کنند، که در این‌جا منظور از فرج، عورت است و برای حفظ کنایی آن در فارسی کلمه‌ی «دامان» را به کار می‌بریم. در حدیثی از امام صادق (علیه‌السّلام) می‌خوانیم: «کل آیه فی القرآن فیها ذکر الفروج فهی من الزنا الّا هذه الآیه فَإنّها من النّظر»؛ هر آیه‌ای که در قرآن سخن از حفظ فروج می‌‌گوید، منظور حفظ کردن از زناست جز این آیه که منظور از آن حفظ کردن از «نگاه» دیگران است (همان، ص۴۳۶).
اگر انسان در دل، نه با زبان، باور داشته باشد که خداوند بزرگ، خیانت چشم او را می‌داند و به تمام لحظات زندگی او در خلوت و آشکار و در خواب و بیداری آگاه است دیگر دچار لغزش و گناه نمی‌شود. از حضرت علی (علیه‌السّلام) سؤال شده: چگونه انسان می‌تواند جلو چشم خود را از نگاه حرام بگیرد؟ حضرت فرمود: «بالخمود تحت سلطان المطلع علی سترک»؛ انسان در وقت گناه، توجّه داشته باشد که او تحت قدرت قهّار است و او از همه‌ی اسرارش آگاه است (میزان الحکمه، ج۱۰، ص ۸۱).
پس این همان آیه‌ی مبارزه با چشم چرانی است. خداوند در این آیه می‌فرماید: «(ای پیامبر) به مؤمنین بگو که چشم‌های خود را فرو گیرند». حالا از چه چیزی؟ بیان نشده است، بلکه دلالت بر عموم می‌کند یعنی از هر چیزی که نگاه کردن به آن حرام است. «غض» به معنای کوتاه کردن نگاه است نه این که چشم را کاملاً ببندد که از راه رفتن بازبماند (مکارم شیرازی و دیگران، ج۱۴، ص ۴۳۶).
نگاه دام شیطان
حضرت علی (علیه‌السّلام) فرموده است: «العیون مصائد الشّیطان»؛ دیدگان انسان از دام‌های شیطان است(میزان الحکمه، حدیث۲۰۲۹۰). اگر به چشم انسان «دام شیطان» گفته می‌شود، برای این است که شیطان به وسیله‌ی چشم، انسان را گرفتار می‌کند و او را به فساد و انحراف می‌کشاند و بر او مسلّط می‌شود. چشمی که نشانه‌ی قدرت خداوند است و از بزرگ‌ترین نعمت‌های الهی است به وسیله‌ی آن انسان به رشد و کمال نایل می‌شود و اگر کنترل نگردد، در مسیر فساد و جنایت قرار می‌گیرد. چه بسا با یک نگاه آلوده انسان در دام شیطان می‌افتد و موجبات سیه‌رویی خود را فراهم می‌سازد (بهشت جوانان، ص ۴۵۰).
نگاه مردان به زن نامحرم
حضرت عیسی (علیه‌السّلام) فرموده است: «ایاکم و النظر الی المخدرات فإنها بذر الشّهوات و نبات الفسق»؛ از نگاه‌کردن به زنان نامحرم بپرهیزید، زیرا این عمل سبب افشاندن بذر شهوت و رویش فسق می‌گردد. شیطان برای نگاه‌کردن به زنان نامحرم، افراد را از راه‌های مختلف به گناه می‌کشاند. از جمله وسوسهها را در دل او میاندازد که: این زن مثل خواهر تو است. نگاه تو به او مثل نگاه به خواهرت می‌باشد. یک دفعه نگاه اشکال ندارد، شما نظر بدی نداری؛ به‌علاوه این خانم باید خودش را بپوشاند، شما که نمی‌توانی چشمت را ببندی!
زنی که چشمش به دنبال نامحرمی باشد
رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله) فرمود: «خشم خداوند سبحان نسبت به آن زن شوهرداری که دیده‌اش را به غیر همسرش یا نامحرمی بدوزد، شدید می‌شود چرا که اگر چنین کند خداوند همه‌ی اعمالش را بی‌نتیجه خواهد گذاشت. اگر بیگانه‌ای را به بستر شوهرش راه دهد، بر خداوند حق است که او را بعد از این که در قبرش دچار عذاب کرد با آتش بسوزاند»( وسائل‌الشیعه، ج۱۴، ص ۱۷۲).
لذّت و ثواب نگاه نکردن به نامحرم
امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «کسی که نگاهش به زن بیگانه‌ای افتد و برای این که (نگاه نکند) و گناه نکند، دیده‌اش را به طرف آسمان کند یا آن را فرو ببندد، خداوند غیور در همان لحظه زنی از حورالعین به او تزویج نماید». امام خمینی (ره) درباره‌ی حورالعین می‌فرماید: «این عالم مُلک (دنیا) با همه‌ی عظمتی که دارد تنگ‌تر از آن است که یکی از حلّههای (لباس ها) بهشتی را در آن بیاورند و این چشم‌های ما طاقت دیدن یک تار موی حورالعین را ندارد».
پی نوشت‌ها:
1– قرآن کریم.
۲- تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی، ناشر دارالکتب الاسلامیه، چاپ تهران، سال ۱۳۷۴؛ چاپ ۱، ج ۱۴.
۳- محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، چاپ چهارم، تهران، ۱۳۸۶، انتشارات یاسر، ۱۸۴ ص، رقعی.
4- محمّدی نیا، اسد الله، بهشت جوانان، ۱۳۸۷، نشر سبط اکبر، ص ۴۵۰.
۵- شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۴.
