خدیجه در خانه‌ی پیامبر

زن و تعالی خانواده

*استاد شایسته‏خوی

مبنای جامعه ‏ی انسانی، خانواده است. سلامت جامعه منوط به سلامت خانواده و سلامت خانواده وابسته به سلامت زن خانواده است.

امام‌(ره) نیز می‏ فرماید: «سعادت و شقاوت ملّت‏ ها به وجود مادران بستگی دارد». بنابراین زن، محور اصلی و هسته‏ ی مرکزی در خانواده است؛ چه به عنوان مادر، چه به عنوان همسر و چه به عنوان دختر. برای مثال می ­توان به حضرت خدیجه‌(علیها‏السّلام) اشاره کرد که به عنوان همسری مؤثّر در ایجاد خانواده‏ی متعالی و نورانی، نقش ویژه‏ای دارد.

وی اولین کسی است که به رسول خدا‌(صلّی‏ الله‏ علیه‏ و‏آله) ایمان آورد و یاری صمیمی و پشتیبانی با اخلاص در کنار همسر بود. حضرت رسول در میان مصیبت‌ها، اندوه‌ها، فتنه‌ها و سخت‌گیری‌های مشرکین و کفّار عنود و لجوج قرار گرفت. خدیجه با کمال صمیمیت و وفاداری آنقدر که در توان داشت در تسکین دل و تخفیف آلام آن حضرت کوشید (رک: نوری همدانی، ص۲۴۲).

پیامبر (صلّی ‏الله‏ علیه‏ و‏آله) در مورد این بانوی باکرامت می‏ فرماید :                   

«وَ اللهُ لَقَدْ آمَنَتْ بِی اِذْ کَفَرَ النّاسُ وَ آوَتْنی اِذ رَفَضَنِی النّاسُ وَ صَدَّ قَتْنِی اِذْ کَذَّبَنِی الْنّاسُ»؛ به خدا سوگند خدیجه هنگامی به من ایمان آورد که تمام مردم به من کفر می‏ ورزیدند و مرا پناه داد زمانی که دیگران طردم کردند و تصدیقم کرد وقتی که مردم مرا تکذیب می‏کردند.

امتیازات حضرت خدیجه(علیها‏السّلام) :

۱-    این بانوی برگزیده به عنوان سرور زنان عالم شناخته شد.

پیامبر‌(صلّی ‏الله ‏علیه‏ و‏آله) در این باره می‏فرماید: «سَادَاتُ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ اَرْبَع خَدِیجَهُ بِنْتُ خُوَیلِد وَ فاطِمه بِنتُ مُحَمَد وَ آسِیهُ بِنتُ مُزَاحِم وَ مَریَمُ بِنتُ عِمرَان».

۲-    مورد خطاب ذات باری‌تعالی قرار گرفت.

پیامبر(صلّی ‏الله‏ علیه‏ و‏آله) می‏فرماید: در برگشت از سفر معراج از جبرئیل پرسیدم: آیا سفارش و پیامی داری؟  گفت: درود و سلام خدا و فرشته‏ی فرمانبرش را به خدیجه برسان.  وقتی پیامبر، سلام را رساندند خدیجه جوابی داد که حکایت از معرفت والای وی دارد: «اِنَّ اللَّهَ هُوَ السَّلامُ وَ مِنْهُ السَّلامُ وَ اِلَیْهِ السَّلامُ وَ عَلیَ جِبْرِئِیلَ السَّلامُ» خداوند خود سلام است و سلام از اوست و به جانب او بازمی‌گردد و بر جبرئیل نیز سلام باد (بحارالانوار، ج۱۸، ص۳۸۵).

۳-    خداوند بر ملایکه به وجود او مباهات کرد.

زمانی که پیامبر برای اجرای برنامه‏ی عبادی خود، چهل شبانه روز از خدیجه دور بود، جبرئیل برای او پیام آورد که خداوند هر روز چندین مرتبه به تو بر فرشتگان گرانمایه ‏اش مباهات می‏کند و می‏ بالد.

۴-    او افتخار مادری بر نسل پیامبری‌(صلّی‏ الله‏ علیه‏ و‏آله) را دارد.

زمانی که فاطمه‌(سلام ‏الله ‏علیها) نسبت به مادرش که زنی پیر و سالخورده بود، مورد شماتت دیگران قرار گرفت، پیامبر‌(صلّی ‏الله ‏علیه ‏و‏آله) خطاب به ایشان فرمود: «اِن بَطَنَ اُمِّکِ کان لِلامامهِ وعاء» رحم مادر تو این شایستگی را داشت که فرزندی در خود پرورش دهد که امامان این امت از او به وجود آیند‌(بحارالانوار ج۴۳، ص۴۳).،

۵-    او از کمال انسانی بهره‏ مند بود.

در تفسیر ابن‌جریر طبری آمده است که پیامبر(صلّی‏ الله ‏علیه‏ و‏آله) در توصیف خدیجه(سلام‏ الله‏ علیها) می‏فرماید: «کَمُلَ مِنَ الرِّجال کَثِیرُ وَلَمْ یَکْمُلْ مِنَ النساءِ إِلاّ أَرْبَع: مَرْیم وَآسِیَه وَخَدیجَه وَفاطِمه»؛ مردان بسیاری به کمال رسیده­ اند امّا از زنان تنها مریم و آسیه و خدیجه و فاطمه، کمال­ یافته ­اند (رک: فضایل‌الخمسه من الصحاح السته، ج۳، ص۱۴۵).

۶-      اودر زمره‏ی مقرّبین بهشتی است.

پیامبر (صلّی ‏الله ‏علیه ‏و‏آله) در توضیح آیه‏ی «وَ مِزاجُهُ مِنْ تَسْنیمٍ» (مطفّفین‏/‏27) فرمود: تسنیم شریف‏ترین چشمه‏ ای است که در بهشت قرار دارد و محمّد و آل محمّد از آن می ‏نوشند و ایشان همان مقرّبان سبقت گرفته هستند که عبارتند از: رسول خدا (صلّی‏ الله ‏علیه‏ و‏آله)، علی بن ابیطالب و امامان از نسل او و فاطمه و خدیجه.

۷-     او از جمله اصحاب اعراف است.

پیامبر‌(صلّی‏الله‏علیه‏و‏آله) خدیجه را از جمله کسانی دانستندکه بر اعراف ایستاده و شفیع شیعیان و از محبّان اهل بیت است (بحارالانوار، ج۲، ص۲۱۷).

به راستی جای این سؤال باقی است که حضرت خدیجه‌(سلام ‏الله ‏علیها)  چگونه دارای این امتیازات و افاضات شدند؟ قدری تأمّل، می­تواند پاسخ روشنی فراروی ما قرار دهد. پاسخ در بینش و منش متعالی خدیجه نهفته است:

الف) ایمان و اعتقاد راسخ، چنان‏که در روایت‏های متعدّد آمده است :

«أَوَّلُ مَنْ آمَنَ بِرَسُولِ اللَّهِ مِن النِساء»؛ «أَوَّلُ مَنْ صَلّی مَعَ رَسُولِ اللَّهِ بَعد خَدیجه علیٌ»؛ او  اوّلین زنِ مسلمان است که به رسول خدا ایمان آورد و به همراه علی‌(علیه‏السّلام) نماز به پای داشت.

ب) نجابت و پاکدامنی به گونه ‏ای که صفت طاهره به او داده شده بود.

نتیجه‏ی تحقیقات ابوطالب‌ در مورد خدیجه (علیهما‌السلام) نیز چنین است :

«اِنَّ خَدِیجَهَ اِمْرَأَهٌ کامِلَهٌ مَیْمُونَهٌ فاضِلَهٌ تَخْشَی الْعَارَ وَ تَحْذِرُ الشَّنَارَ»؛ همانا خدیجه زنی کامل، مبارک و فاضل است که از ننگ و عار می‏ترسد و از بدنامی و رسوایی دوری می‏کند.

ج) حق‏جویی و حق‏پذیری در کنار ایثار و فداکاری

او با وجود برخورداری از مال و ثروت و جمال و کمال هرگز به دام آفت‏ های آن گرفتار نشد. در عظمت این بانوی بزرگ اسلام همین بس که مال و ثروت او یکی از دو عامل قوی برای پیشرفت اسلام بود (رک: نوری همدانی، ص۲۴۵).

د) حسن رفتار با همسر در طول ۲۵ سال زندگی مشترک

او همواره خود را کنیز و خدمت‏گزار پیامبر می‏خواند و با نهایت ادب و احترام و تواضع نسبت به ایشان رفتار می ‏کرد و با گفتن این جمله «بیتی بیتک و انا جاریتک»؛ خانه‌ی من خانه‌ی توست و من کنیز تو می‌باشم (سفینه‌البحار، ج۱، ص۳۷۹)  مراتب اخلاص خود را به رسول خدا‌(صلّی‏ الله‏ علیه ‏و‏آله) اظهار می‌کرد و در زندگی همواره بهترین یاور و مونس و وزیر و مشاور برای همسرش بود. زمانی‏که پیامبر برای عبادت به غار حرا می‏رفت وی نه تنها مانع اجرای برنامه‏ ی عبادی پیامبر نمی ‏شد بلکه خود مشوّق ایشان بود.

ه) محبت به پیامبر‌(صلّی ‏الله ‏علیه‏ و‏آله)

پیامبر‌(صلّی‏ الله ‏علیه ‏و‏آله) تا آخر عمر در موارد بسیاری خدیجه را یاد می‌کرد و هرگز او و خدمات او را فراموش نمی‌کرد و خاطره‌ی محبت‌ها و وفاداری و صفای او را زنده می‌کرد و می‌فرمود: «اِنَّ حُسنَ العهدِ مِنَ الایمان»؛ وفا به پیمان جزو ایمان است (سفینه‌البحار، ج۱، ص۳۷۹) و گاهی که نام خدیجه را می‌شنید اشک از چشمان حضرتش سرازیر می‌شد و می‌گفت: «خدیجه! و چه کسی می‌تواند مانند خدیجه باشد! او مرا تصدیق کرد هنگامی که مردم مرا تکذیب کردند و در راه پیشرفت دین اسلام در کنار من و یاور من بود و مرا به وسیله‌ی مال خود کمک کرد» (همان، ص۳۸۱).

و) کمک راستین به پیامبر‌(صلّی ‏الله‏ علیه‏ و‏آله)

در اسدالغابه آمده است: «کانَت خَدیجَه وَزیره صِدقٍ عَلَی الاِسلام وَ کانَ سَکین عَلَیها»؛ خدیجه وزیر و کمک راستین برای اسلام بود و مایه‌ی سکون و آرامش قلب پیامبر محسوب می‌شد (اسدالغابه، ج۵، ص۴۳۴).

آیت‌الله نوری همدانی درباره الگوگیری از شخصیت خدیجه می‌فرماید: درس‌های زیادی در زندگی این بانوی بزرگ اسلامی وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ها به شرح زیر است:

۱-    فرهنگ انصاف در سطح بالا که پیش از همه به حقانیت حضرت پیامبر‌(صلّی ‏الله ‏علیه ‏و‏آله) پی‌برد و ایمان آورد.

۲-    ادب و وفا و محبت و صفا در برابر آن حضرت.

۳-    بذل مال و ثروت خود تا آخرین دینار در راه پیشرفت اسلام.

۴-    سعی و کوشش فراوان در تسکین آلام و تخفیف مشکلاتی که پیامبری‌(صلّی‏ الله ‏علیه ‏و‏آله) با آن مواجه بود (رک: نوری‌همدانی، ص۳۴۶).

منابع:

*قرآن کریم

۱- آیت‌الله نوری همدانی، جایگاه بانوان در اسلام، قم: مهدی موعود، ۱۳۸۹.

۲- فیروزآبادی، سید مرتضی، فضایل خمسه من صحاح اهل سته، قم: اسلامیه، ۱۳۹۲ ه.ق.

۳- مجلسی، بحارالانوار، تهران، اسلامیه، بی تا.

۴-قمی، شیخ عباس، سفینه البحار، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس، ۱۴۱۶.

۵-ابن اثیر، اسدالغابه فی معرفه الصحابه، بیروت، دارالفکر، بی تا.