معصومه مصطفوی نژاد
تغییر فصول چهارگانه که باعث ایجاد تحوّلاتی در همه‌ی موجودات، جانداران و نباتات و حتی جمادات می‌شود، حکمت‌های زیادی دارد. بنابراین هر موجودی باید خود را برای رویارویی با تغییرات فصول آماده کند تا جسمش هم از ضررهای این تغییرات محفوظ باشد و هم از منافع آن بهرهمند شود و آن‌ها را کامل‌تر کند.
فصل پاییز دومین فصل معتدل سال است که بلافاصله پس از فصل گرما می‌آید. بنابراین بدن انسان که در تابستان ذخیرهی چربی‌اش آب شده دوباره احتیاج ضروری به جمع کردن مواد چربی دارد زیرا این مواد مولّد حرارت هستند. باید با خوردن غذاهای مناسب چربی مورد نیاز را ذخیره کرد تا برای مقابله با سرمای زمستان و تحمل تلاش و کار زیاد مجهز شود در این راستا باید از انواع غذاهای اصلی و میوه‌های خوب مثل انگور و انار و خرماهای تازه که دارای فواید زیادی هستند بهرهمند شد (رک: مرتضی عسکری، صص۳۹-۳۷).
امام رضا(علیه‌السلام) در مورد فصل‌های چهارگانه در رساله‌ی خود* شرح مبسوطی در خصوصیات هر فصل و خوردنی‌ها و آشامیدنی‌های لازم و نوع ورزش مربوط به آن فصل و بالاخره توضیحات کامل و دقیقی درباره‌ی کارهای بدنی و روحی و حفظ بهداشت در فصول چهارگانه بیان کرده‌اند. در این نوشتار، بخشی از سخنان حضرت در اینباره بیان می شود.
ماه اوّل پاییز (ایلول) ۳۰ روز است، هوا پاکیزه می‌شود، تسلّط سودا قوی می‌گردد و آشامیدن مسهل بد نیست. البته (مسهلات نباید مداوم مصرف شود)، خوردن شیرینی‌ها برای حفظ تعادل خون و خوردن گوشت‌های معتدل مثل گوسفند یکساله و بزغاله سودمند است، از خوردن گوشت گاو و زیاده‌روی در خوردن گوشت کبابی و سرخ کرده و افراط در حمام باید پرهیز کرد (مقصود در گرم‌خانه رفتن (مثل سونا) و شستن با آب داغ است که چربی پوست را برطرف کرده و روزنههای آن را کاملاً باز می‌نماید و بدن را آماده‌ی تنفّس بیشتر می‌کند، است). گرچه این عمل ذاتاً خوب است امّا در اوّل پاییز که هوا مسموم می‌باشد ضررش از منفعتش بیشتر است و این مطلب را تأثیر سوئی که هوای پاییز بر برگ درختان می‌گذارد، روشن می‌سازد (رک: نصیرالدین امید صادقی، صص۵۳-۵۴).
ماه دوم، (تشرین اول) ۳۱ روز است، در این ماه باید از فصد(حجامت و خونگیری) و نوشیدن داروها پرهیز کرد. خوردن گوشت پروار چرب و انار میخوش نافع است. خوردن میوه بعد از طعام، مفید است. گوشت با حبوبات و ادویه‌جات مصرف شود (کمال السید، ج۱، ص۳۹۱).
ادویه‌جاتی مثل فلفل، زردچوبه، دارچین، میخک، گلپر و… علاوه بر خواصّ غذایی دارای اثر ضدّ عفونی هم هستند و از این جهت خوردن آن‌ها با گوشت برای جلوگیری از عفونت بسیار مفید است و همین‌طور حبوبات علاوه بر آن‌که سرشار از مواد سفیده‌ای است، دارای باکتری‌هایی نیز می‌باشد که به کمک آن‌ها ازت کاملاً جذب می‌شود و پخت گوشت با حبوبات از اثر ضدّ جذب ازت توسّط گوشت جلوگیری می‌کند و نیز چاشنی‌هایی مثل سرکه، غوره، آلوچه، گوجهفرنگی، سماق، رب انار و آبلیمو و… نیز توصیه شده که با گوشت و غذا مصرف شود. در این ماه از نوشیدن آب باید کم کرد و به فعّالیت اعضا و جوارح افزود تا غدد ترشّحی عرق به کار افتد و از بروز انواع خارش و اگزما جلوگیری شود و با فعّالیت بدنی بیشتر مقابله با سرمای خارجی ممکن شود.
ماه آخر (تشرین آخر) سی روز است. نوشیدن آب هنگام شب نهی شده، از رفتن به حمّام باید کم کرد و اوّل هر صبح جرعه‌ای از آب گرم نوشیدن مصلحت است، از خوردن کرفس و نعناع و ترهتیزک باید اجتناب کرد. (کرفس و نعناع اگرچه از سبزیجات مقوّی هستند ولی از نظر آن که خواب‌آور نیز می‌باشند و اعصاب را تسکین می‌دهند خوردن آن‌ها بر ضعف و کسالت می‌افزاید، ترهتیزک فشار خون را پایین می‌آورد و از این جهت در آخر پاییز که قاعدتاً خون فشاری زیاده از حد لازم ندارد مصلحت نیست.
آشامیدن آب گرم در صبح به صورت ناشتا ضربان قلب را شدید می‌کند و یک نوع هیجان در اعصاب و مجاری خون پدید می‌آورد و نیز امعا و احشا را نرم کرده، اشتها را زیاد و کار هضم را تسهیل می‌کند (رک: نصیرالدین امیر صادقی، صص۱۶۱-۱۶۵).
فهرست منابع
۱. طب الرضا (طب و بهداشت از امام علی بن موسی الرضا(علیه السلام)، ترجمه نصیرالدین امیر صادقی، چاپ سوم، ۱۳۸۷، انتشارات جواهری.
۲. الطریق الی الخراسان، کمال السید، ج۱.
۳. طب الرضا و طب الصادق (طب و درمان در اسلام)، تحقیق علّامه مرتضی عسکری، ترجمه ی کاظمی خلخالی، انتشارات فؤاد، سلسله مباحث طب اسلامی در دانشگاه رضوی، بهار۸۹.
