راه های درمان و جلوگیری از سرماخوردگی/ دکتر مریم شایسته خوی
سلام، ممنون که لطف می‌کنید و حوصله به خرج می‌دهید و این نوشته را می‌خوانید. راستش این بار تصمیم گرفتم نکاتی درباره‌ی پیشگیری و یا اقدامات خانگی در درمان سرماخوردگی‌های معمولی و غیرمیکروبی را برایتان توضیح دهم. واقعیت این است که مراجعات بی‌جهت و زودهنگام بیماران برای رفع سرماخوردگی و یا خوردن زودهنگام و بی‌جای آنتی بیوتیک‌ها در خانواده‌ها باعث شده این بیماری طولانی و یا منجر به عوارضی گردد. گاهی مشاهده می‌کنیم یک سرماخوردگی ساده، بیمار را برای چهار یا پنج بار متوالی به مطب‌ها می‌کشاند. این مسأله هم از نظر اجتماعی و هم از نظر بهداشتی و مهم‌تر از آن اقتصادی تأثیرات بسیاری بر افراد و جامعه می گذارد. بنابراین وظیفه‌ی خودم دیدم که با چند راهکار و توصیه‌ی ساده گوشه‌ی کوچکی از این معضل را جبران کنم. قسمت‌هایی از این مقاله را از کتب پزشکی برایتان آورده ام و در پایان هر قسمت توصیه‌هایی عنوان کردهام که امیدوارم راهگشا و مؤّثر باشد.
*سرماخوردگی معمولی، شایع‌ترین بیماری عفونی است که مردم با توجّه به شیوع بالا و احتمال ابتلای مجدّد بعد از درمان، برای آن اهمّیت اقتصادی همه‌گیر ویژه‌ای در نظر می‌گیرند. حدود ۹۰% از علل سرماخوردگی را ویروس‌ها تشکیل می‌دهند مانند آدنوویروس‌ها، کروناویروس، ویروس آنفلوآنزا، ونیوویروس و…. عفونت از طریق هوا منتقل می‌شود. دست آلوده نیز می‌تواند از عوامل سرایت بیماری باشد. مواجهه با سرما و سایر عوامل محیطی از جمله محیط آلوده، شخص بیمار و… می‌تواند حسّاسیت بیمار را به عفونت افزایش دهد (مبانی گوش و حلق و بینی، رادولف).
پیشگیری از سرماخوردگی
نکته‌ی اوّل: شستن دست‌ها، محافظت بدن در برابر سرما، دوری از محیط یا فرد آلوده، گرفتن دهان و بینی موقع عطسه یا سرفه می‌تواند در کاهش شیوع و یا پیشگیری از بیماری مؤثّر باشد.
نکته‌ی دوم: ائمّه‌ی بزرگوار ما نیز سفارش می‌کنند از سرما در آغازش بپرهیزید و در پایانش استقبال کنید. چه سرما با بدن همان کاری را می‌کند که با درختان می‌کند در آغازش می‌سوزاند و در پایانش شاخ و برگ می‌دهد (نهج‌البلاغه، حکمت۱۲۸) در جایی دیگر می‌فرمایند: گل نرگس ببویید تا از زکام در امان بمانید (طب‌الرضا، ص۳۸). مصرف سیاهدانه، موم با عسل به مدت سه روز (همان) ، شستشوی دهان و بینی پس از هر وضو نیز می‌تواند باعث سلامتی سر و پاکسازی بدن شود (الخصال، ص۱۱، ح۱).
علایم سرماخوردگی
بیماری سرماخوردگی ۳ تا ۷ روز پس از ورود ویروس به بدن شروع می‌شود. بیماری با احساس ناخوشی، بی‌حالی، سردرد، تب، گاهی تهوّع یا ناراحتی و سوزش در بینی شروع می‌شود. علایم به سمت مرحله‌ی آبریزش پیشرفت می‌کند و طی آن ترشّح آبکی روی می‌دهد. ویروس‌ها سیستم پاک‌کنندگی طبیعی ترشّحات بینی را مختل می‌کنند و باعث تغییر در نوع و شکل ترشحات می‌شوند. این علایم در طی یک هفته فروکش می‌کند. ممکن است روز اوّل بیمار از گلودرد نیز شاکی باشد ولی گلودرد حدّاکثر ۵/۱-۱ روز طول می‌کشد. درد بدن، احساس کوفتگی و درد عضلات می‌تواند به دلیل وجود ویروس آنفلوآنزا باشد.
نکته‌ی اوّل: توصیه می‌کنم به محض بروز علایم به پزشک مراجعه نکنید. صبر کنید تا علایم کمی مستقر شود. کمی آبریزش یا عطسه یا بدندرد یا گلودرد شما را وادار به مصرف آنتی‌بیوتیک‌های مختلف نکند. چراکه اوّلاً باعث ایجاد مقاومت در بدن شما نسبت به دارو می‌شود و در موارد مورد نیاز اثر این داروها را کم خواهد کرد. ثانیاً اغلب موارد وقتی بیماری، ویروسی است و شما آنتی بیوتیک مصرف می‌کنید باعث بدتر شدن بیماری خود می‌شوید و ثالثاً به دلیل تغییر در نوع علایمتان پزشک را نیز سردرگم می‌کنید!
نکته‌ی دوم: تا حدّ امکان دو روز به بیماری خود فرصت بدهید. فقط در موارد تب‌های شدید، درد قفسه‌ی سینه، گلودرد بسیار شدید، ترشّحات چرکی از حلق و بینی و یا سردرد شدید که می‌تواند دلایلی جز سرماخوردگی ساده داشته باشد، حتماً زود به پزشک مراجعه کنید.
بعضی بیماران در سرماخوردگی عادت به مصرف کورتون‌ها دارند. داروهایی مانند دگزامتازون، بتامتازون و…. خواهش می‌کنم نه خودتان مصرف کنید و نه پزشکتان را مجبور کنید برای شما از این داروها تجویز کند. چراکه استفاده از این داروها در سرماخوردگی معمولی شاید ۲-۱ روز حال شما را بهتر کند ولی به دلیل خاصیت سرکوب ایمنی این داروها بعد از ۲ روز ویروس به دلیل افت ایمنی شما، جری شده و با شدّت بیشتری علایم خود را بروز می‌دهد. حتّی دیده شده به دلیل کاهش ایمنی بدن عفونت‌های میکروبی به راحتی وارد بدن شده و یک سرماخوردگی ساده را به یک گلودرد چرکی یا ذات‌الریه تبدیل می‌کند.
درمان سرماخوردگی:
نکته‌ی اوّل: هر زمان احساس کردید علایم سرماخوردگی دارید اوّل از همه دستان خود را خوب بشویید تا احتمال سرایت بیماری شما به دیگران کاهش یابد. همچنین برای این امر، جلوی دهان و بینی خود را موقع عطسه و سرفه بگیرید. از مصرف غذاهای پرچرب، پر ادویه، فست‌فود، آجیل و بستنی، چیپس و پفک و… جداً خودداری نمایید. مصرف مایعات گرم مانند چای گرم، شیر گرم، سوپ، فرنی، دمکرده‌های گیاهی مانند آویشن یا پونه و… را افزایش دهید. مرتّب دهان و بینی خود را شستشو دهید. غره‌غره کنید. استنشاق نمایید و بخور را نیز فراموش نکنید. بخور می‌تواند با آویشن، اکالیپتوس یا بابونه باشد. آبمیوه‌های طبیعی خصوصاً آب سیب و هویج بسیار مؤثّر است. شربت عسل و لیموترش تازه تغییر فاحشی در علایم شما ایجاد خواهد کرد. استراحت کردن خصوصاً در دو روز اوّل بیماری هم باعث کاهش دوره‌ی بیماریتان می‌شود هم سایر اطرافیان و همکارانتان را از ابتلا به بیماری شما مصون می‌دارد.
نکته‌ی دوم: اگر خواستید از داروها استفاده کنید حتماً بیماری‌ها و حسّاسیت‌های دارویی خودتان را در نظر بگیرید. مثلاً افرادی که فشار خون دارند اصلاً نباید سرماخوردگی بزرگسالان بخورند. داروهای ترکیبی جدید مثل کلداکس و کلداستاپ به دلیل بالا بودن مقدار استامینوفن موجودشان باید با دقّت مصرف شوند. آنتی هیستامین‌ها که معمولاً برای آبریزش بینی و خارش و سوزش گلو استفاده می‌شوند اغلب خوابآورند و باید حتماً بعد از خوردن آن‌ها از رانندگی یا کارهایی که نیاز به دقّت و تمرکز دارد، خودداری نمایید. استفاده از قطره‌های بینی و ضدّ احتقان جهت رفع انسداد بینی توصیه می‌شود. آموکسی‌سیلین، سفیکسیم، آموکسی‌کلاو و کوتریموکسازول داروهای معمولی نیستند. همه آنتی‌بیوتیک بوده و هیچ جایگاهی در درمان سرماخوردگی معمولی ندارند. بسیاری از مسکّن‌ها مانند ژلوفن، پروفن، مفنامیک اسید، دیکلوفناک حتماً باید با شکم پر مصرف شوند و در مصرف آن‌ها نیز زیاده‌روی نکنید چون می‌توانند معده و روده‌های شما را دچار التهاب و خونریزی نماید.
و نکته‌ی آخر این‌که اگر سابقه‌ی سینوزیت دارید و می‌دانید که پزشکتان چه برای شما تجویز می‌کند باز هم خواهشمندم از مصرف خودسرانه‌ی دارو برای درمان خودتان بپرهیزید. بخور بدهید و استنشاق کنید و تا زمانی که ترشّحات شما سبز یا زرد نشده است از مصرف آنتی‌بیوتیک خودداری کنید و حتماً به پزشک مراجعه نمایید.
کلام آخر این‌که ان شاء الله در این فصل سرما بیماری و کسالت از شما دور باشد و اگر خدای ناکرده به سراغ شما آمد با رعایت موارد بالا بتوانید به سلامت، دوره‌ی بیماریتان را طی کنید و بیماری ساده‌ی خود را با بی‌احتیاطی‌های خود تبدیل به یک بیماری جدّی‌تر همراه با تحمیل هزینه‌های بیشتر ننمایید.
با آرزوی روزهایی شاد و سالم
